قىرعىزستانداعى سوڭعى ساياسي جاڭالىقتار ءبىزدىڭ ساراپشىلاردىڭ نازارىنان تىس قالىپ جاتقان سياقتى. وتكەن جىلى، اتامباەۆتىڭ باسىشىلىعى كەزىندە، ەكىجاقتى قاتىناسقا سالقىندىلىق ورناعاندا بىرقاتار ارىپتەستەرىمىز ءسوز اراسىندا، نەگە كورشى ەلدەردەگى ساياسي احۋالعا قىزىعۋشىلىق بىلدىرمەيمىز، كورشى ەلدەردەگى ساياسي پروتسەستەردى ساراپتاپ، زەرتتەمەيمىز دەپ ايتىپ جاتتى. سول كەزدە كوبىسى قىرعىزستان بويىنشا ءبىر ساتتە مامانعا اينالىپ، قىرعىزستانداعى جاعدايدى وزدەرىنشە تالداپ جاتتى دا، كەيىن ادەتتەگىدەي باسقا تاقىرىپقا اۋىسىپ كەتتى.
ال قىرعىزستاندا بولىپ جاتقان وقيعالار ءبىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى. وتكەن جىلى، پرەزيدەنتتىك سايلاۋ ناۋقانى الدىندا المازبەك اتامباەۆ ءوز ۇمىتكەرى رەتىندە سوورانباي جەەنبەكوۆتى بەكىتكەندە، كەيبىر ساراپشىلار جەەنبەكوۆتى اتامباەۆتىڭ كولەنكەسى، اتامباەۆ رەسمي قىزمەتتەن كەتكەنىمەن دە ءوزىنىڭ ىقپالىن ساقتاپ قالىپ، جەەنبەكوۆ ساياسي قۋىرشاق ءرولىن اتقارادى دەپ بولجام جاساعان بولاتىن. الايدا، سوڭعى وقيعالارعا قارايتىن بولساق، جەەنبەكوۆ 3-4 اي ىشىندە ءوزىنىڭ پوزيتسيالارىن كۇشەيتىپ، ساياسي كەڭىستىكتى تولىقتاي ءوز باقىلاۋىنا الۋدا. ياعني، ساياسي تاكتيكا، ستراتەگيا تۇرعىسىنان ساراپشىلار ءۇشىن قىزىقتى تاعى ءبىر كەيس بولۋى كەرەك. سەبەبى، جەەنبەكوۆ پرەزيدەنت بولىپ سايلانعان كەزدە، نەگىزگى بيلىك قۇرىلىمدارى اتامباەۆتىڭ تىكەلەي ىقپالىندا بولاتىن. اتامباەۆتىڭ نەگىزگى ءۇش تىرەگى بولعان، شەشۋشى ءۇش ادامى وسىلاردان تۇراتىن: فاريد نيازوۆ - العاشىندا پرەزيدەنت كەڭەسشىسى قىزمەتىن اتقارىپ، كەيىنەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى قىزمەتىنە تاعايىندالدى، ەكىنشى تىرەگى - قىرعىزستان مەملەكەتتىك ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى ابديل سەگىزباەۆ بولاتىن، ونى دا الدىمەن كەڭەسشى ەتىپ تاعايىنداپ، كەيىن مۇقك توراعاسىنىڭ ورىنباسارلىعىنا اۋىستىرىپ، ودان سوڭ توراعاسى رەتىندە بەكىتىپ، ارنايى وسىرگەن بولاتىن. ءۇشىنشى، ەڭ باستى سەنىمدى تىرەگىنىڭ ءبىرى ول – ساپار يساكوۆ بولاتىن. يساكوۆ الدىنعى ەكەۋى سياقتى اتامباەۆپەن ارنايى دايىندالىپ، وسىرگەن كادرلارىنىڭ ءبىرى. اتامباەۆتىڭ اكىمشىلىگىندە باستاپ، بىرتىندەپ قىزمەتى وسكەن، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىن باسقارىپ، قىسقا ۋاقىت ىشىندە بىردەن ۇكىمەت باسشىسى قىزمەتىنە بەكىتىلدى. ول قىزمەتىندە بىردەن بەلسەندى PR ستراتەگياسىن جۇرگىزىپ ءوزىڭ جاڭا تولقىن ساياساتكەر رەتىندە كورسەتىپ، «تازا كووم» سياقتى جاڭا تىڭ يدەيالاردىڭ اۆتورى بولدى. شىندىعىن ايتقاندا، ساپار يساكوۆ ۇكىمەت باسىنا كەلگەندە وعان دەگەن بىرقاتار ۇمىتتەر بولدى. سەبەبى قانشا دەگەنمەن، ول ورتا بۋىن وكىلى، جاس تەحنوكرات، جان-جاقتى، ءبىلىمدى. سوندىقتان ول ليبەرالدى باعىتتى ۇستانادى دەپ كۇتىلدى. بىراق، اتامباەۆتىڭ اينالاسىنداعىلار بەلگىلى ءبىر يدەيا، يدەولوگياعا ەمەس، كوماندالىق، كلاندىق مۇددەلەرگە جۇمىس جاساپ، مەملەكەتتىك مۇددەنى ىسىرىپ قويىپ، سول جەكە مۇددەلەرىنەن اسا المادى. اتامباەۆتىڭ كومانداسى ەكى جىل، جارتى جىل بۇرىن تاكتيكالىق جاعىنان ۇتىپ وتىرعانىمەن، ستراتەگيالىق تۇرعىدان جەڭىلىستىڭ العىشارتتارىن وزدەرى دايىندادى. نەلىكتەن؟ سەبەبى كوپتەگەن بالامالى ۇستانىمدارى بار كۇشتەرگە ساياسي قىسىم كورسەتىلدى، ءتىپتى اتامباەۆپەن بىرگە رەۆوليۋتسياعا قاتىسقان قايراتكەرلەردىڭ وزدەرىن ساياسي الاڭنان ىعىستىرا باستادى، سىرتقى ساياساتتا ءبىر جاقتى ساياسات ۇستانىپ كورشى، باۋىرلاس ەلمەن قارىم-قاتىناستى بۇزۋعا دەيىن باردى. وسىنداي ساياساتتىڭ “ارقاسىندا” بۇكىل بيلىك قۇرىلىمدارىن باقىلاۋىندا ۇستاپ تۇرعان كوماندا ەڭ سوڭىندا وزىنە بۇكىل قوعامدى، بارلىق ساياسي كۇشتەردى قارسى قويىپ الدى. ەكىنشى جاعىنان جەەنبەكوۆتىڭ پوتەنتسيالىن دۇرىس باعالاي المادى. جەەنبەكوۆ داۋدى “ۇيدەن” شىعارماي، اسىقپاي، ءوز پوزيتسيالارىن تاباندى كۇشەيتىپ قارسىلاستارىن وزدەرىنىڭ ويىن الاڭدارىندا جەڭە الدى. الدىمەن نيازوۆ قىزمەتىنەن كەتتى، ودان كەيىن سەگىزباەۆ كەتتى، ودان سوڭ قىرعىزستاننىڭ باس پروكۋرورى قىزمەتىنەن بوساتىلدى، وسىدان سوڭ ساپار يساكوۆ قىزمەتىنەن كەتىرىلدى. يساكوۆتىڭ بۇلاي قىزمەتىنەن الىنىپ تاستالعانى بارىنە كۇتپەگەن جاعداي بولدى. ويتكەنى، بىرنەشە كۇن بۇرىن اتامباەۆ جەتەكشىلىك ەتەتىن سدپك فراكتسياسى ونىڭ ۇكىمەتىنىڭ جۇمىسىنا جاقسى باعا بەرگەن بولاتىن. بىراق، باسقا وپپوزيتسيالىق فراكتسيالار ونىڭ جۇمىسىن تەرىس باعالاپ، سەنىمسىزدىك ۆوتۋمىن جاريالاپ جىبەردى، ال الدىنعى كۇنى عانا پرەمەردىڭ جۇمىسىنا قاناعاتتانعان سدپك فراكتسياسى مۇنى مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدى. جەەنبەكوۆتىڭ اپپاراتتىق ويىنداعى مىقتىلىعى كواليتسيانى بۇزباي، كەرىسىنشە، كواليتسيانى كەڭەيتىپ جىبەردى. بۇگىن كواليتسياعا رەسپۋبليكا-«اتا جۇرت» بلوگى دا ەندى. ياعني، اتامباەۆتىڭ جانە ونىڭ جاقتاستارىنىڭ السىزدىكتەرىن وزدەرىنە قارسى پايدالانا الدى. ارينە، بۇل رەتتە جەەنبەكوۆتىڭ قىسقا ۋاقىت ىشىندە رەسۋرستاردى جۇمىلدىرا ءبىلۋ قابىلەتى، قىسقا مەرزىمدى ارزان PR جەتىستىكتەرگە اۋەستەنبەۋى، اسىقپاي ءوز ساياساتىن جۇرگىزىپ، ناتيجەسىندە نەگىزگى قۇرىلىمداردىڭ تەتىكتەرىن ءوز باقىلاۋىنا الا الدى. بۇل رەتتە، قايتادان يساكوۆقا ورالاتىن بولساق. وتكەن جىلى يساكوۆ بۇل قىزمەتكە تاعايىندالعاندا وعان ۇلكەن سەنىم، ءۇمىت بولعانى راس. ساپار يساكوۆتا قىرعىزدىڭ ساياسي تاريحىندا ەڭ ۇزدىك، جاڭاشىل، رەفورماتور ۇكىمەت باسشىسى رەتىندە قالۋعا بارلىق مۇمكىندىكتەرى بولدى. الايدا قاراپايىم ساياسي داستۇرلەردى ۇستانباعان، ساياسي باسەكەلەستەرىمەن ساناسپاعان، تەك ءوز كۇشىنە سەنىپ، تەك يميدجىلىك ارەكەتتەرمەن اۋەستەنىپ كەتكەن يساكوۆ تۇپكى ناتيجەسىندە قىرعىز تاريحىندا قىسقا مەرزىمدە جانە سەنىمسىزدىك ۆوتۋمىمەن العاش رەت قىزمەتىنەن بوساتىلعان تۇڭعىش پرەمەر-مينيستر رەتىندە قالدى. قىرعىز زاڭدارىنا سايكەس، وعان ءتىپتى ەكس پرەمەر-مينيستر دەگەن ستاتۋستىن ءوزى بەرىلمەيدى ەكەن، زاڭعا سايكەس بۇرىنعى پرەمەرلەرگە بەرىلەتىن الەۋمەتتىك، مەديتسينالىق جەڭىلدىكتەر يساكوۆقا قولدانىلمايتىن بولىپ شىقتى. تاعى ءبىر اتاپ وتەتىن جايت، بۇگىن سەنىمسىزدىك ۆوتۋمىن جاريالاعان كەزدە يساكوۆ سوڭعى ءسوز الۋ ءۇشىن جوگوركۋ كەنەشتىڭ سپيكەرىنە جولدانعان حاتى قاناعاتتاندىرىلمادى، ياعني سوڭعى ءسوز دە بەرىلمەدى. بۇل كەزىندە وداقتاستار مەن جاقتاستار جيناي الماي، ساياسي قارسىلاستارىن تىنداۋ كەرەك ەكەنىن، ديالوگ قاشان دا ماڭىزدى ەكەنىن كەش ءتۇسىنىپ، ساياسي جالعىزدىق جاعدايىندا قالىپ قويعان ساپار يساكوۆقا ساباق بولارى ءسوزسىز. دەگەنمەن، يساكوۆتى ەسەپتەن الىپ تاستاۋ ەرتە. بۇگىن جەڭىلىسكە ۇشىراسا دا، ول ۇلكەن تاجريەبە جيناپ، ۇلكەن ساياساتقا قايتا ورالعانى ءبىر بولەك، ءتىپتى قايتادان بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتان كەيىن رەۆانش جاساۋى مۇمكىن. كىم نە دەسە دە، يساكوۆ جاڭا ترەندتەردىڭ نەگىزىن سالعان، جاڭا تىڭ باستامالارمەن شىققان ساياسي قايراتكەر رەتىندە ءبارىبىر دە قىرعىز ەلىنىڭ ساياسي تاريxىندا ۇلكەن ءىز قالدىردى. ءوزى بۇگىن قوشتاسقاندا ايتقانىنداي، ونىڭ ەڭ ءبىر باستى كاپيتالى - ونىڭ جاسى، 40-تىڭ ۇستىندە، دەمەك ءبارى الدا. ال جالپى، بۇل پروتسەسس قىرعىز دەموكراتياسىنىڭ قالىپتاسىپ كەلە جاتقانىڭ تاعى ءبىر بەلگىسى. ارينە، ساياسي تۇراقسىزدىق، قوردالانا تۇسكەن ەكونوميكالىق پروبلەمالار، ۇكىمەتتىڭ ءجيى اۋىسۋى، ساياسي توپتاردىڭ ءبىر-بىرىمەن ەسەپ ايىرىسۋى - قىرعىز مەملەكەتىنىڭ دامۋىنا كەدەرگى جاساۋدا. جوعارىدا ايتىلعان پروبلەمالار رەفورمالاردىڭ ءىس جۇزىنە اسۋىنا، كەرەك بولسا ولاردىڭ تەجەلۋىنە الىپ كەلۋدە. سونىمەن قوسا، بۇل جاعدايلار مەرزىمىنەن بۇرىن پارلامەنتتىك سايلاۋدىن دا ءوتۋىنىڭ ىقتيمالدىعى ارتتىرا ءتۇستى. دەگەنمەن، وسىنداي كەمشىلىكتەرگە قاراماستان، بۇل - قىرعىز دەموكراتياسىنىڭ سونىمەن قاتار ارتىقشىلىقتارىن دا كورسەتەدى، سەبەبى نەگىزگى ساياسي كۇشتەر ءوزارا قانشا قىرقىسسا دا، بەلگىلى ءبىر ەرەجەلەرگە سايكەس، جاڭا ساياسي جانە xۇقىقتىق پروتسەدۋرالاردىڭ اياسىندا ارەكەت ەتۋدە، ال بۇل مۇلدەم جاڭا ساياسي مادەنيەتتىڭ قالىپتاسىپ كەلە جاتقانىن اڭعارتادى.
ەرلان قارين،
ساياساتتانۋشى،
فب-داعى پاراقشاسىنان
