2018 jyly 20 naýryz kúni «Jebeý» Respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy Omaráli Ádilbekuly, Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵynyń bas hatshysy, Jebeýdiń keńes múshesi Rahym Aıypuly, keńes músheleri Jeńis Ámirbekuly, Sáýlen Toqqazyuly Astana qalasynda QHR-nyń Qazaqstandaǵy tótenshe jáne ókiletti elshisi Chjań Hanhýeı myrzanyń qabyldaýynda boldy. Kezdesýge elshilik konsýldyq basqarmasynyń bastyǵy Gu Ming myrza, elshilik qyzmetkerleri Liu Jiangping hanym men Zhou Jianjun myrza qatynasty. Elshi myrza Naýryz merekesimen quttyqtaı kele, eki el arasyndaǵy ekonomıkalyq-mándenı qarym-qatynastardyń mańyzy men damýyna toqtalyp ótti. Sonymen birge, ShUAR-da qalyptasqan jaǵdaı jóninde ashyq-jarqyn búkpesiz pikir almasý boldy. Bas elshi alda sáýir aıynda ShUAR-ǵa elshiliktiń qyzmet grýppasy baratyndyǵyn aıtty. ShUAR-daǵy qalyptasqan jaǵdaı boıynsha bólinip-jarylǵan otbasylardyń aryz-arman, múń-zary bolsa, Astanadaǵy elshilik pen Almatydaǵy bas konsýldyqqa joldaýyn eskertti.
Naýryz aıynyń basynda QHR-nyń Almatydaǵy bas konsýldyǵy qazaqtyń dástúrli Naýryz merekesine arnalǵan Jambyl atyndaǵy fılarmonııada ótetin saýyq keshke shaqyrtý jiberdi. Biz shaqyrtýdy alǵannan keıin «Jebeý» Respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń keńes músheleri aqyldasa kele bul keshke qatyspaımyz dep sheshtik. Sonymen bas konsýldyqqa arnaıy hat jazyp(hattyń tup nusqasy men aýdarmasy materııaldyń sońynda), ShUAR-da oryn alyp jatqan eki eldiń dostyq qarym-qatynasyna syzat túsiretin zańsyzdyqtar men keleńsizdikterdi atap óttik. Hat jazǵannyń ertesi konsýldyq ister bóliminiń basshysy Dý Chjıan hanym birlestik tóraǵasy Omaráli Ádilbekke telefon shalyp bas konsýldyqtyń bul máselege aıyryqsha nazar aýdaryp otyrǵanyn, birlestik keńes múshelerin 11 naýryzda bas konsýldyqqa kelip emin-erkin pikir almasýǵa usynys etti. Biz aqyldasa kele kezdesýdi Jebeýdiń keńsesinde ótkizýdi ári bas konsýldyń óziniń qatysýyn talap ettik. Naýryzdyń 11 kúni saǵat 11:00- de bas konsýldyń orynbasary Mııao Honbo myrza, konsýldyq isteri bóliminiń basshysy Dý Chjıan hanym jáne sol bólimniń qyzmetkeri Haı La hanym keńsemizge kelip, birlestiktiń keńes múshelerimen qalyptasqan máseleler jóninde emen-jarqyn pikir almasty. Kezdesýdi birlestik tóraǵasy Omaráli Ádilbek júrgizdi.
Aldymen sóz alǵan Omaráli myrza: «Usynysymyzdy jerge tastamaı, demalys ýaqyttaryńyzdy qıyp pikir almasýǵa kelgenderińizge kóp raqmet! ShUAR-da qalyptasqan kúrdeli jaǵdaı barlyq azamattardy alańdatyp otyr. Biz byltyr jyl basynan bastap sizderge, Astanadaǵy elshilikke, Qytaıdaǵy qatysty mekemelerge kóptegen hat jazdyq. Keı máseleler sheshildi, keı suraqtarǵa jaýap keldi. Búgin Jebeýdiń keńes músheleri 95% tolyq jınalyp otyr. Endi emin-erkin pikir almasyp, qalyptasqan máselelerdiń durys sheshilýine túrtki bolsaq deımin» dedi. Osydan keıin sóz alǵan Mııao Honbo myrza: «hattaryńyzdy tapsyryp aldyq, bas konsýl bul iske óte mán berip otyr. Ásili óz kelmekshi edi, tyǵyz sharýalary shyǵyp oryna men keldim. Byltyr jyl basynan bastap Omaráli, Talǵat, Rahym, Qurmet myrzalarmen 5,6 ret kezdesip, birtalaı máselelerdi talqyladyq. Sizder jibergen hattardy, aryz shaǵymdardy tıisti oryndarǵa jiberdik. Biz tek usynys bere alamyz, kúshtik qurlymdar men atqarýshy organnyń bıligine aralasa almaıymz. Al jaýap hattyń keshigýine kelsek, Pekınde eki quryltaı ashylyp, úkimettik qurlymdarda ózgeris bolyp jatyr. Konstıtýııada ózgerister engizildi. Al ShUAR-dyń jaǵdaıyn menen jaqsy bilesizder, memlekettik qurlymdaǵy kadrlerdiń 1/3-i tómenge túsip ketken. Osydan kóptegen jumystar aqsap jatyr. Sizder qoǵamdyq uıym retinde qandastaryńyzdyń zańdy quqyn qorǵaý jolynda mindetterińizdi durys atqardyńyzdar. Biz de dıplomatııalyq jumysymyzdy tıisinshe atqaryp jatyrmyz. Endi sabyr kerek, ár istiń sheshimi bolady dep úmittenemiz. QR azamattarynyń Qytaıǵa baryp ustalyp qalýy sol azamattyń QR azamattyǵyn alýdan buryn QHR azamattyǵynan shyǵý týraly tıisti erejelerdi buzǵan bolýy múmkin, sondyqtan osy jaıtterdi anyqtaý úshin ýaqytsha qaldyrylyp otyrǵan bolýy kerek dep oılaımyn. QHR-nyń azamattyǵy týraly zańynyń 3 bap 9 tarmaǵynda shetel azamattyǵyn qabyldaǵan kisilerdiń QHR azamattyǵy sol sátten avtomatty túrde joıylady degenmen osy zańnyń 12 babynda áskerı adamdar men memlekettik qyzmetkerler úkimettiń rýhsatynsyz sheteldiń azamattyǵyn alýǵa bolmaıdy delingen. Ol azamattar osy talapty oryndamaǵan bolsa kerek. QR yqtııarhatynyń alynýyn zańsyzdyq ári jergilikti atqarýshy organdardyń asyra silteýi dep bilem». Osy jerde Rahym Aıypuly: «zeınetke shyqqan adamdar osy sanatqa kiredi me?»,- dep surady. Mııao Honbo: «bul jóninde talas bar. Bireýler kiredi deıdi, bireýler kirmeıdi deıdi».
Raqym aıymuly: Men úsh nárseni atap óteıin: birinshi, Qazaqstan pasportyn alǵan azamat Qytaı elshiliginiń rýhsatymen vıza alyp, sol elge bardy. Halyqaralyq zań boıynsha olardy 4 saǵattan artyq ustaýǵa bolmaıdy. Al olar ne úshin saıası úırenýg jiberedi? Qylmysy bolsa dáleldep qytaı zańymen sottasyn, saıası úırenýge kirgizýdiń eshqandaı negizi joq dep bilemin. Ekinshi, tirkeýden shyǵý týraly aıtaıyn, meniń sheshem 85 jasta, ol qaıtip baryp tirkeýin óshiredi? Al bizdiń myna keńes músheleri Sabyrjan Muhamethan, Jeńis Ámirbekter kezinde jataqhanaǵa tirkelgen. Al búgin ol jataqhanalar joq. Olar tirkeýden qaıtip shyǵady? Yqtııarhat jónindegi pikirińizge rıza boldym. Jalpy ShUAR-da kóshi-qon zańy tolyq kemeldenbegen. Osyny bir júıege túsirip, halyqty qıyndyqtan qutqarýlaryńyzdy úmit etemin.
Mııao Honbo: Qytaı qos azamattyqty qoldamaıdy. Árıne quqyq qorǵaý organdary men sot júıesiniń óz belgilemeleri men batýálary bar bolýy kerek. Sizder osy iske ushyraǵan jeke tulǵalardyń jeke pikirin qaıtalap otyrsyzdar. Bul isti jan-jaqty zertteý kerek. Tirkeýden shyǵýdy Qytaı úkimeti buryn qýzamasa, qazir qýzap jatyr. Baıqaǵan shyǵarsyzdar QHR-da qazir kóptegen ózgeris bolyp jatyr. Keshegi ólshemder búginge jaramaıdy. Buryn memlekettik qonaqasylarda araq aspatók quıylatyn, Korýpııaǵa qarsy kúres bastalǵannan keıin múlde quıylmaıtyn boldy. Osyǵan basta adamdar senbegen. Qazir bári úırenip ketti. Partııalyq tártip te kúsheıdi.
Omaráli Ádilbekuly: byltyr jazda saıası úırený degen ne dep ózińizden suraǵanmyn, keıin Pekınge jınǵa barǵanda QHR Muhajyrlar mınıstrliginiń departament bastyǵy Shyn myrzaǵa osy suraqty qoıdym. Árıne, sizder atqarýshy organ ne quqyq qorǵaý organdary emessizder. Biraq, qalyptasqan jaǵdaıǵa baılanysty halyqtyń aryz armanyn jetkizedi dep oılaımyn. Qos azamattyq máselesine kelsek, Qazaqstan da soıalıstik lagerden shyqqandyqtan tirkeýge qatty mán beredi. Jeke tulǵa azamattyq alǵanda burynǵy eldiń pasporty men jeke kýáligin tapsyrmaı jańa qujat ala-almaıdy. Evropa, Kanada, Sıngapýr, Avstralııa azamattyǵyn alǵan qytaı azamattary eki pasportty qatar qoldanatyn jaǵdaı ishki ólkede kópten kezdesedi. Bizdiń qandastarymyzda tek tirkeýden shyǵý máselesi. Olardy qos azamattyq dep kinalaýǵa kelmeıdi. Qatysty oryndarmen pikir almasyp, osy máselelerdiń jeńil jolyn qarastyrsańyzdar dep ótinemin. ShUAR-daǵy jergilikti kadrlardyń zań jóninde tanymy, saıası mádenıet óresi, tómen bolǵandyqtan kóptegen keleńsizdikterge jol berip otyr.
Osy pikir almasýlardan keıin Talǵat Mamyruly oralman stýdentter men oqýshylardyń qystyq konıkýlǵa baryp, qaıta almaı otyrǵanyn óziniń qytaıǵa baryp, qaıtyp kele almaı oqýynan qalǵan úsh stýdentin mysalǵa ala otyryp jetkizdi. Qurmet Qabylǵazyuly tirkeýden shyǵý men zeınetker máselesinde kereǵarlyqtyń bolǵanyn, zeınetkerlerge ne tirkeýden shyǵyp zeınetaqyńdy almaısyń, ne zeınet aqyńdy alsań tirkeýden shyqpaısyń dep jergilikti bılik zańsyz talap qoılyp jatqanyn aıtty. Serik Sádýaqas 2017 jyldan bastap eki eldiń arasyndaǵy barys-kelistiń toqyraýǵa ushyraǵanyn, qandastarymyzdyń qujattaryn jınap alǵannan keıin elge kelý máselesi qıyndasa, mundaǵy qazaqtardyń qytaıǵa barýǵa, vıza alýǵa kedergige ushyraǵanyn, vızasy bolǵanymen onda barýǵa QR azamattarynyń ózin saıası úırenýge áketý isteri bolǵandyqtan barýǵa júrekisinetindigin, osynyń saldarynan eki el arasyndaǵy saýda-sattyq, týrızm jaqtarynyń da toqyraýǵa ushyrap kele jatqanyn aıtyp ótti. Ádil osyndaǵy qandastarymyzdy shaqyrý úshin ol jaqtaǵy baýyr týystaryna túrli qysymdar jasalyp jatqanyn naqty faktilermen tilge tıek etti.
Osydan keıin sóz alǵan Mııao Honbo myrza bul kezdesýdiń óte maǵynaly bolǵandyǵyn, osyndaǵy barlyq pikirlerdi eskerip tıisti jerlerge jetkizetinin, budan keıin de jıi kezdesip, pikir almasý kerektigin atap ótti. Ári eki el qarym-qatynasynyń joǵary deńgeıde damyp kele jatqanyn, úlken baǵyttyń durys ekenin, barlyq oralmandar aryz armany, qıynshylyǵy bolsa Almatydaǵy konsýlyq pen Astanadaǵy elshilikke kelýin, olarǵa esik ashyq ekenin aıtty. Bógde kúshterdiń aralasýy, eki elge de tıimsiz, bárin zańmen, aqylmen shesheıik dep qortyndylady. Sońynda Dý Zjıan hanym Qazaqstandaǵy kásipkerler Qytaıdaǵy áriptesteri arnaýly shaqyrý jiberse, bir jylǵa kóp márte vıza alýǵa bolatyndyǵyn eskertti.
Kezdesý eki saǵatqa sozyldy.
QHR-nyń Almatydaǵy bas konsýlyna hat
Qurmetti QHR-nyń Almatydaǵy bas konsýly Chjan veı myrza:
Áýeli, birlestigimiz atynan ózderińiz uıymdastyrǵaly otyrǵan Naýryz merekesine arnalǵan saýyq keshke shaqyrǵandaryńyzǵa alǵys aıtamyn! Bul sharany uıymdastyrý konsýldyqtyń elimizge, ultymyzdyń dástúri merekesine degen úlken qurmet, shynaıy tilek dep bilemiz. Sonymen birge, oqýda úzdik, otbasylyq jaǵdaıy tómen stýdentterge járdemaqy taǵaıyndap, olarǵa jaqynnan járdemshi bolǵandaryńyzǵa barlyq qandastarymyzdyń atynan rahmetimizdi aıtamyz.
Birlestigimiz qurylǵaly beri, Qazaqstan-Qytaı ara buqaralyq barys-kelistiń nyǵaıýy, muǵajyrlar múddesiniń qorǵalýy, ekijaqty baılanystyń nyǵaıyna paıdaly jumystar atqaryp keldi, ony óz kezeginde ózderińiz de joǵary baǵalap, jyly lebiz bildirgensizder. Bizdiń birlestiktiń maqsatynyń ózi muǵajyrlarǵa, óte-móte qandastarǵa zańdyq keńes jáne gýmmanıtarlyq kómek berý, jergilikti ortaǵa úılesip ketýine dáneker bolý bolyp tabylapdy.
Bas konsýldyq oralmandardyń qazirgi jaǵdaılarynan birshama habardar. 2017 jyldyń basynan bastap, ShUAR-daǵy ár dárejeli úkimeti nemese salalyq mekemeleri QHR konstıtýııasy men qatysty zań erejelerine qaıshy, tipti, Qytaı ortalyq úkimetiniń saıasatyna kereǵar birqydyrý jergilikti saıasat, erejeler shyǵaryp, oralmandardyń eki jaqqa qalypty baryp-kelýi men kóshi-qonyna orasan qıyndyqtar týdyrdy. Ásirese, olardyń Qytaıdaǵy tirkeýin óshirý máselesinde ádeıi kedergi jasap, qasaqana qınap, áýre-sarsańǵa saldy. Qatty aıtsaq aıyp etpeńiz, qazir eki eldiń qalypty buqaralyq barys-kelisi men saýda-sattyǵy osy ShUAR-nyń jergilikti saıasatynyń kesirinen toqyraýǵa jaqyn. Qazaqstan halqy osyny túsine almaı álek: «Qazaqstan men Qytaı basshylarynyń sonshama jyldardan beri aqyl-parasaty men eńbeginiń arqasynda qolǵa kelgen tatý kórshilik, dostyq qatynasy men strategııalyq áriptestigi bir sátte ózgerip shyǵa keldi me? Eki el baılanysy aryqaraı ne bolady?», - bul suraq barlyq dostyq nıettegi sanaly adamdardy tolǵandyryp otyr.
Birlestigimiz eki el qarym-qatynasyn oıdaǵydaı eskerip, kezinde konsýldyqtaryǵyzǵa, jáne sizder arqyly ShUAR úkimetine atalǵan máselelerge jolyqqan kisilerdiń aryz-shaǵymdaryn naqty dálelmen jetkizgen bolatynbyz. Alaıda, ótken jyldyń sońǵy jarymynan beri qaraı naqty nemese qanaǵattanarlyq jaýap ala almaı otyrmyz. Jasy ulǵaıǵan naýqas zeınetkerlerdiń ShUAR-da qamqorshysyz qalyp qoıýy, ata-anasy kele almaǵan balalardyń Qazaqstanda tiri jetimniń kúıin keshýi, ony deseńiz, Qazaqstan azamattyǵyn alǵan kisilerdiń eshqandaı sebep-syltaýsyz “saıası úırený ortalyqtaryna” jiberilýi sııaqty adam sanasyna kirmeıtin jáıtter shash etekten. Bıyl jyl bastalǵaly bul áńgime saıabyrsyǵannyń ornyna, órship aldy. Qystyq kanıkýlǵa ketken oqýshylar men stýdentterdiń basym kópshiligi qaıtyp kele almaǵandyqtan, oqýlaryn tastaýǵa májbúr boldy.
Bizdiń birlestigimiz Qazaqstandaǵy oralmandardyń quqyq-múddesin qorǵaýda ózindik oryny bar, sondaı-aq, sizdermen selbesip jumys istep kele jatqan úkimettik emes uıym. Sondyqtan da, oralman qaýymy, tipti, Qazaqstan qoǵamy bizge úmit artyp otyr, sizder arqyly atalǵan máselelerdi sheship beredi, nemese suraqtarymyzǵa tolyqqandy jaýap beredi dep kútedi. Sharasyzdyq bizdi yryqsyz jaǵdaıǵa ıtermelep otyr. Ótken aıda sizderdiń bastamalaryńyzǵa selbesip, biraz oralman azamattardy Almatydaǵy Qytaıdyń eski jańa jyl keshine qatysýǵa uıystyrǵan edik. Osyǵan túsinbeýshilik bildirip jatqandar bar: “Sonshama qandastarymyz ShUAR-da zańsyz qyspaqqa túsip, qınalyp jatqanda, sol eldiń konsýldyǵy uıymdastyrǵan merekelik sharaǵa qatysý aqylǵa syımaıdy, tipti satqyndyq” dep baǵalap, Jebeý birlestigi “konsýldyq arqyly eshteńeni sheshe almasa, kim úshin isteıtin uıym?” dep suraq qoıýda. Mine bul bizdiń birlestigimizge qoǵamda teris pikir qalyptastyryp otyr. Birlestik jaǵynan sizge jazǵan hattar men aryzdarymyzǵa jaýap ala almaı otyrmyz. Osylardy eskere otyra, birlestik músheleriniń saýyqkeshke qatysa almaıtyndyn bildiremiz. Túsinistikpen qaraýyńyzdy suraımyn.
Merekelik saýyqkesh sátti ótsin!
"Jebeý" Respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy
Omaráli ÁDILBEK,
09.03.2018
Jebeu.kz
