Otbasy – syılastyq, jarastyq ornaǵan orta, kishkentaı Otan. Al ol Otandy saqtap qalý úshin ne isteý kerek? Otbasynda áıel adam men er adamnyń orny qandaı bolý qajet? Búgin, otaý tikkenderine 3 jyl, 17 jyl, 30 jyl bolǵan erli-zaıypty keıipkerlerimiz baqytty otbasy bolýdyń qarapaıym prınıpterimen bólisti.
Serikbol men Janar, nekede 3 jyl: Materıaldyq jaǵdaıdyń durys bolmaýy ajyrasýǵa ákelip soǵady
Tanystyqtary týraly
Serikbol: Túrkistan qalasyndaǵy «Daryn» mektebin támámdap, Almaty qalasyndaǵy IT ýnıversıtetinde bilim aldym.
Janar: Túrkistan qalasynyń týmasymyn. Serik ekeýmiz bir synypta oqydyq. Men MAB ýnıversıtetine oqýǵa tústim. Oqýdy bitire salysymyzben shańyraq kóterdik. Ekeýmiz bir mektepten bilim alǵan synyptastarmyz. Biraq mektep kezinde bir-birimizdi unatyp, qyz-jigit retinde aralasqan joqpyz. Tek synyptas dostar retinde sóılesetinbiz. Bir mektepte, bir synypta oqyp júrip, dostyǵymyz osyndaı úlken sezimge ulasady degen oı úsh uıyqtasam túsime kirmepti.
Serikbol: Bir-birimizge degen mahabbatymyz mektep bitirgen jyldan bastaý aldy. Iaǵnı, 2-kýrsta jańalyqtarymyzben bólisý maqsatynda synyptastar bolyp bas qostyq. Osy kezdesýde Janardy alǵash kórgendeı kúı keship, keýdemdi erekshe bir sezim kernedi. Mahabbatymyzdyń ushqyny dál osy kezderi bastaldy. Kún saıyn habarlasyp, kezdesýge jıi shaqyratyn boldym. «Buıyrǵan ketpeıdi, qýǵan jetpeıdi» degen sóz dál bizge aıtylǵandaı (kúldi).
Janar: Ata-anam Serikti mektep qabyrǵasynan tanyǵandyqtan shańyraq kóterýimizge eshqandaı qarsylyqtaryn bildirmedi. Óıtkeni, onyń jaqsy ári qarapaıym, eńbekqor jigit ekenine kózderi jetti. Seriktiń ata-anasy meni de syrttaı tanyp, bilgendikten otaý qurýymyzǵa rızashylyqtaryn bildirip, birden kelisimderin berdi.
Ydys-aıaq syldyrlamaı turmaıdy
Serikbol: Janardy burynnan tanıtyndyqtan, ony tanyp-bilýimde jańa ózgeshelik bolmady. Osy kúnge deıin jubaıymdy seksen paıyz tanı aldym desem de bolady. Qyz-jigit bolyp júrgen ýaqyttary «janym, kúnim, balapanym» syndy jyly sózderdi jıi aıtyp turatynbyz. Áıtse de, ata-anamyzdyń aldynda bir-birimizdi bulaı erkeletýimiz ersi kóringendikten, qazir Janar maǵan ákesi, al men anasy dep aıtamyn.
Janar: Úı bolǵannaı keıin ydys-aıaq syldyrlamaı turmaıdy. Bir-birimizge renjip qalsaq keshirimdi árdaıym jubaıym suraıdy. Meıli meniki durys ne burys bolsyn, qyz balasy bolǵannan keıin erkelep, ózimdikin durys qylyp alamyn. Biraq renishimiz uzaqqa barǵan emes. Tez renjisip, birden tatýlasyp ketemiz.
Otbasyn saqtap qalý úshin…
Serikbol: Jastarymyz shańyraq kótermesten buryn materıaldyq jaǵdaılaryn rettep alǵan jón. Er adam baspanaly bolyp úılenetin bolsa, túsinispeýshilikter oryn almaıdy. Sebebi, qazirgi ýaqytta materıaldyq jaǵdaıdyń durys bolmaýynan kelispeýshilik týyndaıdy jáne arty ajyrasýǵa ákelip soǵady.
Janar: Qyz balalaryna aıtarym: er adamǵa árdaıym qoldaý kórsetip júrý kerek. Əıelder otbasyn saqtaýshy retinde baq-berekeni eń aldymen balalarynan
Serik: Qazirgi tańda arlandaı eki batyrdyń ata-anasy atanyp otyrmyz. Uldarymyzdyń úlkeni Jansultan 3 jasta, kishkentaıymyz Álıhan bes aılyq.
Bala tárbıesi úlken jaýapkershilikti talap etedi. Jas bala-jas bir shybyq, jas kúnde qaı túrde ıip tastasań, eseıgende sol ıilgen kúıinde qatyp qalmaq. Teris ıilip qalǵan shybyqty artynan túzeımin deseń, syndyryp alasyń.
Ata-ana balaǵa neǵurlym kóńil aýdaryp, sezimderin oıata bilse, soǵurlym balanyń oıy erkin damıdy. Biz úlken ulymyzdy barynsha qadaǵalap, qazirden meıirimdilikke, adaldyqqa, adamgershilikke shaqyryp otyramyz. Sebebi, keıin artynan ergen ini-qaryndastary onyń jasaǵan is-áreketine qarap boı túzeıdi.
Marat pen Janar, nekede 17 jyl: Baqyt dúnıemen, aqshamen ólshenetin zat emes
Áıel adamnyń qabaǵy árdaıym ashyq bolý kerek
Janar: Bizdiń Maratpen tanystyǵymyz kezdeısoq boldy. Meniń ákem, Marattyń anasy, ıaǵnı qazirgi kezde ekinshi anam da kók bazarda jumys jasaıtyn. Ákem Jambyl óńirinen et alyp kelip satatyn. Stýdent bolyp júrip, ákeme qolǵabys bolyp janyna baratynmyn. Aramyzdaǵy tanystyǵymyz «siz, biz, aǵa, qaryndas» bolyp júrip mahabbatqa ulasyp ketti. Joldasym áskerı akademııada, men QazUÝ qalashyǵynyń fılologııa fakýltetinde bilim aldym. Otaý qurǵanymyzǵa bıyl 17 jyl boldy. Marat dál anasynyń týǵan kúninde qara shańyraqqa meni kelin qylyp túsirdi.
Marat: Otbasy bolǵannan keıin urys bir jaqtan shyqpaıdy. Shapalaqtyń ózi bir alaqanǵa tımese shapalaq bolmaıdy. Otbasylyq urysqa mindetti túrde eki jaq áser etip turady. Áıel adamnyń qabaǵy árdaıym ashyq bolý kerek. Sebebi, bul er adamnyń kóńil-kúıine tikeleı áserin tıgizedi. Bizde kóp jaǵdaıda qaı jaq qatty ashýly bolyp tur, sol jaq úndemeı qoıa salýǵa tyrysady. Men ashýly bolyp turǵan kezde, áıelim atmosferany jaqsy jaqqa aýdarýǵa tyrysady. Al, áıelimniń renishiniń oryndy ekenin uqqan jaǵdaıda, gúlin ákelip kóńilin aýlaýǵa tyrysamyn.
Otbasyn saqtap qalý úshin…
Marat: Materıaldyq jaǵdaı bul baqytty bolamyn dep talpynǵan otbasyǵa ózdiginen keletin kúsh dep túsinemin. Eger nıetiń túzý bolyp, adal eńbek etip, Allaǵa senseń onyń barlyǵy biritindep keletin dúnıe. Ákeniń maly balaǵa eshqashan azyq bolmaıdy, eger ol balanyń basynda sanasy, izdenisi bolmasa. Áke-shesheniń balaǵa berer baılyǵy ol bilim men durys tárbıe dep bilemin. Qoǵam bul otbasynan turady. Óz otbasyn baqytty ete almaǵan adam, qoǵamǵa paıdasyn ákele alady dep oılamaımyn. Sebebi, otan otbasynan bastalady. Balaǵa barynsha tárbıe, bilim berip ósirseń jemisin mindetti túrde kóresiń.
Janar: Shyny kerek, biz ata-anamyzdyń qolynan bólinip shyqqan kezde ne basymyzda úı, ne astymyzda kóligimiz bolmady. Áke-sheshemizdiń bizge durys tárbıe-tálim berip, oqytyp alǵan dıplomymyz ǵana boldy. Gazy, jaryǵy, sýy joq kishkentaı ǵana bir bólmeli úıde turdyq. Men ózim úıde otyra almaıtyn adammyn. Sol ýaqyttary birden jumysqa erte kirisip kettim. Jumystan kele salyp syrt kıimimdi sheshpesten qoradan aǵash, kómirdi ákelip ot jaǵa bastaımyn. Sol jastyq shaǵymdaǵy qıynshylyqtyń, eńbektiń arqasynda shyńdalyp, qaırattandym. Úlken úıdi kóterý bizge ońaı bolǵan joq. Nesıe de alyp, tapqan nápaqamyzdy osyǵan tólep otyrdyq. Keıde aqsha jetpeı jatqan kezderi qolymyzdy bir siltegimiz kelgen sátter de boldy. Biraq men muny qıyndyqqa sanamaımyn, kerisinshe jaqsylyqqa umtylý dep túsinemin.
Áıel adam baqytty bolsa, otbasy baqytty degen sóz. Baqyt dúnıemen, aqshamen ólshenetin zat emes. Baqyt – meıirimnen turady.
Kóp áıelder mansap qýý jolynda qurbandyqqa ketip jatady. Meniń joldasym áskerı adam bolǵandyqtan, ár jerge kóship-qonyp júrdik. Er adamnyń ósip-ónýine, dittegen maqsattaryna jetýine áıel adamnyń qoldaýy kerek. Sol baǵytta jumys jasaımyn. Men úshin birinshi orynda otbasy. Joldasym jumysta ósýime, joǵarǵy bir dárejege jetýimde eshqashan qarsylyǵyn bildirgen emes. Qazirgi kezde ǵylym kandıdatymyn. Búginde úlken jetistikterge árdaıym bir-birimizge serik bolyp, qoldaý kórsetýimizdiń arqasynda 17 jylda osyndaı jaǵdaıǵa jettik. Allaǵa shúkir, qazir tórt balanyń ata-anasymyz. Bul baqytqa jetý úlken izdenispen keldi.
Erekshelenip júretin áıelden kúıeýi eshqashan jalyqpaıdy
Janar: Adamdy júz paıyz taný múmkin emes. Sebebi, adam ózin tolyqtaı tanı almaıdy. Kúnde izdeniste júrip, damý arqyly adam ózgere bastaıdy. Meniń oıymsha, áıel adam eriniń aldynda jaqsy qylyǵymen erekshelenip otyrýy qajet. Sol kezde saǵan degen qyzyǵýshylyǵy odan ári arta túsedi. Búgin meniń áıelim qandaı qylyq shyǵarady eken dep kútetindeı bolý kerek. Áıelderge aıtarym tipti urystyń formatyn ózgertip otyrý kerek. Bir saryndy urys erkekti jalyqtyryp jiberedi. Árdaıym erekshelenip júretin áıelden kúıeýi eshqashan jalyqpaıdy.
Marat: Balalarymyzdyń tárbıesine qatty kóńil bólemiz. Barynsha, demalys kúnderi qydyrtyp turamyz. Balalarymyzdyń kúnderin qalaı ótkizgendigi jaıly mindetti túrde surap otyramyz. Sosyn balalarymyzdyń bilimine de qatty mán beremiz. Mysaly, orys tili, matematıka pánderine men kómektessem, qazaq tili, ádebıet pánderine anasy kóńil bóledi. Kómektesý degen bizde úı tapsyrmalaryn oryndap berý emes, tek qatelerin tekserip baǵyt-baǵdar berip otyrý.
Talǵat pen Saltanat nekede 30 jyl: Erli-zaıyptylar bir-birine keshirimdi bolý kerek
Tanystyqtary týraly
Talǵat: Mektep qabyrǵasy alǵashqy dostardy tabystyrýshy, alǵashqy mahabbatty tanystyrýshy orta. Meniń jubaıyma degen mahabbatym da mektep qabyrǵasynan bastaý aldy. Saltanatqa qatty ǵashyq boldym. Qazirigi jastarǵa qatty qyzyǵamyn, tańqalamyn. Múmkinshilikteri óte kóp. Al bizde sol ýaqytta áleýmettik jeli degen joq bolatyn. Tek úlken batyldyq pen eńbek arqyly súıgen qyzymyzǵa qol jetkizetinbiz. Ǵashyq bolǵan qyzymyzdyń janyna baraıyn desek bara almaı, sóz salaıyn desek sala almaı qınalyp júrgen eń bir tátti kezder edi. Mektepte Saltanatty tek syrttaı baqylap júretinmin. Jubaıym tek qana oqyp qana qoımaı, sonymen qatar dúkende satýshy bolyp qyzmet atqaratyn. Arnaıy Saltanatty kórý úshin dúkenge de baryp, biraq aýzyma qum quıylyp úndemeı qaıtyp ketetinmin. Sóıtip kúnderdiń bir kúni joldasym Muratbek ekeýmiz qydyryp qaıtýǵa kólikpen jolǵa shyqtyq. Biraq qaıda baratynymyzdy, ne isteıtinimizdi bilmedik. Sosyn men «búgin úıge kelin aparaıyq» dep balalyq legpen sheshim qabyldadym. Janymdaǵy dos balam da birden kelisip, túnde Saltanatty qurbysynyń kómegimen syrtqa shyǵaryp, alyp qashtyq.
Saltanat: Mektep kezinde oıyn-saýyq keshteri bolyp turatyn. Talǵat sol kezden gıtarada, dombyrada myqty oınaıtyn. Án aıtyp, syılyq utyp alsa birden maǵan ákelip beretin. Negizi, bul alyp qashý operaııasy ekinshi ret qaıtalandy. Birinshi josparlary meniń bilip qoıýyma baılanysty, sátsiz aıaqtalǵan bolatyn (kúldi). Ekinshi ret alyp qashqannan keıin osy úıde qalyp qaldyq. Sebebi, bizge bala kezden ájemiz, anamyz «tabaldyryq attadyń ba, qaıtyp kelme!» degen úlken shart qoıatyn. Allaǵa shúkir, búginde otaý qurǵanymyzǵa 30 jyl boldy. Qazir de bir ul, bir qyzymyz bar. Balalarymyzdy qanattyǵa qaqtyrmaı, tumsyqtyǵa shoqtyrmaı, erkindikte ósirdik. Búginde, ulymyzdy uıaǵa, qyzymyzdy qııaǵa qondyraıyn dep otyrmyz.
Áıel adam árdaıym er adamnan bir saty tómen bolýy kerek
Saltanat: Áıel adam árdaıym er adamnan bir saty tómen bolýy kerek. Bizge bala kezden anamyz er adamnyń aldyna shyqpa, er adamnyń aıtqany durys dep sanamyzǵa quıyp otyratyn. Rasymende, erin bıik ustaǵan árbir shańyraqta bereke, birlik artyp, nesibesi molaıady. Otbasynyń baqytty bolýynyń alǵashqy prınıpi áıel adamǵa baılanysty. Qazaqta «Áıel adam bir qolymen besikti terbetse, bir qolymen álemdi terbetedi» degen qasıetti sóz bar.
Talǵattyń eń jaqsy qasıetiniń biri – kek saqtamaıdy. Ashýy da shaı oramal kepkenshe tez qaıtady.
Talǵat: Erkek adam ashýshań, shydamsyz bolyp keledi. Eger áıeli eriniń kemshiligin, qatesesin aqylǵa salyp sheship otyrsa sonda ǵana jaqsy otbasy bolyp qalyptasady. Er adamnyń basyn tórge de, kórge de tartatyn áıelder. Shyny kerek, bizdiń basymyzdan qıyndyq ta, qyzyq ta, urys-keris te ótti. Qý araqtyń kesirinen talaı kelispeýshilikter boldy. Araqty tastaǵaly otbasynda bir jylýlyqy paıda bolyp, bereke kirdi. Jumysta tabylyp, aıymyz ońynan týdy. Biz qazaq halqy eliktegish halyqpyz. Kelispeýshilikter bolyp qalǵan jaǵdaıda keshirimdi birinshi men suraımyn. Degenmen alda talaı ýaqyt bar ǵoı, múmkin keshirim suraýǵa úıretermiz (kúldi).
Qıyndyqsyz ómir bolmaıdy. Bizdiń shańyraq kóterýimiz óte qıyn jylǵa tústi. Iaǵnı, ómirdiń aýyrtpalyqtary 1990-1991 jyldary boldy. Tipti, osy jyldary nanǵa aqsha tappaı qaldyq. Biraq, osy qıyn kúnderi saǵymyz synbaı, kerisinshe bir-birimizge demeý boldyq. Qazirgi ýaqytta bir-birimizdi 100 paıyz tanı aldyq. Shyny kerek, qylyqtarymyz da, minezimiz de uqsap, bir adamdaı bolyp kettik. Shańyraq kótergen 2-3 jylda adamdy birden tanyp-bilý múmkin emes. Jasyratyny joq, bir-birimizdi tolyqtaı 15 jylda tanı aldyq.
Otbasyn saqtap qalý úshin…
Saltanat: Erli-zaıyptylar bir-birine keshirimdi bolý kerek. Sebebi barlyq adamnan da qatelik ketedi. Kezinde ajyrasyp ketýge deıin barǵanmyn. Sol kezde jan qurbym: “sen ózińdi ǵana oılamaı, jan-jaǵyńa da qara. Bir kúndik ómirmen súrmeı, erteńgi kúnińe de kóz júgirt”, – dep aqylyn aıtty. Biz áıelder kóbine ózimizdi myqty sanaımyz. Erkektiń jasaı alǵan isin, bizde jasaı alamyz dep qatelikke boı aldyryp jatamyz. Osy tusta, balanyń bolashaǵyn oılamaımyz. Al, balaǵa áke de, sheshe de kerek.
Qazirgi ýaqyttaǵy jastarymyzǵa aıtar aqyl-keńesimiz shydamdy bolyńdar. Sender ajyrastyńdar, al ortadaǵy bala ne bolmaq? Jaraıdy, áıelge jańa kúıeý, kúıeýge jańa áıel tabylar. Biraq balaǵa eshkimde týǵan áke-sheshesiniń ornyn toltyra almaıdy.
Talǵat: Úılenerdiń aldynda durystap oılanyp baryp, bir sheshimge kelý kerek. Sebebi, úılený ońaı, úı bolý qıyn. Úılenbesten buryn shańyraǵyńdy daıyndap al. Áke men shesheniń de moınyna iline berýge bolmaıdy. Óziń de áreket qylyp, bolashaǵyń úshin eńbektenýiń qajet. Aqyldy balalar aldymen materıaldyq jaǵdaıyn rettep alyp, úılenýge bel býady.
Otbasy. Bul uǵym ottyń basy degen sózden shyqqan. Iaǵnı ottyń basy – áke. Otbasy bul jeke bir memleket. Jaqsy otbasy tárbıelep shyǵarý, bul seniń qoǵamǵa berer úlken úlesiń.
Quralaı Qalıeva, psıholog:
Otbasynyń berekesin kirgizýde, baqytty otbasyn qalyptastyrýda áıelderdiń ózindik erekshe orny bar. Baqytty áıel ómir súretin otbasy baqytsyz bolýy múmkin emes. Áıel baqytty boldy degen sóz, ol otbasynyń berekesi kirip, otbasy músheleri úılesimdilikte ómir súredi. Al er adam – otbasynyń tiregi, basy. Tabıǵat áıel adamdy erkekke energııa syılaý úshin jaratqan. Sizdiń oǵan kózqarasyńyz, jyly sózińiz, ózińiz ázirlegen tamaq, siz jýǵan kıimder men tósek jabyndary, taǵy-taǵy aıtsa, san jetpes áıel isteıtin tirlikter erkegińizge energııa beredi. Áıel energııasynyń kúshi sondaı myqty. Genetıkalyq tabıǵattyń ereksheligi sol: áıelder óziniń energııasyn jaqsy kórgen erkegine berýi kerek. Eger bul proess toqtap qalsa, onda áıel aǵzasy ózin-ózi joıa bastaıdy. Aldymen nerv júıesi buzylady, sodan keıin búırek, olardyń artynan qalǵandary jalǵasyp kete beredi. Áıelderden ózinde bar energııany tabıǵat erkekke berýin talap etedi. Energııa únemi qozǵalysta bolý kerek, ıaǵnı jumsalyp, jumsalǵan energııa tolyqtyrylyp otyrýy kerek. Eger ol toqtap qalsa, aqyryndap áser etetin qaýipke aınalady.
baribar.kz
