«ەندىگى جاستاردىڭ بارلىق ۋاقىتى اڭگىمەگە، جۇمىسقا، ەلدىڭ تاعدىرىنا كەتەدى. ارينە ول وتە دۇرىس. بىراق ايتىڭىزدارشى، سول كوڭىلدى مە؟» دەگەن ەكەن اگاتا كريستي.
ارينە،جۇمىس كەيبىرەۋلەر ءۇشىن كوڭىلسىز بولۋى مۇمكىن.سول ءۇشىن دە 28 قاڭتاردا جەر شارىنىڭ كوپتەگەن بولىگىندە دۇنيەجۇزىلىك جۇمىسسىزدار كۇنى اتالىپ وتەدى. بۇل مەرەكە ءار ءتۇرلى ەلدەردەگى جۇمىسسىزدىق پروبلەماسىنا نازار اۋدارتۋ ءۇشىن قۇرىلعان. كوپتەگەن ەلدە، وكىنىشكە قاراي، جۇمىسسىزدىق جوعارى دەڭگەيدە.جۇمىسسىزدار كۇنى دەگەن مەرەكەنىڭ اتاۋىن ەستىگەندە جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيتىندەردى نەمەسە جۇمىس تابا الماي جۇرگەندەردى قۇتتىقتاۋ كەرەك سەكىلدى اسەردە قالاسىڭ. الايدا مۇلدە ولاي ەمەس. بۇل كۇنى ەلدەگى جۇمىسسىزدار سانىنا نازار اۋدارىلىپ، ەڭبەك ەتۋگە شاقىرىلادى.اسىرەسە،بۇگىنگى تاڭدا جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىق سانى ارتۋدا.
قازاقستان زاڭناماسىنا سايكەس جاستارعا 14-28 جاس ارالىعى جاتقىزىلادى. دەرەككە سۇيەنسەك 2,1 ميلليون جاس 20-28 جاس ارالىعىنداعى ازاماتتار ەكەن. ياعني، جاستار قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق بەلسەندى توبىنىڭ شيرەگىن قۇرايدى دەگەن ءسوز. بۇل رەتتە 2014-2018 جىلدارى جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىق كورسەتكىشى 0,4 پايىزدان 3,8 پايىزعا دەيىن تومەن تۇسكەن ەدى. بۇل شامامەن 22 مىڭ ادام. قازىر نارىق زامانى. سوعان بەيىم بولۋ كەرەك. الايدا ءوز بيزنەسىن قالىپتاستىرۋ جانە ونى جۇرگىزۋگە بايلانىستى تاجىريبەسىنىڭ ازدىعى، قابىلەتىنىڭ تومەندىگى سالدارىنان جاستار كوپ جاعدايدا جالدامالى جۇمىسشى بولىپ تابىس تابۋعا ءماجبۇر.
ەلىمىزدە جوعارى جانە اياقتالماعان جوعارى ءبىلىم العان جاستاردىڭ 35,9 پايىزى جۇمىسسىز. ورتا بىلىممەن شەكتەلگەندەردىڭ 39 پايىزى جۇمىسسىز.
بۇل رەتتە ورتا ءبىلىمدى بىلاي قويعاندا،جوعارى ءبىلىمى بولا تۇرا جاستاردىڭ جۇمىسقا كىرە الماۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟ -دەگەن سۇراق تۋىندايدى.سەبەبى،كوپ جاستارىمىز تانىمال ماماندىقتارعا تۇسكىسى كەلەدى.ماماندار كوپ جەردە،باسەكە دە جوعارى بولاتىنىن ولار ەسكەرمەسە كەرەك.ساراپشىلار «The Future of Jobs Report 2018» ەكونوميكالىق فورۋمىنىڭ ەسەبىندە ماماندىقتاردى ۇشكە ءبولىپ قاراستىرعان ەكەن : تۇراقتى، جاڭا جانە جوعالىپ كەتۋ قاۋپى بار. سونداي-اق،ساراپشىلار «2026 جىلى بەس-التى جىل بۇرىنعى وزەكتى بولىپ تۇرعان 65 پايىز ماماندىققا دەگەن سۇرانىس توقتايدى. ال 2030 جىلى 800 ميلليون ماماندىقتى روبوت قىزمەتى الماستىرادى. ءدال قازىر سۇرانىسقا يە بولىپ تۇرعان ەڭ تانىمال ماماندىقتار 10 جىل بۇرىن نارىقتا مۇلدە جوق ەدى» دەيدى.
ءيا، قازىردىڭ وزىندە روبوتتار كەيبىر سالالارداعى جۇمىسشىلاردى اۋىستىرىپ تا ۇلگەردى.مىسالى، توكيونىڭ ميناتو اۋدانىندا نيپپون قورى DAWN ver ەكسپەريمەنتالدى كافەسىن اشتى.وندا داياشىلار مۇگەدەكتەر باسقاراتىن روبوت-اۆاتارلار.ءبىز بۇل كافە جايلى ەستىپ،كورگەن دە بولارمىز.بىراق،سول Orihime-D روبوتتارىن باسقاراتىن ادامدار بۇيىرلىك اميتروفيالىق سكلەروزدان زارداپ شەگەتىن 20-50 جاس ارالىعىنداعى ەر ادام مەن ايەلدەر ەكەنىن بىرەۋ بىلسە،بىرەۋ بىلە بەرمەيدى.ال،اياق -قولى ساۋ،تەپسە تەمىر ۇزەتىن ءبىزدىڭ جۇمىسسىز جاستارىمىزدىڭ ەكى قولىنا ءبىر كۇرەك تاپپايتىنى قىنجىلتادى،جۇرەكتى سىزداتادى.
جۇمىسسىز جاستار قاتارى ازايماي تۇرعاندا، «ەل بولاشاعى- جاستار» دەگەن مەملەكەتىمىز نە قاراپ وتىر دەرسىز.قاراپ وتقان جوق.جاستارىمىزدى جۇمىسپەن قامتۋ ءۇشىن ءبىر ەمەس بىرنەشە باعدارلامالار بار. جۇمىس ىزدەپ جۇرگەن جاس ماماندار «ەڭبەك» باعدارلاماسى اياسىندا «جاستار تاجىريبەسى» باعىتى بويىنشا وزدەرىنىڭ العاشقى جۇمىسىن تابا الادى. ماماندارعا قويىلاتىن باستى تالاپ جاس مولشەرى 29 جاستان اسپاۋى كەرەك.اتالمىش پراكتيكاعا قاتىسقان جاستار اي سايىن 89 540 تەڭگە، ال الەۋمەتتىك تولەمدەردى ەسكەرگەن جاعدايدا 76 801 تەڭگە الادى.ۇزاقتىعى 6 ايدان اسپايتىن جۇمىس ۋاقىتشا بولعانىمەن، بولاشاقتا سول مەكەمەگە تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاسۋ مۇمكىندىگى بار.ارينە،قازىرگى باعانىڭ ءوسۋى،باسپانا جالداۋ قۇنىنىڭ قىمباتتىلىعىن ەسكەرسەك،بۇل ماردىمسىز ساندار بولۋى مۇمكىن.
رەسمي دەرەك بويىنشا جۇمىس ىستەۋشى جاستاردىڭ ورتاشا ايلىق جالاقىسى 115,4 مىڭ تەڭگە ەكەن. بۇل ەكونوميكاداعى جالپى ورتاشا ايلىق جالاقى كولەمىنەن ءبىر جارىم ەسەگە تومەن. اۋىل شارۋاشىلىعى، دەنساۋلىق ساقتاۋ، مەملەكەتتىك باسقارۋ سالالارىندا جالاقى از.
جۇمىسسىزدىق ماسەلەلەرى شەشىلمەگەن جاستاردىڭ اقشا تاپشىلىعىنان قىلمىسقا،ۇرلىققا بارۋى دا وزەكتى ماسەلە.مىسالى الدىڭعى جىلدىڭ كۇز ايىندا الماتى وبلىسىندا كوپتەگەن ۇرلىققا قاتىسى بار دەگەن 21 جاسار جىگىت ۇرلانعان زاتتاردى تومەن باعامەن ساتۋ كەزىندە ۇستالعان بولاتىن.بۇدان وزگە جۇمىسسىز جاستار كوپ تىركەلگەن الماتى وبلىسىندا وسى جىلدىڭ قازان جانە قاراشا ايلارىندا جەكە ۇيلەردەن وزگەنىڭ مۇلكىن قولدى ەتۋدىڭ 12 دەرەگى تىركەلدى.اتالعان دەرەكتەر بويىنشا قر قىلمىستىق كودەكستىڭ 188 – باباى بويىنشا سوتقا دەيىنگى تەرگەۋ امالدارى جۇرگىزىلىپ،ۇرلىق جاساعان قىلمىستىق توپ انىقتالدى.توپ 22- 29 جاس ارالىعىنداعى بەس ادامنان قۇرالعان تالدىقورعان وبلىسىنىڭ تۇرعىندارى بولىپ شىققان.اسىرەسە،جۇمىسسىز جاستار كولىك بولشەكتەرىن ۇرلاۋدا باسىمدىق بەرىپ تۇر.مىسالى،الماتىدا 2018 جىلعى دەرەكتەر بويىنشا كولىك بولشەكتەرىن ۇرلاعان1688 ءىس تىركەلگەن.كولىك بولشەگىن قولدى ەتكەن 165 ادام ۇستالدى. ونىڭ 163-ءى جۇمىسسىزدار دەگەن ەدى ءتارتىپ ساقشىلارى.وسى ورايدا، «جاقسى بولار جىگىتتىڭ ،جۇمىسسىز جۇرگەن كۇنى جوق،جامان بولار جىگىتتىڭ،ەش جۇمىسقا قىرى جوق» دەگەن قازاق ماقالى ەسكە ورالادى.
قازاق ماقالى نە دەسە دە قازاق جىگىتى،قازاق قىزى-ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى سىزدەرسىزدەر!جۇمىسسىز كوشەدە ساندالعانشا، «ول جۇمىس قالاي تاپتى؟» دەپ تاڭدانعانشا، «جۇمىس جوق امال قانشا؟» دەمەي،بار مۇمكىندىكتەرىڭىزدى جوعالتىپ الماڭىزدار. جاستىق قۋاتتى بولماشى دۇنيەمەن سۋىتپاڭىزدار،تىرلىكسىز ۇيدە قۇر وتىرماڭىزدار. بولاشاقتارىڭىز جارقىن،ماقساتتارىڭىز ايقىن بولعاي!
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
