Qyrǧyzstandaǧy soŋǧy saiasi jaŋalyqtar bızdıŋ sarapşylardyŋ nazarynan tys qalyp jatqan siiaqty. Ötken jyly, Atambaevtyŋ basyşylyǧy kezınde, ekıjaqty qatynasqa salqyndylyq ornaǧanda bırqatar ärıptesterımız söz arasynda, nege körşı elderdegı saiasi ahualǧa qyzyǧuşylyq bıldırmeimız, körşı elderdegı saiasi prosesterdı saraptap, zerttemeimız dep aityp jatty. Sol kezde köbısı Qyrǧyzstan boiynşa bır sätte mamanǧa ainalyp, Qyrǧyzstandaǧy jaǧdaidy özderınşe taldap jatty da, keiın ädettegıdei basqa taqyrypqa auysyp kettı.
Al Qyrǧyzstanda bolyp jatqan oqiǧalar bız üşın öte maŋyzdy. Ötken jyly, prezidenttık sailau nauqany aldynda Almazbek Atambaev öz ümıtkerı retınde Sooranbai Jeenbekovty bekıtkende, keibır sarapşylar Jeenbekovty Atambaevtyŋ kölenkesı, Atambaev resmi qyzmetten ketkenımen de özınıŋ yqpalyn saqtap qalyp, Jeenbekov saiasi quyrşaq rölın atqarady dep boljam jasaǧan bolatyn. Alaida, soŋǧy oqiǧalarǧa qaraityn bolsaq, Jeenbekov 3-4 ai ışınde özınıŋ pozisiialaryn küşeitıp, saiasi keŋıstıktı tolyqtai öz baqylauyna aluda. Iаǧni, saiasi taktika, strategiia tūrǧysynan sarapşylar üşın qyzyqty taǧy bır keis boluy kerek. Sebebı, Jeenbekov prezident bolyp sailanǧan kezde, negızgı bilık qūrylymdary Atambaevtyŋ tıkelei yqpalynda bolatyn. Atambaevtyŋ negızgı üş tıregı bolǧan, şeşuşı üş adamy osylardan tūratyn: Farid Niiazov - alǧaşynda prezident keŋesşısı qyzmetın atqaryp, keiınen prezident äkımşılıgınıŋ basşysy qyzmetıne taǧaiyndaldy, ekınşı tıregı - Qyrǧyzstan Memlekettık ūlttyq qauıpsızdık komitetınıŋ töraǧasy Abdil Segızbaev bolatyn, ony da aldymen keŋesşı etıp taǧaiyndap, keiın MŪQK töraǧasynyŋ orynbasarlyǧyna auystyryp, odan soŋ töraǧasy retınde bekıtıp, arnaiy ösırgen bolatyn. Üşınşı, eŋ basty senımdı tıregınıŋ bırı ol – Sapar İsakov bolatyn. İsakov aldynǧy ekeuı siiaqty Atambaevpen arnaiy daiyndalyp, ösırgen kadrlarynyŋ bırı. Atambaevtyŋ äkımşılıgınde bastap, bırtındep qyzmetı ösken, prezident äkımşılıgın basqaryp, qysqa uaqyt ışınde bırden Ükımet basşysy qyzmetıne bekıtıldı. Ol qyzmetınde bırden belsendı PR strategiiasyn jürgızıp özıŋ jaŋa tolqyn saiasatker retınde körsetıp, «Taza koom» siiaqty jaŋa tyŋ ideialardyŋ avtory boldy. Şyndyǧyn aitqanda, Sapar İsakov ükımet basyna kelgende oǧan degen bırqatar ümıtter boldy. Sebebı qanşa degenmen, ol orta buyn ökılı, jas tehnokrat, jan-jaqty, bılımdı. Sondyqtan ol liberaldy baǧytty ūstanady dep kütıldı. Bıraq, Atambaevtyŋ ainalasyndaǧylar belgılı bır ideia, ideologiiaǧa emes, komandalyq, klandyq müddelerge jūmys jasap, memlekettık müddenı ysyryp qoiyp, sol jeke müddelerınen asa almady. Atambaevtyŋ komandasy ekı jyl, jarty jyl būryn taktikalyq jaǧynan ūtyp otyrǧanymen, strategiialyq tūrǧydan jeŋılıstıŋ alǧyşarttaryn özderı daiyndady. Nelıkten? Sebebı köptegen balamaly ūstanymdary bar küşterge saiasi qysym körsetıldı, tıptı Atambaevpen bırge revoliusiiaǧa qatysqan qairatkerlerdıŋ özderın saiasi alaŋnan yǧystyra bastady, syrtqy saiasatta bır jaqty saiasat ūstanyp körşı, bauyrlas elmen qarym-qatynasty būzuǧa deiın bardy. Osyndai saiasattyŋ “arqasynda” bükıl bilık qūrylymdaryn baqylauynda ūstap tūrǧan komanda eŋ soŋynda özıne bükıl qoǧamdy, barlyq saiasi küşterdı qarsy qoiyp aldy. Ekınşı jaǧynan Jeenbekovtyŋ potensialyn dūrys baǧalai almady. Jeenbekov daudy “üiden” şyǧarmai, asyqpai, öz pozisiialaryn tabandy küşeitıp qarsylastaryn özderınıŋ oiyn alaŋdarynda jeŋe aldy. Aldymen Niiazov qyzmetınen kettı, odan keiın Segızbaev kettı, odan soŋ Qyrǧyzstannyŋ bas prokurory qyzmetınen bosatyldy, osydan soŋ Sapar İsakov qyzmetınen ketırıldı. İsakovtyŋ būlai qyzmetınen alynyp tastalǧany bärıne kütpegen jaǧdai boldy. Öitkenı, bırneşe kün būryn Atambaev jetekşılık etetın SDPK fraksiiasy onyŋ ükımetınıŋ jūmysyna jaqsy baǧa bergen bolatyn. Bıraq, basqa oppozisiialyq fraksiialar onyŋ jūmysyn terıs baǧalap, senımsızdık votumyn jariialap jıberdı, al aldynǧy künı ǧana premerdıŋ jūmysyna qanaǧattanǧan SDPK fraksiiasy mūny moiyndauǧa mäjbür boldy. Jeenbekovtyŋ apparattyq oiyndaǧy myqtylyǧy koalisiiany būzbai, kerısınşe, koalisiiany keŋeitıp jıberdı. Bügın koalisiiaǧa Respublika-«Ata jūrt» blogy da endı. Iаǧni, Atambaevtyŋ jäne onyŋ jaqtastarynyŋ älsızdıkterın özderıne qarsy paidalana aldy. Ärine, būl rette Jeenbekovtyŋ qysqa uaqyt ışınde resurstardy jūmyldyra bılu qabıletı, qysqa merzımdı arzan PR jetıstıkterge äuestenbeuı, asyqpai öz saiasatyn jürgızıp, nätijesınde negızgı qūrylymdardyŋ tetıkterın öz baqylauyna ala aldy. Būl rette, qaitadan İsakovqa oralatyn bolsaq. Ötken jyly İsakov būl qyzmetke taǧaiyndalǧanda oǧan ülken senım, ümıt bolǧany ras. Sapar İsakovta qyrǧyzdyŋ saiasi tarihynda eŋ üzdık, jaŋaşyl, reformator ükımet basşysy retınde qaluǧa barlyq mümkındıkterı boldy. Alaida qarapaiym saiasi dästürlerdı ūstanbaǧan, saiasi bäsekelesterımen sanaspaǧan, tek öz küşıne senıp, tek imidjılık ärekettermen äuestenıp ketken İsakov tüpkı nätijesınde qyrǧyz tarihynda qysqa merzımde jäne senımsızdık votumymen alǧaş ret qyzmetınen bosatylǧan tūŋǧyş premer-ministr retınde qaldy. Qyrǧyz zaŋdaryna säikes, oǧan tıptı eks premer-ministr degen statustyn özı berılmeidı eken, zaŋǧa säikes būrynǧy premerlerge berıletın äleumettık, medisinalyq jeŋıldıkter İsakovqa qoldanylmaityn bolyp şyqty. Taǧy bır atap ötetın jait, bügın senımsızdık votumyn jariialaǧan kezde İsakov soŋǧy söz alu üşın Jogorku keneştıŋ spikerıne joldanǧan haty qanaǧattandyrylmady, iaǧni soŋǧy söz de berılmedı. Būl kezınde odaqtastar men jaqtastar jinai almai, saiasi qarsylastaryn tyndau kerek ekenın, dialog qaşan da maŋyzdy ekenın keş tüsınıp, saiasi jalǧyzdyq jaǧdaiynda qalyp qoiǧan Sapar İsakovqa sabaq bolary sözsız. Degenmen, İsakovty esepten alyp tastau erte. Bügın jeŋılıske ūşyrasa da, ol ülken täjriebe jinap, ülken saiasatqa qaita oralǧany bır bölek, tıptı qaitadan belgılı bır uaqyttan keiın revanş jasauy mümkın. Kım ne dese de, İsakov jaŋa trendterdıŋ negızın salǧan, jaŋa tyŋ bastamalarmen şyqqan saiasi qairatker retınde bärıbır de qyrǧyz elınıŋ saiasi tarixynda ülken ız qaldyrdy. Özı bügın qoştasqanda aitqanyndai, onyŋ eŋ bır basty kapitaly - onyŋ jasy, 40-tyŋ üstınde, demek bärı alda. Al jalpy, būl prosess qyrǧyz demokratiiasynyŋ qalyptasyp kele jatqanyŋ taǧy bır belgısı. Ärine, saiasi tūraqsyzdyq, qordalana tüsken ekonomikalyq problemalar, ükımettıŋ jiı auysuy, saiasi toptardyŋ bır-bırımen esep aiyrysuy - qyrǧyz memleketınıŋ damuyna kedergı jasauda. Joǧaryda aitylǧan problemalar reformalardyŋ ıs jüzıne asuyna, kerek bolsa olardyŋ tejeluıne alyp kelude. Sonymen qosa, būl jaǧdailar merzımınen būryn parlamenttık sailaudyn da ötuınıŋ yqtimaldyǧy arttyra tüstı. Degenmen, osyndai kemşılıkterge qaramastan, būl - qyrǧyz demokratiiasynyŋ sonymen qatar artyqşylyqtaryn da körsetedı, sebebı negızgı saiasi küşter özara qanşa qyrqyssa da, belgılı bır erejelerge säikes, jaŋa saiasi jäne xūqyqtyq proseduralardyŋ aiasynda äreket etude, al būl müldem jaŋa saiasi mädeniettıŋ qalyptasyp kele jatqanyn aŋǧartady.
Erlan QARİN,
saiasattanuşy,
FB-daǧy paraqşasynan
