Aq qar men kók múzdyń irgesi sógilip, álemge jylyq pen sulýlyqtyń shýaǵy tógilip, kún men túnniń teńesýi kezinde álemniń birqatar elderi Naýryz merekesin qarsy alady. Naýryzdy 14 naýryz «kórsý kúnimen» bastalatyn bul mereke 1991 jyly 15 naýryzda Qazaqstan Prezıdenti Jarlyǵynyń negizinde memlekettik mártebege ıe bolǵan. Al 2009 jyldyń 24 sáýirinde Elbasy naýryz aıynyń 21, 22, 23 kúnderin «Naýryz meıramy» dep jarııalady.
2010 jyldyń 10 mamyrynan bastap BUU-nyń Bas assambleıasynyń 64-qararyna sáıkes 21 naýryz "Halyqaralyq Naýryz kúni" bolyp atalyp keledi. Bas assambleıa óziniń bergen túsiniktemesinde "Naýryzdy kóktem merekesi retinde 3000 jyldan beri Balqan, túbeginde, Qara teńiz aımaǵynda, Kavkazda, Ortalyq Azııada jáne Taıaý Shyǵysta 300 mıllıon adam toılap kele jatqandyǵyn" málimdedi. Al UNESCObolsa, 2009 jyldyń 30 qyrkúıeginde Naýryz meıramyn adamzattyń materıaldyq emes mádenı mura tizimine kirgizdi.
Elimizde Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary Naýryzdy toılaýda ózindik bir yqylaspen ulttyq boıaýlarǵa toly úrdisi beleń ala bastady. Biraq, jyldar óte ulttyq mereke retinde ózindik belgileri men tutas halyq bolyp toılaýdyń ózindik úlgisin qalyptastyra almaǵan sııaqty. Tipti keıingi kezderi «Jańa jyl» merekesi sııaqty buqaralyq sıpatqa ıe bola almaı, belgili sahanalyq qoıylymdar men konerttik baǵdarlamalar aıasynan asa almaı kele jatqany týraly kóbirek aıtylyp júr. Sol sebepti de halyq arasynda «Naýryz merekesiniń» mereıin asyryp, halyq bolyp toılaýdyń jańa úlgisin qalyptastyrý jóninde usynystar aıtylyp júr. Osy sııaqty usynystar qarapaıym halyq jaǵynan ǵana emes, sońǵy kezderi bıliktegi tulǵalardyń da aýyzynan aıtylyp júr. Sonyń biri Qazaqstan Respýblıkasynyń Mádenıet jáne sport mınıstri Arystanbek Muhamedıuly «Egemen Qazaqstan» gazetinde naýryz meıramyn jańa úlgide ótkizý jóninde suhbat berip, usynystaryn ortaǵa qoıǵan eken.
Arystanbek Muhamedıuly shbatynda «Naýryz bizdiń eń birinshi merekemiz» deı kele Elbasynyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty maqalasynda: «Jańa turpatty jańǵyrýdyń eń basty sharty – sol ulttyq kodyńdy saqtaı bilý. Onsyz jańǵyrý degenińizdiń qur jańǵyryqqa aınalýy op-ońaı», – dep aıtqanyn tilke tıek etip, Naýryz merekesi biz úshin ulttyq kod retinde sanaltynyn aıta kelip «Naýryz meıramyna jańa reń berý úshin adamnyń ultyna, dinı baǵynystylyǵyna qaramastan, adamgershilik qundylyqtarǵa mán bergenimiz abzal. Qazaqstan halqy túgel qamtylatyndaı mazmunyn jasaý kerek. Birliktiń, tatýlyqtyń, eńbektiń, izgiliktiń, baqyttyń merekesi bárimizge qatysty», - dep Naýryzdy folkklordyq-etnografııalyq aýqymnnan jalpy qazaqstandyq mereke dárejesine jetkizý kerek dep óziniń segiz usynysyn aıtypty.
Mınıstrdiń usynystary Naýryz merekesin balalarǵa arnalýy kerek degennen bastalyp, «Naýryzdiń birinshi maǵynasy da, sáni men saltanaty da baldyrǵandar bolýy tıis», - dep atap ótipti. Qazaq halqy «Balapan uıada neni kórse, ushqanda sony alady» dep atap ótkendeı bizdiń ulttyq sıpatymyz ben minezimizdi óskeleń urpaqqa sińirý joly salt-sanamyzdy násıhattaıtyn ulttyq merekelerimiz. Elbasy aıtqan ulttyq kod urpaqqa osyndaı ulttyq qundylyqtardy násıhattaýmen keledi. Baldyrǵandar Naýryzdyń sáni de maǵynasy bolsyn degen sóz, Naýryzdyń qadyr-qasıetin óskeleń urpaqtyń sanasyna sińire biliý bolyp tabylady. Sol úshin de merekemizdiń bala sanasyna sińimdi bolyp, baldyrǵandardy nequrlym kóp qyzyqtyratyndaı bolýy kerek. Qydyr ata Aıaz atanyń deńgeıine kóterilip, balalarǵa qyzyqtyratyndar túrli oıyndar qoıyp, balalar arasynda qyzyqty konkýrstar ótkizgen abzal dep oılaımyn. Ásirese asyq, toǵyz qumalaq, han doıby sııaqty ulttyq oıyndardy balalar arasynda keń kólemdi násıhattap, merekelik kóńil kúı syılap, balalar ortasyn qýanyshqa bólegen jón.
Buǵan deıin de túrli merekeler men saýyq keshterge ulttyq kıimderdi kıip júrý týraly usynystar kóp jerde aıtylyp keledi, mınstrdiń suhbatynda bul týraly da usynys aıtylypty. Bul týrasynda bizdiń ulttyq kıimderdi qaı kezde bolsa da kıip shyǵýǵa laıyqtap, zaman talabyna saı ıkemder bolsaq, mereke-meıram emes jáı kezderde de tym quryǵanda toı-tomalaqta kıip júrsek te sánimizdi asyrmasa kemitpeıtin edi. Bul jóninde mınıstr el arasynda ulttyq kımge suranys paıda bolsa, kásipkerler sapaly ónimge kóńil bólip, ekonomıkanyń da qozǵaýshy kúshine aınalar edi degen pikirin bildiripti.
Sonymen birge, Arystanbek Muhamedııauly Naýryz meıramynyń rýhanı-mádenı tárbıelik mánin is júzinde ómirge engizýdi usynýdy aıta kelip «bul maqsatta Naýryzdyń 21-i kúni sıpatyn ashatyndaı ári ulttyq tanym men dástúr saltty jańǵyrtatyndaı otbasy kúni, qaıyrymdylyq jasaý kúni, aq dastarhan kúni, tal egý kúni dep mazmun bere otyryp, rýhanı is-sharalar nege qalyptastyrmasqa» dep atap ótipti. Negizinde Naýryz mereıramynyń mán-maǵynasy men mazmuny ejelden-aq osy sıpatta kele jatyr emes pe? Naýryzda qazaq qystan qalǵan súrisi men soǵymnyń kári jiligin asyp, týys-týǵan, quda-jurat, bala-shaǵany jınap, kóktemge esen jetkendi quttyqtap aq dastaryn jáıip, sybalǵalaryn beredi. Bul naýryz merekesiniń otbasylyq ta, buqaralyq ta sıpatyn ashyp, keń kólemdi toılanýyń negizgi mazmuny desek bolady. Ókinishke oraı, qalalyq mádenıetimiz osy ǵasyrlardan jalǵasqan saltymyzdy tolyqtaı atqarýǵa múrsa bermeı otyrsa kerek. Degenmen, áli de bolsa saltymyzdy jandandyryp, qala da bolsa da, aýylda bolsa da Naýryzdyń demalysqa berilgen úsh kúni aq dastarhanymyz jaıýly tursa quba-qup bolar edi. Naýryz merekesi jańǵyrý men jańarýdyń basy. Mınıstr aıtqandaı Naýryzdyń bir atrıbýttyq belgisi – qyzǵaldaq bolsa, endi biri aǵash egý. Mereke kúni analarǵa, qyz-kenshekterge gúl syılap kóńilge qushtarlyq syılasaý men qatar tal egip tábıǵat anaǵa da qurmet kórsetip, tabıǵat qaıta túlegen kóktemniń sánine sán qosýǵa úles qosýdan ǵalamat is bolmas.
Qazaq halyqy ejelden jetimi men jesirin jylatpaǵan halyq degendeı mereke men meıramda ǵana emes, qaı kezde bolsyn sadaqa men qaıyrylmdylyq jasaýdy eshqashan umytqan emes. Al mereke meıramda jetimdi jebep, qazynaly qarttan bata alyp jatsań onyń saýaby men qýanyshy odan da bólek ekenin búgingi qazaq qoǵamy da túsinip jetken. Qazirdiń ózinde jeke tulǵalar men qoǵamdyq uıymdar, qorlar Naýryz qarsańynda túrli qaıyrymdylyq sharalaryn ótkizip, merekeniń mereıin asyryp keledi. Osy sııqty mınıstrdiń aıtqan keıbir usynystarynyń qazirgi kezde de oryndalyp jatqany da az emes. Arystanbek Muhamedııauly: «Kerek deseńiz, Naýryzdyń rýhanı mártebesi úshin, jyl saıyn qys aılarynda dástúrli beriletin ádebıet pen óner salasy qaıratkerlerine arnalǵan syılyqtardyń tabys etý merzimin de Naýryz meıramyna aýystyrǵan abzal», - degep atap ótken usynys ta qazirgi deıin oryndalyp da jatyr. Oǵan mysal retinde aıtar bolsam, 23 naýryz kúni Almaty oblysy Talǵar aýdany Óstemir aýylynda «Qyzaı ana» qoǵamdyq qory bıyl 7- ret Naýryz merekesin atap ótkeli otyr. Atalǵan qor osy jyldar ishinde Naýryz merekesinde úzdik stýdent men oqýshylar stpendııa taǵaıyndap, oqýshylar arasynda sporttyq jarystar uıymdastyryp keledi. Sonymen birge úsh jyldan beri jas aqyndar arasynda jyr músháırasyn ótkizýde. Ótken jyly Alash Ordanyń 100 jyldyǵyna arnasa, bıyl áıgili aqyn Tańjaryq Joldyulynyń 115 jyldyǵyna arnap ótkizýde. Jeńimpazdar osy mereke aıasynda marapattalady. KR óner qaıratkerleriniń qatysýymen merkelik konerttik baǵdarlama berip, aýyl halqyna merekelik kóńil kúı syılap ǵana qoımaı, aýyldyń ınfraqurlymy men abattandyrý jumysyna atsalysyp keledi. Bul Naýryz merekesi aıasynda ótetin is sharanyń bir mysaly ǵana. Budan basqa da belsendi azamattar men uıymdardyń ótkizip jatqan ıgi sharalary qanshama? Aldaǵy ýaqytta osyndaı sharalardyń kóbeıe túserinen de úmittimiz.
Naýryz ejelden aq qazaq dalasynda bereke men birliktiń uıytqysy bolǵan. Aldaǵy ýaqtta da jalpy jańaryp, zamanǵa saı jańa mazmundarmen tolyǵyp, eldiktiń jyryn jyrlar merkege aınala bereri anyq. San ǵasyrlyq parasat pen eńbektiń nátıjesinde qalyptasyp, súzgiden ótken jaqsy dástúr ult pen ulystyń jarqyn bolashaǵynyń kepili. Shyǵystaǵy kórshilerimiz Qytaı, Japonııa, Korııa ata dástúrlerin boıtumar tutady. Kerek deseńiz, dinnen de joǵary qoıady. Sonyń arqasynda zattyq negizi berik, rýhanııaty aınalasyna úlgi bolǵan memleket quryp otyr. Naýryz merekesi aıasynda bizdiń halqymyzda da kóptegen jaqsy dástúrler qalyptasty. Bunyń bári Arystanbek Muhamedııauly myrza joǵarydaǵy suhbatynda jan-jaqty ashalap aıtty. Elbasy byltyr ortaǵa qoıǵan «Rýhanı jańǵyrý: bolashaqqa baǵdar» ıdeııasy tolyǵyp, kemeldene tústi dep bilemiz. Endi árbir Qazaq eliniń azamaty merekeniń qyzyqty da túbirli ótýine atsalysyp, merekeni atap ótýdiń ulttyq jańa úlgisin qalyptastyrýǵa tolyqtaı atsalysady degen oıdamyz.
Omaráli Ádilbekuly,
«Jebeý» Respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń Tóraǵasy
Abai.kz
