“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى 2021 جىلدان باستاپ وبلىستىق سوتتاردىڭ توراعالارىمەن سۇحباتتاسۋدى داستۇرگە اينالدىردى. باستى ماقسات - زاڭ مەن قۇقىق سالاسىنداعى وڭ وزگەرىستەر مەن دامۋ پروتسەسىنىڭ جۇزەگە اسىپ جاتقانىنان وقىرماندى حاباردار ەتۋ. “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالىنىڭ كەزەكتى سۇحباتى تۇركىستان وبلىستىق سوتىنىڭ توراعاسى مىياتبەكوۆ تۇرىسبەك ەربولعانۇلىمەن بولدى.
- تۇرىسبەك مىرزا، تۇركىستان وبلىستىق سوتىنىڭ ۇجىمىمەن قانداي بيىك بەلەستەردى باعىندىردىڭىزدار؟ قاي جەتىستىكتەرىڭىز ەرەكشە ءارى ماڭىزدى بولىپ سانالادى؟
- وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، مەن كيەلى وڭتۇستىك وڭىرگە وبلىستىق سوت توراعاسى قىزمەتىنە تاعايىندالعانىما قازىر بەس ايدىڭ ءجۇزى بولىپتى. سوندىقتان قازىرگى تاڭدا وبلىس سوتتارىندا قانداي دا ءبىر بيىك بەلەستەردى باعىندىردىق دەپ ايتۋىما، ارينە، ەرتەرەك شىعار دەپ ويلايمىن. دەگەنمەن، وسى قىزمەتكە كەلگەلى وبلىستاعى سوت تورەلىگىن ساپالى جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان جۇمىستاردى جۇيەلى تۇردە اتقارىپ كەلەمىز.
جالپى، سوڭعى جىلدارى قازاقستاندىق سوت جۇيەسى ۇزدىكسىز دامۋ ۇستىندە. زامان تالابىنا ساي، جىلدان جىلعا ازاماتتار تالاپتارىنىڭ ءوسۋى جانە ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ وزگەرۋى سوت جۇيەسىنە دە اسەرىن تيگىزبەي قويمايدى. وسىدان تۋىنداعان كەلەلى ماسەلەلەردى شەشۋ ماقساتىندا جوعارعى سوت تاراپىنان كوپتەگەن شارالار قولعا الىنىپ، بىرقاتار رەفورمالار جۇزەگە اسىرىلدى. قازىرگى تاڭدا قازاقستاندىق سوت جۇيەسىنە حالىقتىڭ سەنىمى ارتا باستاعانى دا وسى اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ ناتيجەسى دەپ بىلەمىن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ سۋديالاردىڭ VIII سەزىندە «سوت تورەلىگىنىڭ ءادىل جانە زاڭدى جۇزەگە اسىرىلۋىنا مەملەكەت تە، بۇكىل قوعام دا مۇددەلى» ەكەنىن اتاپ ءوتىپ، سوت كورپۋسى الدىنا «ادام قۇقىقتارى مەن زاڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋ» مىندەتىن قويعان ەدى. وسى رەتتە، ءبىزدىڭ العا قويىپ وتىرعان باستى ماقساتتارىمىز – سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ وبلىس سوتتارىنا دەگەن سەنىمىن ارتتىرىپ، سوت جۇيەسىنىڭ بەدەلىن كوتەرۋ، تۇركىستان وبلىسى سوتتارىنىڭ سۋديالارى مەن اكىمشىلىك مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىقپەن بايلانىستى قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى جاساۋىن جانە باسقا دا سوت جۇيەسىنىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەتىن ارەكەتتەر جاساۋىنىڭ الدىن الۋ بولىپ وتىر.
جوعارعى سوتتىڭ توراعاسى جاقىپ قاجىمانۇلى اسانوۆ «سوت جۇيەسىنە دەگەن سەنىمدىلىكتەن، جالپى مەملەكەتكە دەگەن سەنىمدىلىك تۋىندايدى، سوندىقتان سۋديالار كورپۋسىنا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ارتىلادى»، - دەگەن ەدى. سەنىمدىلىك – قولجەتىمدى ادىلەتتىلىكتەن، سۋديانىڭ بەدەلى مەن ابىرويىنان، تۇسىنىكتى جانە نەگىزدى سوت اكتىسىنەن تۋىندايدى.
سوندىقتان مەن وبلىستىق سوتتىڭ توراعاسى رەتىندە تۇركىستان وبلىسىنىڭ سوت كورپۋسىنان كۇندەلىكتى جۇمىستارىندا، ىستەردى قاراۋ كەزىندە، نەگىزسىز سوزبالاڭعا سالماي، ءادىل شەشىم قابىلداۋعا، جۇمىس ۋاقىتىندا دا، جۇمىستان تىس ۋاقىتتا دا سۋديانىڭ ابىرويى مەن بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەتىن ءىس ارەكەتكە بارماۋعا، سوت اكتىلەرىن جازعاندا تۇسىنىكتى، زاڭ تالابىنا نەگىزدەپ، قاتەسىز جازۋدى تالاپ ەتىپ كەلەمىن. وسى ماسەلەلەردىڭ بارلىعى اعىمداعى جىلدىڭ اقپان ايىندا وتكەن تۇركىستان وبلىسى سۋديالار كورپۋسىنىڭ 2020 جىلعى سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋ قورىتىندىلارى بويىنشا كەڭەيتىلگەن كەڭەستە تالقىلانىپ، ناقتى تاپسىرمالار بەرىلىپ، باقىلاۋدا ۇستالىپ كەلەدى. اتالعان مىندەتتەردى ءاربىر سۋديا جاۋاپتىلىقپەن ورىنداسا، وندا تۇركىستان وبلىسى سوتتارىنىڭ سۋديالارى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سوت جۇيەسىنىڭ بەدەلدى مۇشەلەرى بولاتىنىنا سەنىمدىمىن!
وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، سوت بيلىگىنىڭ اتا زاڭىمىزبەن بەلگىلەنگەن نەگىزگى ماقساتى - سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋ. وسى ارقىلى ازاماتتاردىڭ بۇزىلعان قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن، زاڭدى مۇددەلەرىن قالپىنا كەلتىرۋ. ءبىرىنشى ساتىلى سوت جىبەرگەن قاتەلىكتەر جوعارعى ساتىلى سوتپەن تۇزەتىلىپ جاتسا، ونىڭ ءوزى ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىنىڭ قورعالۋىنىڭ كەپىلى ەمەس پە؟ جۋىردا تۇركىستان وبلىسى سوتتارىنىڭ 2021 جىلعى ءى توقسانداعى سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا اتقارعان جۇمىستارىن قورىتىندىلاعان بولاتىنبىز. العاشقى 3 ايدا اپەللياتسيالىق القادا قارالعان قىلمىستىق ىستەر بويىنشا 16 تۇلعاعا قاتىستى 9 ۇكىمنىڭ كۇشى جويىلىپ، 23 تۇلعاعا قاتىستى 17 ۇكىم وزگەرتىلگەن.
ازاماتتىق ىستەر بويىنشا وبلىس سوتتارىمەن 2 787 شەشىم شىعارىلعان، ال ولاردىڭ 54-ءى (1,9%) اپەللياتسيالىق القادا بۇزىلعان نەمەسە وزگەرتىلگەن.
ارينە، سوت شەشىمدەرى مەن ۇكىمدەرىنىڭ وزگەرتىلۋى مەن بۇزىلۋى سوتتاردىڭ جۇمىستارىندا ءالى دە كەمشىلىكتەر بارىن بىلدىرەدى. قازىرگى تاڭدا، سۋديالاردىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىن كوتەرۋگە باعىتتالعان كوپتەگەن جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە، ناتيجەسىندە سوت اكتىلەرىنىڭ وزگەرۋى مەن كۇشى جويىلۋىن بارىنشا تومەندەتەمىز دەپ ويلايمىن.
- سوڭعى بەس جىلدا قانداي وڭ وزگەرىستەر ورىن الدى؟
- ۋاقىت العا جىلجىپ، قوعام ىلگەرىلەگەن سايىن زاڭدار دا جاڭعىرىپ، جاڭارىپ وتىرۋى ءتيىس. بۇل – ءومىردىڭ تالابى. بۇگىنگە دەيىن اشىق قوعام، ادىلەتتى مەملەكەت قالىپتاستىرۋ ءۇشىن اۋقىمدى جۇمىستار قولعا الىندى. وتاندىق زاڭداردىڭ بازاسى جاسالىپ، مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ اياعىنان تىك تۇرۋى ءۇشىن بارلىق مۇمكىندىكتەر قاراستىرىلدى. مەملەكەت قولداۋىمەن قادامىن نىقتاعان قۇرىلىمداردىڭ اراسىندا قازاقستاندىق سوت تا بار. وتاندىق سوتتى حالىقارالىق تالاپتارعا جاقىنداتىپ، ازاماتتاردىڭ سوتقا دەگەن سەنىمىن نىعايتۋ ماقساتىندا ورىندالعان ءىس-شارالار بۇگىندە ءوزىنىڭ وڭ ناتيجەسىن بەرىپ تە ۇلگەردى.
سوڭعى جىلدارى پرەزيدەنت جانە جوعارعى سوت باسشىلىعىنىڭ باستاماسىمەن ازاماتتارىمىزدىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جانە ولاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن كۇشەيتۋگە باعىتتالعان اۋقىمدى رەفورمالار جۇزەگە اسىرىلۋدا.
بۇل جاڭاشىلدىقتاردىڭ سوت جۇيەسىنە قاتىستى بولىگى نەگىزىنەن بىرىڭعاي سوت تاجىريبەسىن قالىپتاستىرۋ، سوت شەشىمدەرىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ، ازاماتتار مەن مەملەكەتتىك ورگاندار اراسىنداعى داۋلاردى شەشۋدىڭ ەرەكشە تەتىگى رەتىندە اكىمشىلىك ادىلەت قۇرىلىمىن ەنگىزۋ ماسەلەلەرىن قامتىپ وتىر.
بۇگىنگى كۇنگە دەيىن اتالعان باعىتتاردا بىرقاتار جۇمىستار دا اتقارىلدى. اسىرەسە، سوڭعى ەكى جىلدا قازاقستاندىق سوت جۇيەسىندە ورىن العان وزگەرىستەردى ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى.
ۇلت جوسپارى اياسىندا جوعارعى سوت توراعاسى ج.اسانوۆتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان «سوت تورەلىگىنىڭ 7 ءتۇيىنى» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە «ءمىنسىز سۋديا»، «ۇلگىلى سوت»، «ءادىل پروتسەسس»، «ە-سوت»، «وڭتايلى ورتا»، «ساپالى ناتيجە»، «تاتۋلاسۋ: سوتقا دەيىن، سوتتا» جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا ايتارلىقتاي جۇمىستار اتقارىلدى.
ساپالى سۋديالار كورپۋسىن قالىپتاستىرۋ، سۋديالاردى ارتىق جۇكتەمەدەن ارىلتۋ، سوتتارداعى جۇمىستىڭ جاڭا فورماتتارىن ەنگىزۋگە باعىتتالعان، تاعى باسقا دا زاڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان بىرقاتار زاڭدار دايىندالىپ، كۇشىنە ەندى.
سوت پروتسەستەرى تۇسىنىكتى، قولايلى جانە اقىلعا قونىمدى بولىپ، سوتتاردىڭ جايلىلىعى ارتتى، رەسپۋبليكا سوتتارىندا قازىرگى زامانعا ساي جابدىقتالعان، كەلۋشىلەرگە قولايلى فرونت-وفيستەر اشىلدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوز جولداۋىندا باسا نازار اۋدارعان سوت شەشىمدەرىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا جەكە توقتالا كەتۋ كەرەك. جوعارعى سوت جەرگىلىكتى سوتتار جانە زاڭ قاۋىمداستىعىمەن بىرلەسىپ اتالعان باعىتتا ۇلكەن جۇمىستار اتقاردى. اتالعان جۇمىستىڭ ناتيجەسىدە جوعارعى سوتتىڭ «سوت ۇكىمى تۋرالى» جانە «سوت شەشىمى تۋرالى» نورماتيۆتىك قاۋلىلارىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى، سونىمەن قاتار «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جونىندەگى ءىس بويىنشا سوتتىڭ قاۋلىسى تۋرالى» جاڭا نورماتيۆتىك قاۋلىسى قابىلداندى. بۇرىن ەگەر سوت شەشىمدەرى جۇيەلەنبەگەن، كوپتەگەن كەرەك ەمەس اقپاراتتاردان تۇرسا جانە قاراپايىم ازاماتتارعا تۇسىنىكسىز جانە قول جەتىمدى بولماي «اۋىر» زاڭ تىلىندە جازىلسا، قازىر سوت اكتىلەرىنىڭ نىسانى مەن ءتىلى كۇرت وزگەردى. سوت اكتىلەرى قىسقا جانە ۇيلەسىمدى، زاڭ تەرمينولوگياسىنىڭ ارتىق «كەپتەلۋىنسىز» جازىلا باستادى، حالىقارالىق سوتتارداعىداي انىق قۇرىلىمى مەن بولىمدەردىڭ نومىرلەنۋى بار، تاراپتاردىڭ ءاربىر دايەكتەرىنە ۋاجدەلگەن جاۋاپتاردان تۇرادى. ەڭ باستىسى، ەندى ءىس بويىنشا شەشىم جاريالاعاننان كەيىن سۋديا پروتسەس قاتىسۋشىلارىنا قابىلدانعان شەشىمنىڭ ۋاجدەرىن تۇسىنىكتى جانە قاراپايىم تىلدە ءتۇسىندىرىپ، ولاردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەدى. بۇل جاڭاشىلدىقتار پراكتيكادا ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىن دالەلدەپ بەردى، سوت اكتىلەرىن جوعارى تۇرعان ساتىلاردا شاعىمدالعان سوت اكتىلەرىنىڭ سانى اناعۇرلىم ازايدى.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ «جاڭا جاعدايداعى قازاقستان: ءىس-قيمىل كەزەڭى» دەپ اتالاتىن جولداۋىندا «زاڭ ۇستەمدىگى ورنىقپاسا جəنە ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك بەرىلمەسە، əلەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدىڭ بىردە-ءبىر مىندەتى تابىستى جۇزەگە اسىرىلمايدى»، - دەگەن ەدى. پرەزيدەنت ادىلەتتى مەملەكەت قۇرۋدىڭ، زاڭ ۇستەمدىگىن ورناتۋدىڭ نەگىزگى تەتىگىن قۇقىق قورعاۋدىڭ ءۇش بۋىندى مودەلىمەن بايلانىستىرعان بولاتىن.
«ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمى» ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسى بويىنشا قىلمىسپەن كۇرەس سالاسىن جاڭعىرتقان ءجون. بىزگە ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن زاماناۋي تۇرعىدان قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن جانە جوعارى حالىقارالىق تالاپتارعا جاۋاپ بەرەتىن ۇلگى كەرەك. قازاقستاندا وكىلەتتىكتەردىڭ ارا جىگى ناقتى اجىراتىلعان ءۇش بۋىندى مودەل قۇرۋ كەرەك دەپ سانايمىن»، - دەگەن تاپسىرماسى ارقىلى مەملەكەت باسشىسى پوليتسيا، پروكۋراتۋرا، سوتتىڭ قۇزىرەتىن ناقتىلاپ، قۇقىق قورعاۋ سالاسىن جاڭعىرتۋعا مۇددەلىلىك تانىتتى.
پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا ساي ەلىمىز 2021 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ قۇقىق قورعاۋدىڭ ءۇش بۋىندى جۇيەسىنە كوشتى.
وكىلەتتىكتەردىڭ ارا جىگى ناقتى اجىراتىلعان ءۇش بۋىندى مودەل قۇرۋ ارقىلى قوعامدىق مۇددە مەن ادام قۇقىقتارىن قورعاۋدا تەپە-تەڭدىككە قول جەتكىزەمىز. كۇدىكتىلەر مەن ايىپتالۋشىلاردىڭ كونستيتۋتسيامەن كەپىلدىك بەرىلگەن قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن ساقتاۋ ماڭىزدى، سەبەبى اتالعان قۇقىقتار مەن بوستاندىقتاردى شەكتەۋگە جول بەرۋ مەن بۇزۋدىڭ ءوزى قىلمىس بولىپ تابىلادى. ءبىر قىلمىستى اشۋ ءۇشىن، ەكىنشى قىلمىستى جاساۋعا جول بەرۋگە بولمايدى، مۇنداي تاسىلمەن ءبىز قوعامدى قىلمىستان قورعاي المايمىز.
ەكىنشىدەن، جاڭا مودەل ناتيجەلى تەجەمەلىك ءارى تەپە-تەڭدىك جۇيەسىن قالىپتاستىرادى. بيلىكتىڭ وزبىرلىعىنا جول بەرىلمەيدى. ءاربىر وكىلەتتىككە شەكتەۋ بار.
ۇشىنشىدەن تۇراقتىلىققا قول جەتكىزەمىز. ادىلەتتىلىكتى ورناتاتىن ورگانداردىڭ ماقساتى تۇراقتى بولادى، ياعني ساپالى جانە ۋاقتىلى ورناتىلعان ادىلەتتىلىك.
ءۇش بۋىندى مودەل كەزىندەگى قىلمىستىق پروتسەسستى ءۇش كەزەڭگە بولۋگە بولادى: قىلمىستى انىقتاۋ جانە دالەلدەمەلەر جيناۋ; جينالعان دالەلدەمەلەرگە باعا بەرۋ جانە ايىپتاۋدى دايىنداۋ; ءىستى ءمانى بويىنشا شەشۋ، ياعني كىنالىلىگىن انىقتاپ، جازا تاعايىنداۋ.
كورسەتىلگەن فۋنكتسيالاردى بولەك-بولەك ءۇش ورگان جۇزەگە اسىرادى، ياعني پوليتسيا، پروكۋراتۋرا جانە سوت. وسى ءۇش ورگاننىڭ ارقايسىسىنىڭ وكىلەتتىلىكتەرى مەن اسەر ەتۋ دەڭگەيلەرى ناقتى ايقىندالعان.
وسى مودەل كەزىندە تەجەمەلىك ءارى تەپە-تەڭدىك جۇيەسى جۇمىس ىستەيدى. ءاربىر كەزەڭدە ءتيىمدى سۇزگىلەر بار. ادىلدىكتى ورناتۋدا ورىن الاتىن قاتەلىكتەر بارىنشا ازايتىلادى. ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن بۇزۋ توقتاتىلادى، سانالى ازاماتتاردى قىلمىستىق پروتسەسسكە تارتۋعا جول بەرىلمەيدى.
پرەزيدەنت جولداۋىندا: «ازاماتتارىمىز جاريا-قۇقىقتىق داۋلاردا بيلىك ورگاندارىنىڭ شەشىمدەرى مەن ارەكەتتەرىنە قاتىستى شاعىم ءتۇسىرۋ كەزىندە كوپ جاعدايدا تەڭسىزدىك احۋالىندا قالىپ جاتادى. ولاردىڭ مۇمكىندىكتەرىن مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ رەسۋرستارىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. سوندىقتان وسىنداي تەڭسىزدىكتەردى بولدىرماۋ ماقساتىندا داۋلاردى شەشۋدىڭ ەرەكشە تەتىگى رەتىندە اكىمشىلىك ادىلەت قۇرىلىمىن ەنگىزۋ قاجەت»، - دەگەن بولاتىن.
وسى ورايدا، سوت قىزمەتىنە تىڭ سەرپىن بەرەتىن تاعى ءبىر زاڭ –«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكىمشىلىك راسىمدىك-پروتسەستىك كودەكسىن» ەرەكشە اتاپ وتسەم بولادى.
اعىمداعى جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ قولدانىسقا ەنگىزىلەتىن بۇل زاڭعا سايكەس، الداعى ۋاقىتتا سوت اكىمشىلىك پروتسەسكە قاتىسۋشىلاردىڭ تۇسىنىكتەمەلەرىمەن، ارىزدارىمەن، وتىنىشحاتتارىمەن، ولار ۇسىنعان دالەلدەمەلەرمەن جانە اكىمشىلىك ءىستىڭ وزگە دە ماتەريالدارىمەن شەكتەلىپ قالماي، اكىمشىلىك ءىستى دۇرىس شەشۋ ءۇشىن ماڭىزى بار بارلىق ناقتى ءمان-جايدى جان-جاقتى، تولىق جانە وبەكتيۆتى تۇردە زەرتتەۋگە قۇقىلى بولماق.
سونىمەن قاتار، وسى زاڭ اياسىندا سۋدياعا اكىمشىلىك ءىستىڭ ناقتى جانە زاڭدى تۇستارىنا جاتاتىن قۇقىقتىق نەگىزدەمەلەر بويىنشا ءوزىنىڭ الدىن الا قۇقىقتىق پىكىرىن ايتۋعا دا قۇقىق بەرىلگەن.
ودان بولەك، سوت ءوز باستاماسى نەمەسە اكىمشىلىك پروتسەسكە قاتىسۋشىلاردىڭ ءۋاجدى ءوتىنىشحاتى بويىنشا قوسىمشا ماتەريالدار مەن دالەلدەمەلەردى جيناي الادى. سونداي-اق اكىمشىلىك سوت ءىسىن جۇرگىزۋ مىندەتتەرىن شەشۋگە باعىتتالعان وزگە دە ارەكەتتەردى جۇزەگە اسىرادى.
جاڭا كودەكس بويىنشا «تاتۋلاستىرۋ راسىمدەرى» كەڭىنەن قولدانۋ ماسەلەسى دە قاراستىرىلعان. ەگەر داۋلاسۋشى تاراپتار ءوزارا تاتۋلاسۋ، مەدياتسيا نەمەسە داۋدى پارتيسيپاتيۆتىك راسىمگە كەلىسىم بەرمەسە نەمەسە سوت كەلىسىمنىڭ شارتتارىن بەكىتپەسە، اكىمشىلىك ءىستى تالقىلاۋ جالپى تارتىپپەن جۇرگىزىلەدى.
بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەت پەن ازامات اراسىنداعى داۋلار جالپى يۋريسديكتسيالىق، سونداي-اق ەكونوميكالىق جانە ازاماتتىق سوتتاردا قاراستىرىلىپ كەلگەن بولسا، 1 شىلدەدەن باستاپ ولاردىڭ بارلىعى جاڭادان قۇرىلعان اكىمشىلىك سوتتاردىڭ قاراۋىنا وتەدى. بۇل وزگەرىستەردىڭ مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ جۇمىسىنا تىڭ سەرپىن بەرەرىنە سەنىم مول.
- قارا قىلدى قاق جارعان ادىلەتتىلىگىمەن كوزگە ءتۇسىپ، بيلىك تاراپىنان ۇزدىك ماراپاتتارعا يە بولعان ارداگەر قىزمەتكەر، سۋديا، ادۆوكاتتار بار ما؟ كىمدەردىڭ ەسىمىن ەرەكشە قۇرمەتپەن اتاپ وتەر ەدىڭىز؟
- ارينە. ونداي ازاماتتارىمىز ارامىزدا كوپ. بىراق مەن قازىرگى كەزدە قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن ارىپتەستەرىمىز تۋرالى ايتپاس بۇرىن، بىزدەرگە دەيىن وڭتۇستىك ءوڭىردىڭ سوتتارىندا ابىرويمەن قىزمەت اتقارعان اعا بۋىن وكىلدەرىن اتاپ وتسەم دەيمىن. سەبەبى ول كىسىلەردىڭ ءومىرى مەن ەڭبەك جولى جاس سۋديالار مەن ماماندار ءۇشىن عانا ەمەس، جالپى كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن ۇلكەن ونەگە دەپ ەسەپتەيمىن.
وسى ورايدا، الدىمەن ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسىپ، تۋعان جەرگە ورالعان سوڭ وبلىستىڭ سوتتارىندا سۋديا بولعان اعالارىمىز تۋرالى ايتسام، وبلىسىمىزدا 24 ارداگەر-سۋديا بار ەكەن. ولاردىڭ قاتارىندا ەكى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرلارى – 1949 - 1953 جىلدارى ءشاۋىلدىر اۋداندىق حالىق سوتىنىڭ توراعاسى قىزمەتىن اتقارعان توعانباي قاۋىمباەۆ پەن 1951 - 1964 جىلدارى قىزىلقۇم اۋداندىق سوتىندا حالىق سوتىنىڭ سۋدياسى قىزمەتىن اتقارعان سەيىتقاسىم ءاشىروۆ بار.
ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعى قارساڭىندا سول كەزدە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق سوتىن باسقارعان ارىپتەسىم نۇرسەرىك كارىمۇلى ءشارىپوۆتىڭ باستاماسىمەن قازىرگى شىمكەنت قالالىق سوتىنىڭ عيماراتىنىڭ الدىندا ورناتىلعان داڭق تاقتاسىندا وسى 24 ارداگەر-سۋديانىڭ ەسىمدەرى التىن ارىپتەرمەن جازىلىپ تۇر.
ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن العاننان كەيىن دە وبلىستا 20-30 جىل بويى سوت سالاسىندا ابىرويمەن قىزمەت اتقارىپ، سوت جۇيەسىنىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلەسىن قوسقان، قازىرگى كەزدە زەينەتكەر بولسا دا وبلىستىق سوتپەن بايلانىسىن ۇزبەي، جاس بۋىننىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن اعالارىمىز دا از ەمەس. مىسالى، وبلىستىڭ ارداگەر سۋديالار كەڭەسىنىڭ توراعاسى ومىربەك تەمىر، وبلىستىق سوتتىڭ قوعامدىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى بالكەن تەمىر اعالارىمىزبەن ءجيى بايلانىستامىز. ودان وزگە دە ارداگەر سۋديالارىمىز وبلىستىق سوتتىڭ جيىندارىنا، مەرەكەلىك ءىس-شارالارىنا شاقىرىلىپ تۇرادى.
ال، قازىرگى كەزدە ارامىزدا قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن ارىپتەستەرىمە كەلەر بولسام، ارامىزدا جۇرگەن ارىپتەستەرىم كاسىبي بىلىكتىلىگى جوعارى سۋديالار، ولاردىڭ ارا جىگىن اجىراتىپ ءبولىپ جارۋىم ءجون ەمەس شىعار. جالپى قازىرگى تاڭدا سۋديالاردى ىرىكتەۋ پروتسەسسى وتە كۇردەلى، بىرنەشە كەزەڭدەردەن وتەدى، سوندىقتان سۋديالار كورپۋسىندا كەزدەيسوق ادامدار جوقتىڭ قاسى.
- كارانتين رەجيمى سوت پروتسەسىنە كەدەرگى كەلتىرىپ جاتقان جوق پا؟
- ايتارلىقتاي كەدەرگى كەلتىرە قويعان جوق. دەگەنمەن، وتكەن جىلعى ەلدەگى توتەنشە جاعدايدىڭ جاريالانۋى، ودان كەيىنگى كارانتيندىك شەكتەۋلەر قاي سالاعا بولسىن وڭاي سوقپادى. ەنگىزىلگەن شەكتەۋلەر قوعامداعى قالىپتى ءومىر ىرعاعىن وزگەرتىپ جىبەردى. ءتىپتى ەكونوميكا مەن الەۋمەتتىك احۋالعا دا تيگىزگەن زالالى كوپ بولدى. الايدا، وسىنداي سىن ساتتە مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق دامۋدى ەمەس، ونىڭ ەڭ باستى قۇندىلىعى – ازاماتتاردىڭ اماندىعىن باستى ورىنعا قويۋى وتە ورىندى شەشىم دەپ بىلەمىن.
قاۋىپتى ىندەت دەندەي باستاعان ساتتە جوعارعى سوت تا جۇمىس ءتارتىبىن وڭتايلاندىرىپ، قارالىپ جاتقان ىستەردىڭ ۋاقىتىندا، ءارى ساپالى قارالۋىنا بار مۇمكىندىكتى جاسادى. ناتيجەسىندە رەسپۋبليكا سوتتارى كوپ قيىندىقسىز ونلاين رەجيمدە جۇمىس جاساۋعا كوشتى. سودان بەرى سوتتارعا تۇسكەن ىستەردىڭ بارلىعى دەرلىك، سونىڭ ىشىندە تۇركىستان وبلىسىنىڭ سوتتارىندا دا، «TureConf»، «WhatsApp»، «Zoom» سياقتى ءموبيلدى قوسىمشالاردىڭ كومەگىمەن الەمنىڭ كەز-كەلگەن ينتەرنەت بايلانىسى بار نۇكتەسىنەن قاتىسا الادى.
مىسالى 2020 جىلى تۇركىستان وبلىسىنىڭ سوتتارىمان 2 303 قىلمىستىق، 7 683 ازاماتتىق جانە 12 659 اكىمشىلىك ىستەر قارالعان. ال اعىمداعى جىلدىڭ العاشقى 3 ايىندا 511 قىلمىستىق، 4 840 ازاماتتىق جانە 2 667 اكىمشىلىك ءىس قارالدى. وسى ىستەر بويىنشا 71 205 سوت وتىرىسى ونلاين رەجيمدە وتكىزىلدى.
مەنىڭ ويىمشا مۇنداي جۇمىس فورماتى سۋديالار مەن سوت ماماندارىنىڭ عانا ەمەس، پروتسەسكە قاتىسۋشى ازاماتتاردىڭ دا دەنساۋلىعى مەن ءومىرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە سەپتىگىن تيگىزىپ جاتىر.
- سوتقا، زاڭعا بايلانىستى اقپاراتتاردىڭ اشىقتىعى، قولجەتىمدىلىگى قانداي دەڭگەيدە؟ حالىقپەن كەرى بايلانىس قانشالىقتى ءجيى ورناتىلادى؟
- مەملەكەت باسشىسى «ەستيتىن مەملەكەت» ساياساتىن جاريالاعاندىقتان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى سوتى وتكەن جىلدى «ساپالى بايلانىس» جىلى دەپ جاريالاپ، سوتتاردىڭ الدىنا «قوعام مەن سوتتاردىڭ ديالوگىن جاقسارتۋ» تالابىن قويعانى بارىمىزگە بەلگىلى. وسىعان وراي، 2021-جىلداعى جاسالاتىن جۇمىسىمىزدىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تۇركىستان وبلىسىنىڭ سوتتارىنا دەگەن سەنىمىن ارتتىرىپ، سوت جۇيەسىنىڭ بەدەلىن كوتەرۋ. ال سەنىمدى تەك قانا حالىقپەن بايلانىس ورناتقاندا عانا ارتتىرا الامىز.
تۇركىستان وبلىسىنىڭ سوتتارىندا ازاماتتارمەن كەرى بايلانىس تولىقتاي ورناتىلعان دەپ ايتا الامىن.
سەبەبى بىزدە ەلىمىزدىڭ سوت جۇيەسىندەگى رەفورمالار مەن زاڭنامالارعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردى حالىققا ءتۇسىندىرۋ جانە ناسيحاتتاۋ، وبلىس سوتتارى قىزمەتىنىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا تۇراقتى تۇردە ءتۇرلى شارالار ىسكە اسىرىلىپ وتىرادى. ول ءۇشىن بىزدە ارنايى جوسپارلار قۇرىلىپ، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى وكىلدەرىمەن ىسكەرلىك قارىم-قاتىناس ورناتىلىپ، جۇيەلى تۇردە جۇمىستار ىسكە اسىرىلۋدا.
كارانتيندىك شارالار ەنگىزىلگەنگە دەيىن وبلىس سوتتارىندا وتكىزىلەتىن ءىس-شارالار كوپ جاعدايدا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلىپ كەلدى. سونىمەن قاتار، جۋرناليستەر سوت عيماراتىنا ەركىن كەلىپ، كەز كەلگەن اشىق سوت وتىرىسىنا قاتىسىپ، شىنايى جانە ناقتى حابار تاراتۋ ۇشىن قاجەتتى اقپاراتىن الىپ وتىردى. مۇنداي كەزدە اقپاراتتىق قامتاماسىز ەتۋ ءبولىمى تاراپىنان باق وكىلدەرىنە قاجەتتى اقپارات الۋعا جاردەم جاسالىپ جانە ولاردىڭ سوت عيماراتىندا جۇمىس ىستەۋى كەزىندە كومەك كورسەتىلىپ كەلدى.
وكىنىشكە وراي، قازىرگى سانيتارلىق شەكتەۋلەرگە بايلانىستى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى وكىلدەرىمەن بايلانىس مۇمكىندىگىنشە قاشىقتىقتان جۇرگىزىلۋدە. سوعان قاراماستان اعىمداعى جىلدىڭ العاشقى توقسانىنىڭ وزىندە وبلىس سۋديالارى مەن ماماندارىنىڭ گازەت-جۋرنالداردا 103 ماقالاسى جارىق كورىپ، تەلە-راديوارنالاردا 42 ماتەريالى، ءار ءتۇرلى ينتەرنەت-رەسۋرستاردا 241 ماتەريالى جاريالانعان. تۇركىستان وبلىستىق سوتىنىڭ رەسمي سايتىندا قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە 48 ءباسپاسوز رەليزى ورنالاستىرىلعان.
پرەزيدەنت ق.ك.توقاەۆتىڭ «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسى اياسىندا ازاماتتاردىڭ شاعىمدارى مەن ءوتىنىش-تىلەكتەرىن جەدەل ءارى ءتيىمدى قاراۋ ماقساتىندا ءار سارسەنبى كۇنى ازاماتتاردى جەكە قابىلدايمىن. وعان قوسا، قازىرگى تاڭدا تۇركىستان وبلىسىنىڭ بارلىق اۋداندىق جانە وعان تەڭەستىرىلگەن سوتتارىنىڭ «Facebook» الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى رەسمي پاراقشالارىمەن قاتار، سوت توراعالارى مەن باق-پەن بايلانىسقا جاۋاپتى ۇيلەستىرۋشى-سۋديالارى دا جەكە پاراقشالارىن اشقان. ولار وزدەرى قىزمەت اتقارىپ وتىرعان سوتتاردا وتكىزىلگەن ءىس-شارالار مەن كوپشىلىكتىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرعان ىستەر بويىنشا جاريالانعان سوت اكتىسىنە تۇسىندىرۋلەر، ازاماتتاردان تۇسكەن سۇراقتارعا ءتيىستى جاۋاپتارىن بەرىپ وتىرادى، قاجەتتىلىك بولعان جاعدايدا سوتتىڭ رەسمي پاراقشاسى ارقىلى تىكەلەي ەفيردە بريفينگ وتكىزۋ مۇمكىندىگى دە بار.
ودان بولەك، وبلىستاعى بارلىق سوتتاردىڭ رەسمي سايتتارى سوتقا جۇگىنۋشىلەر ءۇشىن قاجەتتى اقپارتتارمەن تولىقتىرىلىپ وتىرادى، كەڭسە مەڭگەرۋشىلەرىنىڭ WhatsApp نومىرلەرىنىڭ ءتىزىمى Facebook-تەگى وبلىستىق سوتتىڭ پاراقشاسىندا جاريالانعان، جۋىردا عانا رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق سوتتارىنىڭ Telegram-bot كانالدارى ىسكە قوسىلدى. سوندىقتان قازىرگى تاڭدا كەز-كەلگەن ازامات سوت جۇمىسىنا قاتىستى شاعىمدارىن جەتكىزىپ، نەمەسە وزدەرىن قىزىقتىرعان سۇراقتارىن قويىپ، تەز ارادا جاۋاپتارىن الۋعا مۇمكىندىكتەرى بار.
- قوس تاراپ داۋلى ماسەلەلەردى مەدياتسيالىق جولمەن شەشىپ، بەيبىت كەلىسىمگە كەلەتىن جاعدايلار ءجيى كەزدەسە مە؟ وسى جولمەن قانشا ماسەلە ءوز شەشىمىن تاپتى؟
- ەسىڭىزدە بولار، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «مەدياتسيا تۋرالى» زاڭى 2011 جىلى قابىلدانىپ، كۇشىنە ەندى. بۇل ەلىمىزدەگى مەدياتسيا ينستيتۋتىن رەتتەيتىن بىردەن-ءبىر قۇجات جانە وندا بارلىق زاڭدى تەتىكتەر ايقىندالىپ، تۋىنداۋى ىقتيمال دەگەن داۋلى ماسەلەلەردى ۋشىقتىرماي، سوتقا دەيىن جەتكىزبەي-اق داۋلاسقان تاراپتاردى ورتاق مامىلەگە كەلتىرۋ مەحانيزمدەرى بەكىتىلگەن. دەي تۇرعانمەن، ءبىز بۇل ينستيتۋتتى "بابالار مۇراسى" دەپ اتاۋعا تولىق قۇقىعىمىز بار. سەبەبى كەشەگى بيلەر سوتى ءدال وسى مەدياتسيا پرينتسيپتەرىنە نەگىزدەلگەن. سول زامانداعى بيلەر بۇگىنگى كۇننىڭ كاسىپقوي مەدياتورلارى ىسپەتتەس ءوزارا داۋلاسىپ، جانجالداسىپ قالعان رۋلاردى، اۋىلداردى، اۋلەتتەردى ءبىر-بىرىمەن تاتۋلاستىرىپ، ءادىل شەشىمىن شىعارىپ، ورتاق مامىلەگە كەلتىرىپ وتىرعان.
2018 جىلدىڭ مامىر ايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى سوتىنىڭ توراعاسى جاقىپ اسانوۆ قازاقستاندىقتارعا ۇندەۋ تاستادى. ونداعى ماقسات – قارجىعا، قانداي دا ءبىر مۇلىككە قاتىستى داۋلى ماسەلەلەردى سوتقا جەتكىزبەي-اق شەشۋگە شاقىرۋ. ياعني، مەدياتورلاردىڭ كومەگىنە جۇگىنۋگە شاقىردى. مۇنىڭ بىرنەشە ارتىقشىلىقتارى بار.
بىرىنشىدەن، داۋدى ۋاقىت سوزباي، قىسقا ارالىقتا شەشۋگە بولادى. ەكىنشىدەن، سوتقا دەيىن جەتپەيدى. دەمەك، جەكە ءومىردىڭ قۇپياسى ساقتالادى. قاعازباستىلىقتان ارىلادى. داۋلى ماسەلە شەشىمىن تاپپاي، سوتقا دەيىن جەتىپ جاتسا، سوت الدىندا ءاربىر ارگۋمەنت، ءاربىر پىكىر قۇجاتپەن دالەلدەنۋى كەرەك.
ءبىز قازىر قازاقستاندا مەدياتسيا جانە بىتىمگەرلىك ورتالىقتارىنىڭ سانى ارتىپ، تاتۋلاستىرۋ راسىمدەرىنىڭ قولدانىلۋ اياسى جىل وزعان سايىن كەڭەيىپ كەلە جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. باستاپقىدا مەدياتورلار كوبىنەسە وتباسىلىق-تۇرمىستىق داۋلاردى شەشىپ كەلگەن بولسا، قازىر ازاماتتىق، ءتىپتى، قىلمىستىق قۇقىقتىڭ كەيبىر سالالارىندا قولدانىلا باستادى.
ءبىزدىڭ ەسەبىمىز بويىنشا 2020 جىلى تۇركىستان وبلىسىنىڭ سوتتارىندا 236 قىلمىستىق جانە 1499 ازاماتتىق ىستەر بويىنشا تاتۋلاسۋ راسىمدەرى قولدانىلعان. ال 2021 جىلعى 3 ايدا 37 قىلمىستىق، 459 ازاماتتىق ءىس تاراپتاردىڭ تاتۋلاسۋىمەن اياقتالعان.
- قوعامدا كەلەڭسىزدىكتەر، اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتار، قىلمىس ورىن الماس ءۇشىن، ولاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قانشالىقتى ءجيى بريفينگتەر مەن دوڭگەلەك ۇستەلدەر ۇيىمداستىراسىزدار؟
- زاڭنامالارعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردى، ءارتۇرلى اكىمشىلىك، قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتار ءۇشىن تاعايىندالاتىن جازا مولشەرى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن وبلىس سوتتارى تۇراقتى تۇردە ىسكە اسىرىپ وتىرامىز. ول ءۇشىن بىزدە ارنايى جوسپارلار قۇرىلىپ، سوعان سايكەس جۇيەلى تۇردە دوڭگەلەك ۇستەلدەر، سەمينارلار، حالىقپەن كەزدەسۋلەر وتكىزىلىپ، تەلەارنالار مەن راديولارعا سۇحباتتار بەرىلەدى، جەرگىلىكتى مەرزىمدىك باسىلىمداردا ماقالالار جاريالانىپ، وبلىستىق سوتتىڭ رەسمي سايتى مەن Facebook-تەگى پاراقشالاردا سوتتا قارالعان ىستەردىڭ ناتيجەسى تۋرالى بويىنشا اقپاراتتار ورنالاستىرىلىپ وتىرادى.
وسى اقپاراتتارمەن تانىسقان ازاماتتار جاسالعان ناقتى ءبىر قۇقىقبۇزۋشىلىق ءۇشىن زاڭ بويىنشا قانداي جازا مولشەرى قاراستىرىلاتىنىن قيىندىقسىز ءبىلىپ وتىرۋعا مۇمكىندىك الادى دەپ ويلايمىن
- سوت جۇيەسىندەگى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قانداي ءىس-قيمىلدار جۇرگىزىلىپ جاتىر؟
- سوت جۇيەسىندەگى سىبايلاس جەمقورلىق – سوت جۇيەسىنىڭ العا جىلجۋىن تەجەيتىن، بۇكىل جەتىستىكتەردى جوققا شىعارىپ، سوتقا دەگەن سەنىمسىزدىكتى تۋدىراتىن، ءتىپتى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە قاۋىپ توندىرەتىن قاتەرلى قۇبىلىس. سوندىقتان سوت جۇيەسىندە سىبايلاس جەمقورلىقتى بولدىرماۋ – قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى سوتىنىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى.
مەن 2021 جىلى تۇركىستان وبلىستىق سوتىنىڭ توراعا قىزمەتىنە كىرىسكەن كۇننەن باستاپ، جۇمىسىمنىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە «تۇركىستان وبلىسىنىڭ سۋديالارىمەن سىبايلاس جەمقورلىقپەن بايلانىستى قۇقىق بۇزۋشىلىقتار مەن باسقا دا سوت جۇيەسى بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەتىن ارەكەتتەردى جاساۋىن بولدىرماۋ، جانە ونى الدىن الۋ» ماسەلەلەرىن قويعان ەدىم، ناقتى ءىس شارالار ءتىزىمى جاسالىپ، ورىندالۋى تالاپ ەتىلىپ كەلەدى.
جوعارعى سوت توراعاسى 2020 جىلدىڭ جۇمىسىن قورىتىندىلاۋ كەزىندە، «قازىر زامان باسقا. ەشتەڭەنى جاسىرۋ مۇمكىن ەمەس: ءبارى دە كورىنىپ تۇرادى. سىبايلاس جەمقورلىق، زاڭسىز سوت اكتىلەرى، سۋديالاردىڭ ادەپسىزدىگى ءۇشىن جاۋاپتىلىق كۇشەيتىلەدى» - دەگەن ەدى. مەن تۇركىستان وبلىسىنا توراعا بولىپ كەلگەلى، ءاردايىم وسى ماسەلەنى وبلىستىڭ سۋديالارىنىڭ نازارلارىنا جەتكىزىپ وتىرامىن. سۋديالارعا سىبايلاس جەمقورلىقتان، زاڭسىز سوت اكتىلەرىنەن، سۋديا اتىنا كىر كەلتىرەتىن ادەپسىز ارەكەتتەن الشاق ۇستاۋ قاجەتتىلىگى قاتاڭ ەسكەرتىلىپ، وسى ارەكەتكە بارۋ بولاشاقتارىنا بالتا شابۋمەن تەڭ ەكەنىن اتيىپ كەلەمىن.
ونىمەن قوسا، «ىشكى قاۋىپسىزدىك جانە سوتتارداعى سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ الدىن الۋ ءبولىمى» جوعارعى سوت جانىنداعى سوتتاردىڭ قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋ دەپارتامەنتى مەن ءاربىر وبلىستاعى سوتتار اكىمشىسىندە بار. بۇل ءبولىم قىزمەتكەرلەرى ارنايى بەكىتىلگەن ءىس-شارالار جوسپارى اياسىندا قىزمەتكەرلەر اراسىندا تۇراقتى تۇردە سەمينارلار مەن اڭگىمەلەسۋلەر وتكىزىپ وتىرادى. سونداي-اق، سۋديالار مەن سوت قىزمەتكەرلەرىنىڭ تاراپىنان قۇقىقبۇزۋشىلىقتار تۋرالى حابارلامالاردى الۋ جانە شۇعىل شارا قابىلداۋ ماقساتىندا «سەنىم تەلەفونى» مەن «Call-ورتالىق» ىسكە قوسىلعان. وبلىستىق سوتتا سۋديالاردىڭ ادەپ نورمالارىن ساقتاۋىن باقىلاۋ ماقساتىندا «سۋديا ادەبى جونىندەگى كوميسسيا» جۇمىس ىستەيدى.
- حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساناسى مەن مادەنيەتىن قالىپتاستىرىپ، قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىراتىن جوبالار جۇزەگە اسىپ جاتىر ما؟ ناتيجە قانداي؟
- وتە ورىندى سۇراق. راسىندا دا قۇقىقتىق مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋ پروتسەسى حالىقتىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىنىڭ دامۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى جانە بۇل دامىعان ازاماتتىق قوعامنىڭ قۇرىلۋىنا ىقپال ەتەتىن فاكتور دەۋگە بولادى.
قۇقىقتىق مادەنيەتتى ارتتىرماي، ازاماتتاردى زاڭدى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەمەي ەكونوميكالىق، ساياسي جانە الەۋمەتتىك مىندەتتەردى شەشۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان مەملەكەتتىك ورگاندار مەن لاۋازىمدى تۇلعالار تاراپىنان حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساۋاتى مەن قۇقىقتىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ بويىنشا جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ وتىرۋى قاجەت. ول ءۇشىن حالىقپەن كەزدەسۋلەر، دوڭگەلەك ۇستەلدەر، دارىستەر، سەمينارلار، بريفينگتەر وتكىزىپ، باق-تا زاڭنامانى تۇسىندىرۋگە باعىتتالعان ماتەريالدار جاريالاپ وتىرۋدىڭ وڭ ناتيجە بەرتىنى بەلگىلى.
وسى رەتتە تۇركىستان وبلىسىنىڭ سوتتارىندا دا بىرقاتار جۇمىستار اتقارىلىپ كەلەدى. كارانتيندىك شەكتەۋلەر ەنگىزىلگەنگە دەيىن وبلىستىق جانە اۋداندىق سوتتاردىڭ سۋديالارى ءوز ايماقتارىندا حالىقپەن كەزدەسۋلەر، اشىق ەسىك كۇندەرىن وتكىزىپ، مەكەمەلەر مەن وقۋ ورىندارىندا دارىستەر وقىپ وتىردى. ودان بولەك، باق-قا سۇحباتتار بەرىلىپ، وفلاين رەجيمدە ءباسپاسوز كونفەرەنتسيالارى، بريفينگتەر، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن قوعامدىق ۇيىمدار مۇشەلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن دوڭگەلەك ۇستەلدەر تۇراقتى تۇردە وتكىزىلىپ تۇردى. وكىنىشكە وراي، قازىرگى جاعدايدا سوتتاردىڭ جۇمىسى تۋرالى اقپارات تاراتۋ جانە باسقا دا قۇقىقتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى كوبىنە باق، الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى جۇرگىزىلىپ كەلەدى.
- 2020 جىلى تۇركىستان قالالىق سوتى مەن تۇركىستان وبلىستىق سوت ورىنداۋشىلارىنىڭ ايماقتىق پالاتاسى اراسىندا تۇزىلگەن مەموراندۋمنىڭ ماقسات-مىندەتى، مازمۇنى قانداي؟ مەموراندۋمعا سايكەس سوت جۇمىستارى قالاي جۇرگىزىلىپ جاتىر؟
- اتالعان مەموراندۋم اتقارۋشىلىق ءىس جۇرگىزۋ شەڭبەرىندەگى بىتىمگەرشىلىك راسىمدەر ماسەلەلەرىن قامتيدى. مەموراندۋمعا سايكەس، سوت جەكە سوت ورىنداۋشىلاردىڭ ارەكەتىنە كەلىپ تۇسكەن شاعىمدار تۋرالى ايماقتىق پالاتانى حاباردار ەتەدى. ءوز كەزەگىندە ايماقتىق پالاتانىڭ كوميسسياسى شاعىمدانۋشى مەن سوت ورىنداۋشىنىڭ اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى مەن بىتىمگەرشىلىك راسىمدەرىن جۇرگىزەدى.
نەگىزىندە بۇل ماسەلە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «اتقارۋشىلىق iس جۇرگiزۋ جانە سوت ورىنداۋشىلارىنىڭ مارتەبەسi تۋرالى» زاڭىنىڭ 168,169 جانە 170-باپتارىمەن رەتتەلگەن. انىعىراق ايتقاندا، جەكە سوت ورىنداۋشىلارىنىڭ قىزمەتىن ادىلەت ورگاندارى مەن جەكە سوت ورىنداۋشىلارىنىڭ پالاتالارى باقىلايدى، جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ ءوتىنىشى بويىنشا جەكە سوت ورىنداۋشىلارىنىڭ قىزمەتىنە تەكسەرۋ جۇرگىزۋگە، قاجەتتى شارالار قابىلداۋعا جانە جەكە سوت ورىنداۋشىنى ليتسەنزيادان ايىرۋعا دەيىن جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋعا قۇقىلى، ياعني، ىستەردىڭ وسى ساناتى ءۇشىن زاڭدا داۋدى رەتتەۋدىڭ سوتتان تىس ءتارتىبى بەلگىلەنگەن.
- تۇششىمدى پىكىرىڭىز بەن اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
اڭگىمەلەسكەن: ايجان اميتبەكقىزى،
“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
