(Bard aqyn Tabyl Dosymovtyń arman-ańsarlary haqynda)
Tabyl bizden bir jyl keıin oqýǵa tústi. Sıdań qara bala. Qulaǵynan kún kórinedi. Sol jyldarda jazǵan bolýy kerek, «Almaty degen men úshin, Áýbákir, Borıa, Arman-dy...» dep tolǵaıtyn óleń joldary bar edi. Shynynda da jýrfakqa kelip, aıaǵyn apyl-tapyl basqan bala Tabyldyń bar baılyǵy osy úsheýi-tin. Bala Tabyl degendi beker alyp otyrǵanymyz joq, albyrt ta aqkóńil aqyn inimizdiń «Aýylyn saǵynyp júr bala Tabyl» dep keletin taǵy bir joly bar-dy. Soǵan oraı «Kúsh qoldan, qaırat kórset, karate qyl, Báribir berilmeıdi bala Tabyl», – dep qaljyńdaıtynbyz. (Jumabaı aǵa /Kýlıev Jýmabaı/, durys pa? Qara basyp, qatelesip ketsem, jóndep jiberersiz).
Sonymen Áýbákir, Borıa jáne Arman... Aldymen aldyńǵy ekeýin aıtaıyqshy. Áýbákir men Borıa... Ekeýi de bizdiń inimiz. Áýbákir – irilerdiń inisi, Borıa – inilerdiń irisi. Áýbákir degenimiz – qazaqtyń asa talantty aqyndarynyń biri Ábýbákir Smaıylov. Borıa degenimiz – ınabat pen ımanattyń jolynan jańylyp kórmegen jampoz jýrnalıst Bolatbek Qojan. Al Arman degenimiz – qarymdy qalamger, tegeýrindi telejýrnalıst, paıymdy prodıýser Arman Sqabyluly. Bir dáýirde Tabyl ózi jazǵandaı, tek osy úsheýin ǵana bildi. Sol úsheýine ózi qosylyp, arý Almatyda tórt qubylasyn teńestirip turǵan sátin talaı kórdik. Ol ýaqytta Tabyldyń tóńireginde jurt tolyp júretin kez áli de qyr astynda jatqan-dy. Iaǵnı, búgingilerdiń biri de joq. Tek osy úsheýi ǵana. Aqıqatyn aıtaıyq-aý, úsheýi de Tabyldy alaqanyna salyp aıalady. Tabyldyń osydan qyryq jyl burynǵy kommýnıkaııalyq tólqujaty sol úsh mýshketer edi.
Ho-o-osh, Áýbákir áskerı salaǵa ketti. Borıa áskerı emes salaǵa ketti. Aldyńǵy ekeýdiń qoly tımegen shyǵar, sol úsheýdiń ishinen Tabyldy eske alý keshine Arman ǵana keldi. Armandy Tabyldyń ózi ári kózi deýge de bolar. Ol bard aqynnyń murasyn dáripteýge kóp eńbek sińirdi. Gazetter men jýrnaldarǵa, túrli jınaqtarǵa arnaıy maqala ázirledi. Móldiretip syrly senarıı jazyp, áserli fılm túsirdi. Ol fılmdi jurt jappaı kórdi. Qysqasy, Arekeń tynymsyz shapqylap júrip, tabyltanýdy tabloıd dárejesine deıin kóterdi. Demek, Tabyl dosymyz baıaǵyda osy úsheýdiń úılesimi týraly beker tolǵanbapty...
Sodan Tabyl KazGÝ-gradta alshań basyp biraz júrdi de bir kúni armııa qataryna attandy. Sol jyldarda jýrfaktyń jataqhanasynan aqyndar aıtysy úzilmeıtin. Birde Tabyldyń kýrstasy Ersaıyn Japaqpen aıtysyp otyrǵan Amantaı Shárip qoı deımin, umytpasam, bylaı dep qoıyp qaldy:
Senderdi kóńilsizdik basyp ketti,
Jigeri talaılardyń jasyp ketti.
Baıansyz, bátýasyz kýrsyńnan,
Tabyldar armııaǵa qashyp ketti!
Tabyl áskerden keldi de shyǵarmashylyqpen shyndap aınalysty. Tynymsyz izdendi. Qabiletin qaırady. Qalamyn ushtady. Gıtarasynyń shanaǵynan saz saýdy. Nátıjesi, mine, ózderińizge belgili.
Aqyn dosymyzdyń maqsat-mindeti men ósip-órleýiniń kilti óz óleńinde tur. Onyń shyǵarmashylyǵynda «bıiktik» uǵymy mańyzdy rol atqarady. Ol únemi ǵaryshqa kóz tigedi, zeńgir kókke zer salady. Bala bardtyń armany da («Unatady shyńǵa kóńil shyrqaýdy, Taýlary joq tóbemizden bult aýdy»), ańsary da («Shyńdy armandap tóbesi kók súzgiler, Ekrannan Everestke úzdiger»), kesimi de («Qyr balasy taýǵa qarap óspeıdi, Qyr balasy qol sozady aspanǵa»), sheshimi de («Bıiktikti aınalaıyn, týǵan el, Qyranynyń qanatymen ólshegen») – sol bıiktik. Tabyl ıgerdi sol bıiktiktiń birazyn. Qandaı shyńdardy baǵyndyrǵanyna búgingi jurt kýá.
Taǵy bir nazar aýdararlyq nárse – Tabyldyń óleńderindegi «taý» túsinigi. Bul – aldyńǵy «bıiktik» uǵymymen astasyp jatqan dúnıe. Taý tulǵaly Tabyl taýǵa qumartty. «Obany adyr, adyrlardy tóbe dep, Tóbelerdi taý desedi bizdiń el», – dep, týǵan jeriniń tabıǵatyn tebirene tápsirledi. «Tartyspaı aq Ǵamzatovtaı kókemmen, Taý uly emes, qyr uly bop ótem men», – dep óziniń perzenttik paryq-paıymyn jalpaq jurtqa jarııalady. «Osy qyrda tóbeshikteı analar, Dúnıege taýdaı uldar ákelgen», – dep ósken óńirin óbekteı tústi. «Ereýil atqa erin salǵan egeste, Mahambettiń ózi bir taý emes pe?», – dep Arman sekildi taý uldaryna shekesinen qarap, alabóten asqaqtyq tanytty.
Rasynda da onyń áıgili úsh dosynyń ekeýi taýsyz jerde týyp-ósken-di. Áýbákirdiń taýy – óleń, Borıanyń taýy – ıman... Al Arman tıtimdeıinen taýda oınaǵan jas maral edi... Tabyldyń oǵan tym jaqyn bolǵany da sodan shyǵar. Birde Almatyda bir qatarlasymyzdyń úılený toıy ótip jatty. Basy táp-táýir bastalǵan sııaqty edi. Orta tusyna kelgende, ne sebepti ekeni qazir esimde joq, toı ıeleri Tabylǵa áýeli «sary kartochka», sál keıinirek «qyzyl kartochka» kórsetti. Sonda Arman toıdy qımasa da, óktem kúshtiń áserinen amalsyz «ýdalenıege» ketip bara jatqan Tabylǵa ilese shyqty. Sút pisirim ýaqyt óter-ótpeste syrtqy esikten basyn qyltıtyp, asabaǵa jaǵdaı aıtyp, «Tabyldy keshirińdershi, bir jolǵa kirgizińdershi!», – dep qıylyp turǵany úshin Armandy áli kúnge deıin jaqsy kórem. Sol kezde bir japyraq Armannyń turymtaıdaı tulǵasy kóz aldymyzda taýdaı bıiktep ketkenin jadymyzdan áli óshire qoıǵan joqpyz.
Tabyldyń da kredosy taý sekildi asqaq edi. Taý perzentterin tynbaı jyrlaıdy («Taý uldary taýda naǵyz syrbazdaı, Júzderińde shabyt oty júr mazdaı»), olardy óziniń tep-tegis týǵan jeriniń alańsyz adamdarymen salystyrady («Bizdiń qyrda qydyrsa eger bir jazdaı, Talaı taýlyq keter me eken jyr jazbaı»), aqyrynda taýsyz-aq tirlik eterine moıynsunyp, sabasyna túsedi «(Alty alashtyń alyptary berse dem, Taýsyz ǵumyr kesherime men senem»). Báribir kókeıtesti armanyn ózi kúndiz-túni shımaılaıtyn aq paraqqa mór ǵyp basty:
Tolaǵaı bop týylmadym, átteń-aı,
Atyraýǵa ákeler me em bir taýdy...
Biraq Tolaǵaı bop týmasa da túbinde óz topyraǵyna taýdy kóshirip aldy ol. Bir emes birneshe taýdy apardy. Taýdaı-taýdaı tulǵalardyń Tabyldyń kózi tirisinde Atyraýǵa izdep barǵany, kózi ketken soń beıitine quran oqýǵa keletini taý kóshirgeni emeı nemene?! Aıbarly Atyraýdyń, degdar Denderdiń tek-tabıǵatyn taýly jerlerden bir kem emes etip sýrettegeni Alataýdyń aqbas shyńyn arqalap ákep, jazıraly jazyq dalaǵa jaıǵastyrǵanmen birdeı emes pe?! Taý eteginde jeńil kólikpen júıtkip júrgenderdiń jer túbindegi Inderdiń top-tompaq balasynyń ánderin rahattana tyńdap otyratyny órkesh-órkesh taýlardyń bir-aq sátte batysqa qaraı jóńkile jónelgeni tárizdi áser qaldyrmaı ma?! Esenqul aqynnyń «Órkesh taýlar óleń súıgish júrektiń, Kardıogramma tolqyndary sekildi» degen óleń jolyndaǵydaı, sol taý shirkindi Tabyldan aıap jatqan kim bar, a?! Qalaı bolǵanda da, bizdiń Tabyldyń uǵymyndaǵy taý Atyraýǵa keldi. Keldi de turaqtap qaldy. Osylaısha onyń taǵy bir armany júzege asty.
Bard aqynnyń endi bir tylsym tilegine nazar aýdaraıyqshy. Onyń «Jalǵyzdyq» degen janshoshyrlyq óleńinde kóp adam túsine qoımaıtyn, tereńine boılap bolmaıtyn jalǵyz jol bar. Óleńniń uıqasyna da, quıqasyna baǵynyp turǵan joq. Tabyl sekildi tentek jol.
Sezimim qulamaı sendelip,
Qııalym barady jerge enip.
Qarańǵy typ-tymyq bólmede,
Jarqyrap sham tur terbelip...
...Bireý kelse eken!...
...Bireý kelse eken!.. Qaıda kelse eken? Qaıdan kelse eken? Kim ol bireý? Taǵy da jumbaq. Arǵy dúnıe men bergi dúnıeniń arasyn jalǵap turǵan mıstıkalyq mátin. Pánıden baqıǵa baratyn jolaýshy ma, álde osy jasandy jalǵannyń tátti «tamuǵynan» jyly «jumaǵyna» jol tartqan bireý me, ol da belgisiz. Biraq qalaı bolǵanda da aqyn jalǵyz. Ózi aıtqandaı, «Jalyqtym. Jabyqtym. Jańa uqtym...». «Bireý kelse eken...» – ony jalǵyzdyqtan qutqarar jalqy pendeni shaqyrý kúıi. Sol ǵana lırıkalyq keıipkerdiń kóńilin kótermek. Sol ǵana ómirdi ózgertpek. Sol ǵana...
Al endi qarańyz, sol bireý Tabyldyń tóńiregine baıaǵyda kelip alǵan syńaıly. Bireý de emes, bireý-mireý de emes, biregeıler toptaldy. Ondap shoǵyrlandy. Júzdep jınaldy. Myńdap ulǵaıdy. Kim biledi, keleshekte mıllıondap aǵylatyn da shyǵar. Tabyldy oqıtyn, Tabyldy tyńdaıtyn, Tabyldy kóretin alapat aýdıtorııany aıtyp otyrmyz. Demek, onyń bul ańsary da arman kúıinde kóńilinde qonaqtap qalmapty.
Qazaqtyń Qadyrynyń, Qadyr Myrza Áliniń mynadaı bir óleń joly bar-dy:
Sııaqty sol shógip jatqan júkti nar,
Tómpeshikke shyqqan shópke shyq tunar.
Biraq, biraq bul adamǵa daýa joq,
Eskertkish bop turyp keter myqtylar!
Tabyl da eskertkish bop turyp ketti. Demek, onyń da myqty bolǵany. Inderdegi bard aqynnyń eskertkishine barǵan jannyń súısinbegeni joq. Keıipkerin ómirinde kórmegen adamnyń týyndysy osynshama sátti shyqqanyna tań qalasyń. Tań qalasyń da tamsanasyń. Ǵaıyptan taıyp Tabyldyń tóbe jaǵyna qarlyǵashtyń músini qoıylypty. Al sol músinshi Baqytbek Muhametjanov aqyn zaıybynyń esimi Qarlyǵash ekenin eskertkish ashylǵan soń bir-aq bilgen... Bul tóńirekte de myńǵyrǵan mıstıka órip júr. Al endi eskertkish keremet! Tulǵaly Tabyl seniń kelgenińe qýanyp, gıtarasyn qolyna alyp, áne-mine dep Inderbordyń kóshelerin aralap ketkeli turǵandaı áser etedi.
Óz basym Denderdi týǵan jerimmen kem kórmeımin. «Jumaǵamdar – biri tiri, biri óli», – dep qara óleńniń has sheberi Gúlnár Salyqbaı aıtpaqshy, sol Denderde Murat Móńkeuly máńgilik mekenin tapsa, Tabyl Dosymov oqý bitirgennen beri qyzmet isteıtin-di. Biz Denderge Murattyń rýhymen, Tabyldyń turqymen tildesýge baratyn edik. Qazir ekeýi de rýhtar aýylynyń turǵyny.
Anda-sanda osy qart Denderdiń demi aýyrlap turady. Biz biletin jerde Denderdiń demi talantty sazger, óreli ónerpaz Zámzam Dáýitov mezgilsiz ómirden ótken kezde qatty aýyrlap ketti. Odan soń Tabyldy jóneltkende Dender taǵy bir kúńirendi. Kóne muranyń joqtaýshysy, arqaly aqyn Sansyzbaı Bazarbaev dúnıe salǵanda da Denderdiń júregi ekpindeı soqty. Keshe ǵana tanymal jýrnalıst, jyr júırigi Qoıshyǵul Jylqyshıevtyń dám-tuzy taýsylǵanda Denderdiń tynysy taryldy da qaldy.
Talantty uldardy dúnıege ákelgen Denderdiń demi endi aýyrlamasyn! Tabyldyń jyrlary jasanyp, ánderi áýeleı bersin!
