Qyrǵyzstandaǵy sońǵy saıası jańalyqtar bizdiń sarapshylardyń nazarynan tys qalyp jatqan sııaqty. Ótken jyly, Atambaevtyń basyshylyǵy kezinde, ekijaqty qatynasqa salqyndylyq ornaǵanda birqatar áriptesterimiz sóz arasynda, nege kórshi elderdegi saıası ahýalǵa qyzyǵýshylyq bildirmeımiz, kórshi elderdegi saıası proesterdi saraptap, zerttemeımiz dep aıtyp jatty. Sol kezde kóbisi Qyrǵyzstan boıynsha bir sátte mamanǵa aınalyp, Qyrǵyzstandaǵy jaǵdaıdy ózderinshe taldap jatty da, keıin ádettegideı basqa taqyrypqa aýysyp ketti.
Al Qyrǵyzstanda bolyp jatqan oqıǵalar biz úshin óte mańyzdy. Ótken jyly, prezıdenttik saılaý naýqany aldynda Almazbek Atambaev óz úmitkeri retinde Sooranbaı Jeenbekovty bekitkende, keıbir sarapshylar Jeenbekovty Atambaevtyń kólenkesi, Atambaev resmı qyzmetten ketkenimen de óziniń yqpalyn saqtap qalyp, Jeenbekov saıası qýyrshaq rólin atqarady dep boljam jasaǵan bolatyn. Alaıda, sońǵy oqıǵalarǵa qaraıtyn bolsaq, Jeenbekov 3-4 aı ishinde óziniń pozıııalaryn kúsheıtip, saıası keńistikti tolyqtaı óz baqylaýyna alýda. Iaǵnı, saıası taktıka, strategııa turǵysynan sarapshylar úshin qyzyqty taǵy bir keıs bolýy kerek. Sebebi, Jeenbekov prezıdent bolyp saılanǵan kezde, negizgi bılik qurylymdary Atambaevtyń tikeleı yqpalynda bolatyn. Atambaevtyń negizgi úsh tiregi bolǵan, sheshýshi úsh adamy osylardan turatyn: Farıd Nııazov - alǵashynda prezıdent keńesshisi qyzmetin atqaryp, keıinen prezıdent ákimshiliginiń basshysy qyzmetine taǵaıyndaldy, ekinshi tiregi - Qyrǵyzstan Memlekettik ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy Abdıl Segizbaev bolatyn, ony da aldymen keńesshi etip taǵaıyndap, keıin MUQK tóraǵasynyń orynbasarlyǵyna aýystyryp, odan soń tóraǵasy retinde bekitip, arnaıy ósirgen bolatyn. Úshinshi, eń basty senimdi tireginiń biri ol – Sapar Isakov bolatyn. Isakov aldynǵy ekeýi sııaqty Atambaevpen arnaıy daıyndalyp, ósirgen kadrlarynyń biri. Atambaevtyń ákimshiliginde bastap, birtindep qyzmeti ósken, prezıdent ákimshiligin basqaryp, qysqa ýaqyt ishinde birden Úkimet basshysy qyzmetine bekitildi. Ol qyzmetinde birden belsendi PR strategııasyn júrgizip óziń jańa tolqyn saıasatker retinde kórsetip, «Taza koom» sııaqty jańa tyń ıdeıalardyń avtory boldy. Shyndyǵyn aıtqanda, Sapar Isakov úkimet basyna kelgende oǵan degen birqatar úmitter boldy. Sebebi qansha degenmen, ol orta býyn ókili, jas tehnokrat, jan-jaqty, bilimdi. Sondyqtan ol lıberaldy baǵytty ustanady dep kútildi. Biraq, Atambaevtyń aınalasyndaǵylar belgili bir ıdeıa, ıdeologııaǵa emes, komandalyq, klandyq múddelerge jumys jasap, memlekettik múddeni ysyryp qoıyp, sol jeke múddelerinen asa almady. Atambaevtyń komandasy eki jyl, jarty jyl buryn taktıkalyq jaǵynan utyp otyrǵanymen, strategııalyq turǵydan jeńilistiń alǵysharttaryn ózderi daıyndady. Nelikten? Sebebi kóptegen balamaly ustanymdary bar kúshterge saıası qysym kórsetildi, tipti Atambaevpen birge revolıýııaǵa qatysqan qaıratkerlerdiń ózderin saıası alańnan yǵystyra bastady, syrtqy saıasatta bir jaqty saıasat ustanyp kórshi, baýyrlas elmen qarym-qatynasty buzýǵa deıin bardy. Osyndaı saıasattyń “arqasynda” búkil bılik qurylymdaryn baqylaýynda ustap turǵan komanda eń sońynda ózine búkil qoǵamdy, barlyq saıası kúshterdi qarsy qoıyp aldy. Ekinshi jaǵynan Jeenbekovtyń potenıalyn durys baǵalaı almady. Jeenbekov daýdy “úıden” shyǵarmaı, asyqpaı, óz pozıııalaryn tabandy kúsheıtip qarsylastaryn ózderiniń oıyn alańdarynda jeńe aldy. Aldymen Nııazov qyzmetinen ketti, odan keıin Segizbaev ketti, odan soń Qyrǵyzstannyń bas prokýrory qyzmetinen bosatyldy, osydan soń Sapar Isakov qyzmetinen ketirildi. Isakovtyń bulaı qyzmetinen alynyp tastalǵany bárine kútpegen jaǵdaı boldy. Óıtkeni, birneshe kún buryn Atambaev jetekshilik etetin SDPK frakııasy onyń úkimetiniń jumysyna jaqsy baǵa bergen bolatyn. Biraq, basqa oppozıııalyq frakııalar onyń jumysyn teris baǵalap, senimsizdik votýmyn jarııalap jiberdi, al aldynǵy kúni ǵana premerdiń jumysyna qanaǵattanǵan SDPK frakııasy muny moıyndaýǵa májbúr boldy. Jeenbekovtyń apparattyq oıyndaǵy myqtylyǵy koalıııany buzbaı, kerisinshe, koalıııany keńeıtip jiberdi. Búgin koalıııaǵa Respýblıka-«Ata jurt» blogy da endi. Iaǵnı, Atambaevtyń jáne onyń jaqtastarynyń álsizdikterin ózderine qarsy paıdalana aldy. Árıne, bul rette Jeenbekovtyń qysqa ýaqyt ishinde resýrstardy jumyldyra bilý qabileti, qysqa merzimdi arzan PR jetistikterge áýestenbeýi, asyqpaı óz saıasatyn júrgizip, nátıjesinde negizgi qurylymdardyń tetikterin óz baqylaýyna ala aldy. Bul rette, qaıtadan Isakovqa oralatyn bolsaq. Ótken jyly Isakov bul qyzmetke taǵaıyndalǵanda oǵan úlken senim, úmit bolǵany ras. Sapar Isakovta qyrǵyzdyń saıası tarıhynda eń úzdik, jańashyl, reformator úkimet basshysy retinde qalýǵa barlyq múmkindikteri boldy. Alaıda qarapaıym saıası dástúrlerdi ustanbaǵan, saıası básekelesterimen sanaspaǵan, tek óz kúshine senip, tek ımıdjilik árekettermen áýestenip ketken Isakov túpki nátıjesinde qyrǵyz tarıhynda qysqa merzimde jáne senimsizdik votýmymen alǵash ret qyzmetinen bosatylǵan tuńǵysh premer-mınıstr retinde qaldy. Qyrǵyz zańdaryna sáıkes, oǵan tipti eks premer-mınıstr degen statýstyn ózi berilmeıdi eken, zańǵa sáıkes burynǵy premerlerge beriletin áleýmettik, medıınalyq jeńildikter Isakovqa qoldanylmaıtyn bolyp shyqty. Taǵy bir atap ótetin jaıt, búgin senimsizdik votýmyn jarııalaǵan kezde Isakov sońǵy sóz alý úshin Jogorký keneshtiń spıkerine joldanǵan haty qanaǵattandyrylmady, ıaǵnı sońǵy sóz de berilmedi. Bul kezinde odaqtastar men jaqtastar jınaı almaı, saıası qarsylastaryn tyndaý kerek ekenin, dıalog qashan da mańyzdy ekenin kesh túsinip, saıası jalǵyzdyq jaǵdaıynda qalyp qoıǵan Sapar Isakovqa sabaq bolary sózsiz. Degenmen, Isakovty esepten alyp tastaý erte. Búgin jeńiliske ushyrasa da, ol úlken tájrıebe jınap, úlken saıasatqa qaıta oralǵany bir bólek, tipti qaıtadan belgili bir ýaqyttan keıin revansh jasaýy múmkin. Kim ne dese de, Isakov jańa trendterdiń negizin salǵan, jańa tyń bastamalarmen shyqqan saıası qaıratker retinde báribir de qyrǵyz eliniń saıası tarıxynda úlken iz qaldyrdy. Ózi búgin qoshtasqanda aıtqanyndaı, onyń eń bir basty kapıtaly - onyń jasy, 40-tyń ústinde, demek bári alda. Al jalpy, bul proess qyrǵyz demokratııasynyń qalyptasyp kele jatqanyń taǵy bir belgisi. Árıne, saıası turaqsyzdyq, qordalana túsken ekonomıkalyq problemalar, úkimettiń jıi aýysýy, saıası toptardyń bir-birimen esep aıyrysýy - qyrǵyz memleketiniń damýyna kedergi jasaýda. Joǵaryda aıtylǵan problemalar reformalardyń is júzine asýyna, kerek bolsa olardyń tejelýine alyp kelýde. Sonymen qosa, bul jaǵdaılar merziminen buryn parlamenttik saılaýdyn da ótýiniń yqtımaldyǵy arttyra tústi. Degenmen, osyndaı kemshilikterge qaramastan, bul - qyrǵyz demokratııasynyń sonymen qatar artyqshylyqtaryn da kórsetedi, sebebi negizgi saıası kúshter ózara qansha qyrqyssa da, belgili bir erejelerge sáıkes, jańa saıası jáne xuqyqtyq proedýralardyń aıasynda áreket etýde, al bul múldem jańa saıası mádenıettiń qalyptasyp kele jatqanyn ańǵartady.
Erlan QARIN,
saıasattanýshy,
FB-daǵy paraqshasynan
