1986 jylǵy 16 jeltoqsan kúni ótken Ortalyq partııa komıtetiniń plenýmy 18 mınýttan aspaǵan edi. Sol kúni keshke barlyq aqparat quraldary - Qazaq SSR-n shırek ǵasyr basqarǵan Dinmuhamed Qonaev ornynan alynyp, onyń ornyna Qazaqstanǵa belgisiz G.Kolbın otyrdy- dep, barsha álemge jarysa jarııalap, jazyp jatty. Bundaı sýyq habardy estigen namysty ul-qyzdar, jataqhanalarda,talqylap jatty. Keıbireýleri sol keshtiń ózinde, alańǵa baryp jatty.
Úsh kúnge sozylǵan kóterilisten keıin ustaý,qamaý, beleń aldy. Alǵashqy sottar 87 jyldyń qańtar aıynyń orta kezinen bastalǵan edi.
Bizderdiń jınaǵan aryz shaǵymdarymyz boıynsha,21 tomnan asatyn materıaldar jınaldy. Sol,90 jylǵy derekter boıynsha 16 000 nan astam adamdar ustalypty. 8000 nan astamyna ár túrli deńgeıdegi ister qozǵaldy. Almaty qalasy boıynsha sottalǵan 99 kóterilisshilerdiń 82 ár túrli jazaǵa kesilip, aıdaýǵa ketti. 15 adam shartty (ýslovno) túrde sotalsa-eki batyrdy ólim jazasyna kesti. Olar, Qaırat Rysqulbekov (marqum), Myrzaǵul Ábdiqulov, Qudaıǵa shúkir, tiri-70 assada qoǵamdyq jumystarmen aınalysady.
Sol zamanda sanaýly ǵana ıntellıgenııa ókilderi batyldyq kórsetti.1986- jyldyń 19 jeltoqsanynda ǵylym akademııasynyń konferenııa zalynda,Razýmovskıı,Solomenov, Kolbın, Nazarbaev t.b.sheneýinikterdiń aldynda, óziniń oıyn batyl aıtyp, jastardy jazalaýǵa qarsylyq bildirgen-Salyq Zımanov akademık aǵamyz boldy. Jany jánnatta bolsyn! Sol aıdyń ıaǵnı jeltoqsannyń 25 kúni Joǵarǵy Keńestiń partııa jınalysynda jazýshy, tarıhshy aǵamyz-Beıbit Qoıshybaevta óziniń batyl oıyn aıtty. Sol úshin biraz qýǵynǵa ushyrady. Aǵamyzdyń ǵumyr jasy uzaq bolsyn!
30 jeltoqsanda jazýshylar odaǵynda bolǵan Kolbınmen kezdesýde, aqıyq aqyn aǵamyz-Juban Moldaǵalıev óziniń tarıhı sózderin aıtqan edi. Jany jánnatta bolsyn!
1987 jyldyń mamyr aıynda ótken jazýshylar odaǵynyń jıynynda, belgili jazýshy aǵamyz Safýan Shaımerdenov, Kolbınniń kózine shuqyp turyp, jalyndy, sózderin aıtyp edi. Jany jánnatta bolsyn!
1989 jyldyń sáýir aıynda, syrtqy ister mınıstri bolǵan-Mıhaıl Esenálıev aǵamyz, Jeltoqsan oqıǵasyn qaıta qaraý kerek dep, depýtattyq saýal tastaǵany úshin qyzmetinen alyndy. Jany jánnatta bolsyn!
1989 jyldyń mamyr aıynda, kınoshy aǵamyz, Qaldybaı Ábenov, óziniń Qazaq fılmindegi kabınetinde túrmeden kelgen bir top jeltoqsanshylardyń basyn qurap, alǵashqy "Jeltoqsan" uıymyn astyrtyn ashqan bolatyn. Alǵashqy tóraǵasy Baqytbek Imanqojaev boldy.
Aron Atabekte, alǵashqy jeltoqsanshylarmen birge bolǵan edi.
Depýtat Shahanovtyń sóıleýi basqa áńgime.
Sol jyldyń kúzinen bastap,"Jeltoqsan" uıymynyń jumystary jandana bastady. Bılik tarapynan bolǵan kedergilerge qaramastan - Jeltoqsan kóterilisiniń 3 jyldyǵyna jylqy soıyp,as berip, Quran baǵyshtady. Aron Atabektiń"Jeruıyq" uıymymen "Jeltoqsan" uıymy birlesip, ótkizip edi. Sol jyldyń qarasha aıynda medıınalyq ınstıtýtta Jeltoqsan kóterilisine baılanysty,jıyn ótkizgen soń, bılik úrkerdeı ǵana jeltoqsanshylardy amalsyz moıyndaı bastady. Qaldybaı Ábenov jazbalarynda bul tarıhı oqıǵalar naqty baıandalǵan. Keıin olardy da jarııalaımyz!1990 jyldyń qańtarynda ıaǵnı 13 juldyzynda,Sa mádenıet saraıynda birinshi hatshy Nazarbav qala jastarymen kezdesti. Buǵan muryndyq bolǵandar-Aron Atabek jáne "Jeltoqsan" uıymynyń jigitteri edi. Osy kezdesýge deıin bular Nazarbaev jolyqqan bolatyn.
Sa mádenıet saraıynda ótken jıynnan soń, bılik amalsyz"Jeltoqsan" uıymyn moıyndaı bastady. Eń alǵashqy mıtıngimiz aqpan aıynda ótken edi.
Kók bazardan, bastap, plakattar men qazirgi Dostyq kóshesin boılap, jaıaý júrip,qala qazaqtaryn shaqyrdyq! Kóbi bizden qorqyp, qashatyn edi.
Qosylǵan adamdar da boldy.
Eki aıǵa sozylǵan komıssııasynyń jumysyna aryz shaǵym jınap, talaı mekemeniń basshylarynyń kózderin baqyraıtqan edik. Sondaǵy úzeńgiles dostarymyz-Erlan Dekelbaev, Meıirhan Ábdimanapov, Ermuhan Qýandyqov, Rasýl Qudaıbergenov, Qurmanbaı Qalmuratov,Quttybek Aımahanov, Ótkirhan,Qadyr,Shákim t.b. boldy. Talaı jeltoqsanshylarǵa bardyq aryz jazyp berińdershi dep. Ókinishke qaraı bas tartqandary da boldy.
Bizge ıaǵnı memlekettik komıssııa múshelerine san kerek boldy. Sol úshin jantalasyp júrdik. Amanjol Nálibaev,Hasen Qojahmet jáne Shora Qarabaev aǵalarymyzdyń aıtqandary ol kezde zań bolatyn edi.
Amanjol Nálibaev pen Erlan Dekelbaev jeltoqsanshylar atynan komıssııaǵa kirgizildi. Aryzdardyń bárin E. Dekelbaevpen Nálibaevqa ótkizip júrdik. Eń shýaqty, kóńildi kúnderimiz bolatyn.
Jeltoqsannyń máseleleri tek aıqaımen sheshilip keledi.
90 jyldyń mamyr aıynda ashtyqqa jatty. Túrmedegi jeltoqsanshylardy bosatý maqsatynda, oǵan da, qol jetkizdik!
1994 jyly taǵyda ashtyqqa jatty, jigitter. Kóbiniń densaýlyqtary syr berip, jedel járdemge júginýge májbúr yboldy.
Qaıtpaıtyn qaısar bóri-Meıirhan Ábdimanapov 45 kún jatyp, jeńiske jetti.
13-18 kılo salmaq túsirip edi.
Keıinnen densaýlyq jaǵdaıy bolmaı birazy dúnıeden ótti.
Jandary jánnatta bolsyn!
Ókinishke,karaı áli saıası baǵa ala almaı keledi.
Zańger Sabyr Qasymov aǵamyzda 30 jyldan beri alysyp, qartaısa da kúresip keledi. Alla qýat bersin!
Kómekshileri : Jeltoqsan kóterilisiniń basty uıymdastyrýshysy dep tanylǵan, Qurmanǵazy Aıtmýrzaev, Shoqaı tanýshy, jýrnalıst, qoǵam qaıratkeri Aqaıdar Ysymuly, kásipker jeltoqsanshy, zańger Nurlan Eskalıev jáne jeltoqsanshy pedagog Gúljamal Baımenova. Qudaı kýat bersin!
Qysqasha sholýymyz osy. Áli býl taqyrypqa talaı oralamyz!
P.S. Aıtmýrzaev páterin satyp, Jeltoqsan kóterilisine álemdik statýs alyp bergen edi.Ol basqa taqyryptyń áńgimelesi.
Amankeldi JUMAShULY,
"Adyrna" ulttyq portaly
