قۇقىقتىق سانانىڭ داعدارىسى نورمالار مەن ناقتى الەۋمەتتىك قاتىناستار اراسىنداعى ايتارلىقتاي الشاقتىققا، زاڭ شىعارۋدىڭ ءتيىمدى پروتسەسىنىڭ بولماۋىنا، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ قىزمەتىنە بايلانىستى.
قۇقىقتىق سانا - بۇل زاڭ عىلىمىنىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى. ونى زەرتتەۋ ارقىلى تاپتاردىڭ، الەۋمەتتىك توپتاردىڭ، قۇقىق سالاسىنداعى جەكە تۇلعالاردىڭ قىزمەتىن، ولاردىڭ قۇندىلىقتارى مەن كوزقاراستارىن، قوعام مۇشەلەرىن قۇقىقتىق تۇرعىدا تاربيەلەۋدىڭ جولدارىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك بار.
قۇقىقتىق سانانىڭ فۋنكتسيالارىن ونىڭ قۇرىلىمى انىقتايدى. وسىلايشا، قۇقىقتىق سانانىڭ ءۇش فۋنكتسياسى (تانىمدىق، باعالاۋ جانە رەتتەۋشى) قۇقىقتىق سانانىڭ نەگىزگى فۋنكتسيونالدى كومپونەنتتەرىن قۇرايدى (زياتكەرلىك، زياتكەرلىك-ەموتسيونالدى، زياتكەرلىك-ەموتسيونالدى-ەرىكتى). تانىمدىق فۋنكتسيا قۇقىقتىق ءبىلىم مەن داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ جانە زاڭعا قاتىستى بارلىق تەرميندەر مەن نورماتيۆتىك اكتىلەردى، مىندەتتەردى مەڭگەرۋمەن شەكتەلەدى. باعالاۋ فۋنكتسياسى قۇقىقتىق ماسەلەلەر بويىنشا، جاڭا قابىلدانعان زاڭدار مەن كودەكستەردى باعالاۋ، ولارعا قاتىستى پىكىر ءبىلدىرۋ سياقتى ارەكەتتەرگە سايكەس كەلەدى.. رەتتەۋ فۋنكتسياسى الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق كوزقاراستار مەن قۇندىلىق باعدارلارىنا بايلانىستى جۇزەگە اسىرىلادى.
قۇقىقتىق سانا ەكى نەگىزگى ەلەمەنتتەن نەمەسە تاراپتاردان تۇرادى: قۇقىقتىق يدەولوگيا جانە قۇقىقتىق پسيحولوگيا.
قۇقىقتىق يدەولوگيا - بۇل قۇقىقتىق شىندىق تۋرالى يدەيالار، كوزقاراستار، ۇعىمدار، نانىمدار، تەوريالار، ۇعىمدار. يدەولوگيالىق ەلەمەنتتەر - ناقتى قۇقىقتىق قۇبىلىستار تۋرالى جۇيەلى ءبىلىم، ولاردى جەتكىلىكتى جوعارى، عىلىمي دەڭگەيدە ءتۇسىنۋ بولىپ تابىلادى. قۇقىقتىق يدەولوگيا وزدىگىنەن پايدا بولمايدى، ونى ماماندار دامىتادى جانە قۇقىقتىق تاربيە پروتسەسىندە، زاڭگەرلىك ءبىلىم العان كەزدە، زاڭ ادەبيەتىمەن، نورماتيۆتىك اكتىلەرمەن تانىسقاندا يگەرەمىز.
قۇقىقتىق پسيحولوگيا - بۇل قۇقىقتىق زاڭ، جوبا، كودەكستەردىڭ ادامداردىڭ باعالاۋى، سەزىمدەرى، ەموتسيالارى، كوڭىل-كۇيلەرىنىڭ جيىنتىعى. قۇقىقتىق سانانىڭ پسيحولوگيالىق ەلەمەنتتەرى - بۇل قۇقىقتىق قۇبىلىستار تۋرالى بىلىمگە دەگەن كوزقاراس، ولاردى ەموتسيونالدى تۇرعىدان قابىلداۋ. قۇقىقتىق شىندىق ەموتسيالار، تاجىريبەلەر دەڭگەيىندە دە بەلگىلەنەدى. ماسەلەن، ءبىز سوت شەشىمىنە "جاقسى" نەمەسە "جامان", ء"ادىل" نەمەسە "ادىلەتسىز", ال جاڭا قابىلدانعان زاڭدارعا "قۋانتادى" نەمەسە "رەنجىتەدى" دەگەن سوزدەرمەن ءوز پىكىرىمىزدى بىلدىرە الامىز. بىراق قۇقىقتىق يدەولوگيانىڭ قۇقىقتىق پسيحولوگيادان باسىم دەگەن پىكىردەن اۋلاق جۇرگەنىمىز ابزال. قۇقىقتىق يدەولوگيا مەن قۇقىقتىق پسيحولوگيانى ءبىر-بىرىنەن ناقتى اجىراتۋ وتە قيىن. قۇقىقتىق سانانىڭ ەكى سالاسى دا ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى جانە ولار ءوزارا ارەكەتتەسەدى.
قۇقىقتىق سانانىڭ قۇرىلىمى باعالاۋ قاتىناستارىنىڭ بىرنەشە ءتۇرى انىقتالادى:
- قۇقىققا، ياعني ونىڭ پرينتسيپتەرىنە، ينستيتۋتتارىنا مەن نورمالارىنا قاتىناس;
- ادامداردىڭ قۇقىقتىق مىنەز-قۇلقىن باعالاۋ;
- قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا جانە ولاردىڭ قىزمەتىن باعالاۋ;
- ءوزىڭنىڭ قۇقىقتىق مىنەز-قۇلقىڭدى، قۇقىقتىق مادەنيەتىڭ مەن ساۋاتتىلىعىڭدى باعالاۋ.
مەملەكەت تاراپىنان جاڭا زاڭدار قوعامنىڭ قۇقىقتىق ساناسىن دامىتۋعا باعىتتالىپ جاتىر. ونىڭ دالەلى، ماسەلەن، قر ادىلەت مينيسترلىگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىنىڭ جوباسىن ازىرلەۋدى قولعا الدى. ال بۇل ماسەلە 2020 جىلدان باستاپ قولعا الىنعان بولاتىن.
قر قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسى - ۇلتتىق قۇقىقتى، قۇقىق قورعاۋ جانە سوت جۇيەلەرىن دامىتۋدىڭ، سىرتقى ساياسي جانە سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەتتىڭ، سونداي-اق قۇقىقتىق ءبىلىم بەرۋ مەن قۇقىقتىق ناسيحاتتىڭ باسىم باعىتتارىن ايقىندايتىن باعدارلامالىق قۇجات. جاڭا قۇجات، اتاپ ايتقاندا، قوعامدىق ومىردە تۋىنداعان ماسەلەلەردى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، قوعامدىق قىزمەتتى رەتتەۋدى قاراستىرادى.
"وسىعان وراي، مەملەكەت الدىندا تۇرعان مىندەتتەردى شەشۋ كەزىندە، ەڭ الدىمەن، التەرناتيۆتى تاسىلدەردى ىزدەۋ كەرەك. رەتتەۋشى شارالاردى ەنگىزۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداعان جاعدايدا، كوزدەگەن ماقساتتارعا جەتۋ جانە ازاماتتار مەن ۇيىمداردىڭ قۇقىعىن، بوستاندىعىن، زاڭعا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن وسى شارالاردىڭ قولجەتىمدىلىگىن قاراستىرعانىمىز ابزال", - دەپ اتاپ كورسەتەدى قۇجاتتى ازىرلەۋشىلەر.
تۇجىرىمداما جوباسى قۇقىقتىق ساياساتتىڭ اشىقتىعىن كوزدەيدى، بۇل "حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت" تۇجىرىمداماسىنا سايكەس جۇرگىزىلىپ جاتقان رەفورمالارعا دەگەن سەنىمدى ارتتىرۋعا ءتيىس.
وسىعان بايلانىستى بارلىق تاراپتاردىڭ مۇددەلەرىن ەسكەرۋدى قامتاماسىز ەتەتىن جاڭا ينستيتۋتتاردى دامىتۋ جانە قالىپتاستىرۋ ماڭىزدى. بۇل قاعيداتتى قولدانۋ نەعۇرلىم وڭتايلى شەشىم قابىلداۋعا ىقپال ەتەدى، - دەپ سانايدى ادىلەت مينيسترلىگى.
قۇجاتتاعى جەكە ءبولىم ۇلتتىق قۇقىقتى دامىتۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارىنا ارنالعان.
"اشىق نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردى جاريالاپ وتىراتىن ينتەرنەت-پورتالىنىڭ الەۋەتىن دامىتۋ قاجەتتىلىگىن دە قاراستىردى. ونىڭ جۇمىس قارقىنىنى تالداۋ بارىسىندا، نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ جانە باسقا دا قۇجاتتاردىڭ جوبالارىن تالقىلاۋ كەزىندە ازاماتتاردىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ تومەن ەكەنى انىقتالدى. وسىعان بايلانىستى ازاماتتاردىڭ ينتەرنەت-پورتالدى قابىلداماۋىنىڭ سەبەپتەرىن انىقتاۋ قاجەت", - دەلىنگەن قۇجاتتا.
وسىعان بايلانىستى قۇجاتپەن تانىسۋ جانە ونى تالقىلاۋعا قاتىسۋ ءۇشىن مۇددەلى تۇلعالاردى حاباردار ەتۋ تەتىكتەرىن، ونىڭ ىشىندە ينتەرنەت-رەسۋرستا ورنالاستىرىلعان نقا جوبالارى تۋرالى ىڭعايلى ءموبيلدى قوسىمشا ازىرلەۋ قولعا الىندى.
ادىلەت مينيسترلىگى زاڭ جوبالاۋ قىزمەتى ماسەلەلەرى جونىندەگى ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا مۇشەلەرىمەن بىرلەسىپ، ۇكىمەتتىڭ زاڭ جوبالاۋ جۇمىستارىنىڭ 2021 جىلعا ارنالعان جوسپارىنىڭ جوباسىن قالىپتاستىردى. جوسپار جوباسى پرەزيدەنت پەن مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق قۇجاتتارىندا ايقىندالعان مىندەتتەر نەگىزىندە قالىپتاستىرىلىپ، 19 زاڭ جوباسىن ازىرلەۋدى كوزدەيدى.
"ولار ساقتاندىرۋ نارىعى مەن باعالى قاعازدار نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ، بيرجالىق ساۋدا، كولىك، جەر قاتىناستارىن دامىتۋ، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل، قۇقىق قورعاۋ قىزمەتى، گەودەزيا، كارتوگرافيا، ۆولونتەرلىك قىزمەت پەن قايىرىمدىلىق، يننوۆاتسيالىق جانە عىلىمي-تەحنيكالىق دامۋ، بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك جانە ت.ب. سالالاردى ودان ءارى دامىتۋعا باعىتتالعان", - دەپ ناقتىلاعان ەدى مينيستر مارات بەكەتاەۆ.
2021 جىلى ءۇش جاڭا زاڭ جوباسىن ازىرلەۋ كوزدەلىپ وتىر. بۇل "گەودەزيا، كارتوگرافيا جانە كەڭىستىكتىك دەرەكتەر تۋرالى", "اسكەري پوليتسيا ورگاندارى تۋرالى" جانە "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىگى تۋرالى" زاڭ جوبالارى. اتالعان زاڭداردان بولەك، بيىل مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2020 جىلعى 1 قىركۇيەكتەگى جولداۋىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى جالپىۇلتتىق ءىس-شارالار جوسپارىنان تۋىندايتىن ەكى زاڭ جوباسى ازىرلەنىپ، پارلامەنتكە ەنگىزىلەدى. ولار "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە بيرجالىق ساۋدانى دامىتۋ جانە جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى" جانە "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى" زاڭ جوبالارى.
جوسپار جوباسىندا كوزدەلگەن 19 زاڭ جوباسىنىڭ ىشىنەن 2021 جىلدىڭ ءى جارتىجىلدىعىندا پارلامەنتكە 5, ال II — گە 14 زاڭ جوباسىن ەنگىزۋ جوسپارلانۋدا. "قۇقىقتىق اكتىلەر تۋرالى" زاڭعا سايكەس جوسپاردىڭ جوباسىن جاساۋ ءۇشىن مەملەكەت باسشىسىمەن كەلىسۋ كەرەك. جوسپار جوباسىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە جىبەرۋ ۇسىنىلدى.
