«Endigi jastardyń barlyq ýaqyty áńgimege, jumysqa, eldiń taǵdyryna ketedi. Árıne ol óte durys. Biraq aıtyńyzdarshy, sol kóńildi me?» degen eken Agata Krıstı.
Árıne,jumys keıbireýler úshin kóńilsiz bolýy múmkin.Sol úshin de 28 qańtarda Jer sharynyń kóptegen bóliginde Dúnıejúzilik jumyssyzdar kúni atalyp ótedi. Bul mereke ár túrli elderdegi jumyssyzdyq problemasyna nazar aýdartý úshin qurylǵan. Kóptegen elde, ókinishke qaraı, jumyssyzdyq joǵary deńgeıde.Jumyssyzdar kúni degen merekeniń ataýyn estigende jumys istegisi kelmeıtinderdi nemese jumys taba almaı júrgenderdi quttyqtaý kerek sekildi áserde qalasyń. Alaıda múlde olaı emes. Bul kúni eldegi jumyssyzdar sanyna nazar aýdarylyp, eńbek etýge shaqyrylady.Ásirese,búgingi tańda jastar arasyndaǵy jumyssyzdyq sany artýda.
Qazaqstan zańnamasyna sáıkes jastarǵa 14-28 jas aralyǵy jatqyzylady. Derekke súıensek 2,1 mıllıon jas 20-28 jas aralyǵyndaǵy azamattar eken. Iaǵnı, jastar Qazaqstannyń ekonomıkalyq belsendi tobynyń shıregin quraıdy degen sóz. Bul rette 2014-2018 jyldary jastar arasyndaǵy jumyssyzdyq kórsetkishi 0,4 paıyzdan 3,8 paıyzǵa deıin tómen túsken edi. Bul shamamen 22 myń adam. Qazir naryq zamany. Soǵan beıim bolý kerek. Alaıda óz bıznesin qalyptastyrý jáne ony júrgizýge baılanysty tájirıbesiniń azdyǵy, qabiletiniń tómendigi saldarynan jastar kóp jaǵdaıda jaldamaly jumysshy bolyp tabys tabýǵa májbúr.
Elimizde joǵary jáne aıaqtalmaǵan joǵary bilim alǵan jastardyń 35,9 paıyzy jumyssyz. Orta bilimmen shektelgenderdiń 39 paıyzy jumyssyz.
Bul rette orta bilimdi bylaı qoıǵanda,joǵary bilimi bola tura jastardyń jumysqa kire almaýynyń sebebi nede? -degen suraq týyndaıdy.Sebebi,kóp jastarymyz tanymal mamandyqtarǵa túskisi keledi.Mamandar kóp jerde,báseke de joǵary bolatynyn olar eskermese kerek.Sarapshylar «The Future of Jobs Report 2018» ekonomıkalyq forýmynyń esebinde mamandyqtardy úshke bólip qarastyrǵan eken : turaqty, jańa jáne joǵalyp ketý qaýpi bar. Sondaı-aq,sarapshylar «2026 jyly bes-alty jyl burynǵy ózekti bolyp turǵan 65 paıyz mamandyqqa degen suranys toqtaıdy. Al 2030 jyly 800 mıllıon mamandyqty robot qyzmeti almastyrady. Dál qazir suranysqa ıe bolyp turǵan eń tanymal mamandyqtar 10 jyl buryn naryqta múlde joq edi» deıdi.
Iá, qazirdiń ózinde robottar keıbir salalardaǵy jumysshylardy aýystyryp ta úlgerdi.Mysaly, Tokıonyń Mınato aýdanynda Nıppon qory DAWN ver eksperımentaldy kafesin ashty.Onda daıashylar múgedekter basqaratyn robot-avatarlar.Biz bul kafe jaıly estip,kórgen de bolarmyz.Biraq,sol Orihime-D robottaryn basqaratyn adamdar búıirlik amıtrofııalyq sklerozdan zardap shegetin 20-50 jas aralyǵyndaǵy er adam men áıelder ekenin bireý bilse,bireý bile bermeıdi.Al,aıaq -qoly saý,tepse temir úzetin bizdiń jumyssyz jastarymyzdyń eki qolyna bir kúrek tappaıtyny qynjyltady,júrekti syzdatady.
Jumyssyz jastar qatary azaımaı turǵanda, «el bolashaǵy- jastar» degen memleketimiz ne qarap otyr dersiz.Qarap otqan joq.Jastarymyzdy jumyspen qamtý úshin bir emes birneshe baǵdarlamalar bar. Jumys izdep júrgen jas mamandar «Eńbek» baǵdarlamasy aıasynda «Jastar tájirıbesi» baǵyty boıynsha ózderiniń alǵashqy jumysyn taba alady. Mamandarǵa qoıylatyn basty talap jas mólsheri 29 jastan aspaýy kerek.Atalmysh praktıkaǵa qatysqan jastar aı saıyn 89 540 teńge, al áleýmettik tólemderdi eskergen jaǵdaıda 76 801 teńge alady.Uzaqtyǵy 6 aıdan aspaıtyn jumys ýaqytsha bolǵanymen, bolashaqta sol mekemege turaqty jumysqa ornalasý múmkindigi bar.Árıne,qazirgi baǵanyń ósýi,baspana jaldaý qunynyń qymbattylyǵyn eskersek,bul mardymsyz sandar bolýy múmkin.
Resmı derek boıynsha jumys isteýshi jastardyń ortasha aılyq jalaqysy 115,4 myń teńge eken. Bul ekonomıkadaǵy jalpy ortasha aılyq jalaqy kóleminen bir jarym esege tómen. Aýyl sharýashylyǵy, densaýlyq saqtaý, memlekettik basqarý salalarynda jalaqy az.
Jumyssyzdyq máseleleri sheshilmegen jastardyń aqsha tapshylyǵynan qylmysqa,urlyqqa barýy da ózekti másele.Mysaly aldyńǵy jyldyń kúz aıynda Almaty oblysynda kóptegen urlyqqa qatysy bar degen 21 jasar jigit urlanǵan zattardy tómen baǵamen satý kezinde ustalǵan bolatyn.Budan ózge jumyssyz jastar kóp tirkelgen Almaty oblysynda osy jyldyń qazan jáne qarasha aılarynda jeke úılerden ózgeniń múlkin qoldy etýdiń 12 deregi tirkeldi.Atalǵan derekter boıynsha QR Qylmystyq kodekstiń 188 – babay boıynsha sotqa deıingi tergeý amaldary júrgizilip,urlyq jasaǵan qylmystyq top anyqtaldy.Top 22- 29 jas aralyǵyndaǵy bes adamnan quralǵan Taldyqorǵan oblysynyń turǵyndary bolyp shyqqan.Ásirese,jumyssyz jastar kólik bólshekterin urlaýda basymdyq berip tur.Mysaly,Almatyda 2018 jylǵy derekter boıynsha kólik bólshekterin urlaǵan1688 is tirkelgen.Kólik bólshegin qoldy etken 165 adam ustaldy. Onyń 163-i jumyssyzdar degen edi tártip saqshylary.Osy oraıda, «jaqsy bolar jigittiń ,jumyssyz júrgen kúni joq,jaman bolar jigittiń,esh jumysqa qyry joq» degen qazaq maqaly eske oralady.
Qazaq maqaly ne dese de qazaq jigiti,qazaq qyzy-elimizdiń erteńi sizdersizder!Jumyssyz kóshede sandalǵansha, «ol jumys qalaı tapty?» dep tańdanǵansha, «jumys joq amal qansha?» demeı,bar múmkindikterińizdi joǵaltyp almańyzdar. Jastyq qýatty bolmashy dúnıemen sýytpańyzdar,tirliksiz úıde qur otyrmańyzdar. Bolashaqtaryńyz jarqyn,maqsattaryńyz aıqyn bolǵaı!
"Adyrna" ulttyq portaly
