اق قار مەن كوك ءمۇزدىڭ ىرگەسى سوگىلىپ، الەمگە جىلىق پەن سۇلۋلىقتىڭ شۋاعى توگىلىپ، كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەسۋى كەزىندە الەمنىڭ بىرقاتار ەلدەرى ناۋرىز مەرەكەسىن قارسى الادى. ناۋرىزدى 14 ناۋرىز «كورسۋ كۇنىمەن» باستالاتىن بۇل مەرەكە 1991 جىلى 15 ناۋرىزدا قازاقستان پرەزيدەنتى جارلىعىنىڭ نەگىزىندە مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە بولعان. ال 2009 جىلدىڭ 24 ساۋىرىندە ەلباسى ناۋرىز ايىنىڭ 21, 22, 23 كۇندەرىن «ناۋرىز مەيرامى» دەپ جاريالادى.
2010 جىلدىڭ 10 مامىرىنان باستاپ بۇۇ-نىڭ باس اسسامبلەياسىنىڭ 64-قارارىنا سايكەس 21 ناۋرىز "حالىقارالىق ناۋرىز كۇنى" بولىپ اتالىپ كەلەدى. باس اسسامبلەيا ءوزىنىڭ بەرگەن تۇسىنىكتەمەسىندە "ناۋرىزدى كوكتەم مەرەكەسى رەتىندە 3000 جىلدان بەرى بالقان، تۇبەگىندە، قارا تەڭىز ايماعىندا، كاۆكازدا، ورتالىق ازيادا جانە تاياۋ شىعىستا 300 ميلليون ادام تويلاپ كەلە جاتقاندىعىن" مالىمدەدى. ال UNESCOبولسا، 2009 جىلدىڭ 30 قىركۇيەگىندە ناۋرىز مەيرامىن ادامزاتتىڭ ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرا تىزىمىنە كىرگىزدى.
ەلىمىزدە تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى ناۋرىزدى تويلاۋدا وزىندىك ءبىر ىقىلاسپەن ۇلتتىق بوياۋلارعا تولى ءۇردىسى بەلەڭ الا باستادى. بىراق، جىلدار وتە ۇلتتىق مەرەكە رەتىندە وزىندىك بەلگىلەرى مەن تۇتاس حالىق بولىپ تويلاۋدىڭ وزىندىك ۇلگىسىن قالىپتاستىرا الماعان سياقتى. ءتىپتى كەيىنگى كەزدەرى «جاڭا جىل» مەرەكەسى سياقتى بۇقارالىق سيپاتقا يە بولا الماي، بەلگىلى ساحانالىق قويىلىمدار مەن كونتسەرتتىك باعدارلامالار اياسىنان اسا الماي كەلە جاتقانى تۋرالى كوبىرەك ايتىلىپ ءجۇر. سول سەبەپتى دە حالىق اراسىندا «ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ» مەرەيىن اسىرىپ، حالىق بولىپ تويلاۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىن قالىپتاستىرۋ جونىندە ۇسىنىستار ايتىلىپ ءجۇر. وسى سياقتى ۇسىنىستار قاراپايىم حالىق جاعىنان عانا ەمەس، سوڭعى كەزدەرى بيلىكتەگى تۇلعالاردىڭ دا اۋىزىنان ايتىلىپ ءجۇر. سونىڭ ءبىرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە ناۋرىز مەيرامىن جاڭا ۇلگىدە وتكىزۋ جونىندە سۇحبات بەرىپ، ۇسىنىستارىن ورتاعا قويعان ەكەن.
ارىستانبەك مۇحامەديۇلى سحباتىندا «ناۋرىز ءبىزدىڭ ەڭ ءبىرىنشى مەرەكەمىز» دەي كەلە ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا: «جاڭا تۇرپاتتى جاڭعىرۋدىڭ ەڭ باستى شارتى – سول ۇلتتىق كودىڭدى ساقتاي ءبىلۋ. ونسىز جاڭعىرۋ دەگەنىڭىزدىڭ قۇر جاڭعىرىققا اينالۋى وپ-وڭاي»، – دەپ ايتقانىن تىلكە تيەك ەتىپ، ناۋرىز مەرەكەسى ءبىز ءۇشىن ۇلتتىق كود رەتىندە سانالتىنىن ايتا كەلىپ «ناۋرىز مەيرامىنا جاڭا رەڭ بەرۋ ءۇشىن ادامنىڭ ۇلتىنا، ءدىني باعىنىستىلىعىنا قاراماستان، ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارعا ءمان بەرگەنىمىز ابزال. قازاقستان حالقى تۇگەل قامتىلاتىنداي مازمۇنىن جاساۋ كەرەك. بىرلىكتىڭ، تاتۋلىقتىڭ، ەڭبەكتىڭ، ىزگىلىكتىڭ، باقىتتىڭ مەرەكەسى بارىمىزگە قاتىستى»، - دەپ ناۋرىزدى فولككلوردىق-ەتنوگرافيالىق اۋقىمننان جالپى قازاقستاندىق مەرەكە دارەجەسىنە جەتكىزۋ كەرەك دەپ ءوزىنىڭ سەگىز ۇسىنىسىن ايتىپتى.
ءمينيستردىڭ ۇسىنىستارى ناۋرىز مەرەكەسىن بالالارعا ارنالۋى كەرەك دەگەننەن باستالىپ، «ءناۋرىزدىڭ ءبىرىنشى ماعىناسى دا، ءسانى مەن سالتاناتى دا بالدىرعاندار بولۋى ءتيىس»، - دەپ اتاپ ءوتىپتى. قازاق حالقى «بالاپان ۇيادا نەنى كورسە، ۇشقاندا سونى الادى» دەپ اتاپ وتكەندەي ءبىزدىڭ ۇلتتىق سيپاتىمىز بەن مىنەزىمىزدى وسكەلەڭ ۇرپاققا ءسىڭىرۋ جولى سالت-سانامىزدى ءناسيحاتتايتىن ۇلتتىق مەرەكەلەرىمىز. ەلباسى ايتقان ۇلتتىق كود ۇرپاققا وسىنداي ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋمەن كەلەدى. بالدىرعاندار ناۋرىزدىڭ ءسانى دە ماعىناسى بولسىن دەگەن ءسوز، ناۋرىزدىڭ قادىر-قاسيەتىن وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ساناسىنا سىڭىرە ءبىلىۋ بولىپ تابىلادى. سول ءۇشىن دە مەرەكەمىزدىڭ بالا ساناسىنا ءسىڭىمدى بولىپ، بالدىرعانداردى نەقۇرلىم كوپ قىزىقتىراتىنداي بولۋى كەرەك. قىدىر اتا اياز اتانىڭ دەڭگەيىنە كوتەرىلىپ، بالالارعا قىزىقتىراتىندار ءتۇرلى ويىندار قويىپ، بالالار اراسىندا قىزىقتى كونكۋرستار وتكىزگەن ابزال دەپ ويلايمىن. اسىرەسە اسىق، توعىز قۇمالاق، حان دويبى سياقتى ۇلتتىق ويىنداردى بالالار اراسىندا كەڭ كولەمدى ءناسيحاتتاپ، مەرەكەلىك كوڭىل كۇي سىيلاپ، بالالار ورتاسىن قۋانىشقا بولەگەن ءجون.
بۇعان دەيىن دە ءتۇرلى مەرەكەلەر مەن ساۋىق كەشتەرگە ۇلتتىق كيىمدەردى كيىپ ءجۇرۋ تۋرالى ۇسىنىستار كوپ جەردە ايتىلىپ كەلەدى، ءمينستردىڭ سۇحباتىندا بۇل تۋرالى دا ۇسىنىس ايتىلىپتى. بۇل تۋراسىندا ءبىزدىڭ ۇلتتىق كيىمدەردى قاي كەزدە بولسا دا كيىپ شىعۋعا لايىقتاپ، زامان تالابىنا ساي يكەمدەر بولساق، مەرەكە-مەيرام ەمەس ءجاي كەزدەردە دە تىم قۇرىعاندا توي-تومالاقتا كيىپ جۇرسەك تە ءسانىمىزدى اسىرماسا كەمىتپەيتىن ەدى. بۇل جونىندە مينيستر ەل اراسىندا ۇلتتىق كيمگە سۇرانىس پايدا بولسا، كاسىپكەرلەر ساپالى ونىمگە كوڭىل ءبولىپ، ەكونوميكانىڭ دا قوزعاۋشى كۇشىنە اينالار ەدى دەگەن پىكىرىن ءبىلدىرىپتى.
سونىمەن بىرگە، ارىستانبەك مۇحامەدياۇلى ناۋرىز مەيرامىنىڭ رۋحاني-مادەني تاربيەلىك ءمانىن ءىس جۇزىندە ومىرگە ەنگىزۋدى ۇسىنۋدى ايتا كەلىپ «بۇل ماقساتتا ناۋرىزدىڭ 21-ءى كۇنى سيپاتىن اشاتىنداي ءارى ۇلتتىق تانىم مەن ءداستۇر سالتتى جاڭعىرتاتىنداي وتباسى كۇنى، قايىرىمدىلىق جاساۋ كۇنى، اق داستارحان كۇنى، تال ەگۋ كۇنى دەپ مازمۇن بەرە وتىرىپ، رۋحاني ءىس-شارالار نەگە قالىپتاستىرماسقا» دەپ اتاپ ءوتىپتى. نەگىزىندە ناۋرىز مەرەيرامىنىڭ ءمان-ماعىناسى مەن مازمۇنى ەجەلدەن-اق وسى سيپاتتا كەلە جاتىر ەمەس پە؟ ناۋرىزدا قازاق قىستان قالعان ءسۇرىسى مەن سوعىمنىڭ كارى جىلىگىن اسىپ، تۋىس-تۋعان، قۇدا-جۇرات، بالا-شاعانى جيناپ، كوكتەمگە ەسەن جەتكەندى قۇتتىقتاپ اق داستارىن ءجايىپ، سىبالعالارىن بەرەدى. بۇل ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ وتباسىلىق تا، بۇقارالىق تا سيپاتىن اشىپ، كەڭ كولەمدى تويلانۋىڭ نەگىزگى مازمۇنى دەسەك بولادى. وكىنىشكە وراي، قالالىق مادەنيەتىمىز وسى عاسىرلاردان جالعاسقان سالتىمىزدى تولىقتاي اتقارۋعا ءمۇرسا بەرمەي وتىرسا كەرەك. دەگەنمەن، ءالى دە بولسا سالتىمىزدى جانداندىرىپ، قالا دا بولسا دا، اۋىلدا بولسا دا ناۋرىزدىڭ دەمالىسقا بەرىلگەن ءۇش كۇنى اق داستارحانىمىز جايۋلى تۇرسا قۇبا-قۇپ بولار ەدى. ناۋرىز مەرەكەسى جاڭعىرۋ مەن جاڭارۋدىڭ باسى. مينيستر ايتقانداي ناۋرىزدىڭ ءبىر اتريبۋتتىق بەلگىسى – قىزعالداق بولسا، ەندى ءبىرى اعاش ەگۋ. مەرەكە كۇنى انالارعا، قىز-كەنشەكتەرگە گۇل سىيلاپ كوڭىلگە قۇشتارلىق سىيلاساۋ مەن قاتار تال ەگىپ تابيعات اناعا دا قۇرمەت كورسەتىپ، تابيعات قايتا تۇلەگەن كوكتەمنىڭ سانىنە ءسان قوسۋعا ۇلەس قوسۋدان عالامات ءىس بولماس.
قازاق حالىقى ەجەلدەن جەتىمى مەن جەسىرىن جىلاتپاعان حالىق دەگەندەي مەرەكە مەن مەيرامدا عانا ەمەس، قاي كەزدە بولسىن ساداقا مەن قايىرىلمدىلىق جاساۋدى ەشقاشان ۇمىتقان ەمەس. ال مەرەكە مەيرامدا جەتىمدى جەبەپ، قازىنالى قارتتان باتا الىپ جاتساڭ ونىڭ ساۋابى مەن قۋانىشى ودان دا بولەك ەكەنىن بۇگىنگى قازاق قوعامى دا ءتۇسىنىپ جەتكەن. قازىردىڭ وزىندە جەكە تۇلعالار مەن قوعامدىق ۇيىمدار، قورلار ناۋرىز قارساڭىندا ءتۇرلى قايىرىمدىلىق شارالارىن وتكىزىپ، مەرەكەنىڭ مەرەيىن اسىرىپ كەلەدى. وسى سيقتى ءمينيستردىڭ ايتقان كەيبىر ۇسىنىستارىنىڭ قازىرگى كەزدە دە ورىندالىپ جاتقانى دا از ەمەس. ارىستانبەك مۇحامەدياۇلى: «كەرەك دەسەڭىز، ناۋرىزدىڭ رۋحاني ءمارتەبەسى ءۇشىن، جىل سايىن قىس ايلارىندا ءداستۇرلى بەرىلەتىن ادەبيەت پەن ونەر سالاسى قايراتكەرلەرىنە ارنالعان سىيلىقتاردىڭ تابىس ەتۋ مەرزىمىن دە ناۋرىز مەيرامىنا اۋىستىرعان ابزال»، - دەگەپ اتاپ وتكەن ۇسىنىس تا قازىرگى دەيىن ورىندالىپ دا جاتىر. وعان مىسال رەتىندە ايتار بولسام، 23 ناۋرىز كۇنى الماتى وبلىسى تالعار اۋدانى وستەمىر اۋىلىندا «قىزاي انا» قوعامدىق قورى بيىل 7- رەت ناۋرىز مەرەكەسىن اتاپ وتكەلى وتىر. اتالعان قور وسى جىلدار ىشىندە ناۋرىز مەرەكەسىندە ۇزدىك ستۋدەنت مەن وقۋشىلار ستپەنديا تاعايىنداپ، وقۋشىلار اراسىندا سپورتتىق جارىستار ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. سونىمەن بىرگە ءۇش جىلدان بەرى جاس اقىندار اراسىندا جىر ءمۇشايراسىن وتكىزۋدە. وتكەن جىلى الاش وردانىڭ 100 جىلدىعىنا ارناسا، بيىل ايگىلى اقىن تاڭجارىق جولدىۇلىنىڭ 115 جىلدىعىنا ارناپ وتكىزۋدە. جەڭىمپازدار وسى مەرەكە اياسىندا ماراپاتتالادى. كر ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن مەركەلىك كونتسەرتتىك باعدارلاما بەرىپ، اۋىل حالقىنا مەرەكەلىك كوڭىل كۇي سىيلاپ عانا قويماي، اۋىلدىڭ ينفراقۇرلىمى مەن اباتتاندىرۋ جۇمىسىنا اتسالىسىپ كەلەدى. بۇل ناۋرىز مەرەكەسى اياسىندا وتەتىن ءىس شارانىڭ ءبىر مىسالى عانا. بۇدان باسقا دا بەلسەندى ازاماتتار مەن ۇيىمداردىڭ وتكىزىپ جاتقان يگى شارالارى قانشاما؟ الداعى ۋاقىتتا وسىنداي شارالاردىڭ كوبەيە تۇسەرىنەن دە ءۇمىتتىمىز.
ناۋرىز ەجەلدەن اق قازاق دالاسىندا بەرەكە مەن بىرلىكتىڭ ۇيىتقىسى بولعان. الداعى ۋاقتتا دا جالپى جاڭارىپ، زامانعا ساي جاڭا مازمۇندارمەن تولىعىپ، ەلدىكتىڭ جىرىن جىرلار مەركەگە اينالا بەرەرى انىق. سان عاسىرلىق پاراسات پەن ەڭبەكتىڭ ناتيجەسىندە قالىپتاسىپ، سۇزگىدەن وتكەن جاقسى ءداستۇر ۇلت پەن ۇلىستىڭ جارقىن بولاشاعىنىڭ كەپىلى. شىعىستاعى كورشىلەرىمىز قىتاي، جاپونيا، كوريا اتا داستۇرلەرىن بويتۇمار تۇتادى. كەرەك دەسەڭىز، دىننەن دە جوعارى قويادى. سونىڭ ارقاسىندا زاتتىق نەگىزى بەرىك، رۋحانياتى اينالاسىنا ۇلگى بولعان مەملەكەت قۇرىپ وتىر. ناۋرىز مەرەكەسى اياسىندا ءبىزدىڭ حالقىمىزدا دا كوپتەگەن جاقسى داستۇرلەر قالىپتاستى. بۇنىڭ ءبارى ارىستانبەك مۇحامەدياۇلى مىرزا جوعارىداعى سۇحباتىندا جان-جاقتى اشالاپ ايتتى. ەلباسى بىلتىر ورتاعا قويعان «رۋحاني جاڭعىرۋ: بولاشاققا باعدار» يدەياسى تولىعىپ، كەمەلدەنە ءتۇستى دەپ بىلەمىز. ەندى ءاربىر قازاق ەلىنىڭ ازاماتى مەرەكەنىڭ قىزىقتى دا ءتۇبىرلى وتۋىنە اتسالىسىپ، مەرەكەنى اتاپ ءوتۋدىڭ ۇلتتىق جاڭا ۇلگىسىن قالىپتاستىرۋعا تولىقتاي اتسالىسادى دەگەن ويدامىز.
ءومارالى ادىلبەكۇلى،
«جەبەۋ» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى
Abai.kz
