Shildeniń 27-sinde túrkolog ǵalym, tarıh ǵylymdarynyń doktory Qarjaýbaı Sartqojauly 78 jasqa qaraǵan shaǵynda dúnıeden ótti. Onyń ǵylymǵa kelý, Qazaqstanǵa kelý joldaryna mán bere jazǵan Dosan Baımoldanyń jazbasy nazar aýdartady. Onda ǵalym saıasatkerlik, kúreskerlik qyrynan tanyla túsedi.
Qarjekeń ekeýimiz Mońǵolııa Ǵylym akademııasynda onshaqty jyl boıy birge qyzmettes boldyq. Mońǵolııa memlekettik ýnıversıtetin mońǵol tili mamandyǵy boıynsha oqyp bitirgen Qarjekeń 1980 jyldary Mońǵolııa Ǵylym akademııasynyń tarıh ınstıtýtynda ǵylymı qyzmetker bolyp isteıtin. Ekeýimizdiń qyzmet isteıtin ınstıtýttarymyz jaqyn bolǵandyqtan jıi kezdesip qalamyz. Qarjekeń maǵan túp naǵashy bolyp keletindikten birtúrli týys tartyp jaqyndaǵym kelip turatyndy. Qarjekeń kópti kórgendigin baıqatady. Instıtýtyndaǵy áriptes mońǵoldarmen kez-kelgen taqyryp boıynsha op-ońaı daý-damaı, talastarǵa bara beretindigin estip bir jaǵynan saqtanyp júremin bir jaǵynan kúreskerligine rıza bolamyn.
1989 jyly Qarjekeń Almatydaǵy Sh.Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh jáne etnologııa ınstıtýtynda tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty dárejesin qorǵady. Alaıda «sip-svejıı» ǵylym kandıdaty bolǵan Qarjekeń Ulanbatyrǵa kele salysymen ózi buryn qyzmet istep turǵan Tarıh ınstıtýtyna emes, óziniń týyp ósken Baıan-Ólgeı aımaǵyna baratyn sheshim qabyldady. Sol jyldary Mońǵolııada jastardyń demokratııalyq qozǵalystary beleń alyp, alańdarda ashyq mıtıngiler kóbeıip, keıde ashtyq akııalaryna ulasa bastaǵan shaqta Qarjekeń tarıhshy-ǵalym qyrynan emes, endi saıasatker qyrynan tanyldy.
Demokratııany jaqtaýshy Qabıdash, Soltan qatarly jaqtastarymen Baıan-Ólgeı aımaǵynda qazaq mádenı qoǵamyn quryp, tipten qazaq aımaǵyna jeke avtonomııa suraıtyn óz talaptaryn úkimetke qoıa bastady. Ólgeı qalasynyń ortalyq alańynda Qarjekeń bastaǵan bir top jastar qystyń shyńyltyr sýyǵyna qaramastan, ashtyq akııasyn bastaǵany úkimettiń nazarynda boldy. Sol jyly eski kommýnıster ketip, jańadan jasaqtalǵan úkimettegi vıe-premer qyzmetindegi Zardyhan aǵa basqarǵan delegaııa Ólgeıge ushyp baryp, Qarjaýbaı bastaǵan toppen kelissóz ótkizgen bolatyn. Sonyń nátıjesinde ashtyq akııasyn toqtatqan Qarjekeń demokratııany jaqtaýshy qazaqtardyń jetekshisiniń birine aınaldy.
Sol jyly Mońǵolııada ótken demokratııalyq saılaýdyń nátıjesinde Qarjaýbaı aǵa Mońǵolııanyń Uly hýraly (parlamentine) Baıan-Ólgeıden saılanǵan depýtat boldy. Uly hýralǵa depýtat bolǵan Qarjekeńdi ulanbatyrlyq bir top qazaq baryp quttyqtaǵan kezde ishinde men de boldym. Shyn kúresker Qarjekeń sol jolǵy bir sózinde "men jeńilýdi esh bilmeıtin, tek alǵa qaraı júretin adammyn" degeni esimde qalypty.
1993 jyly Mońǵolııa Ǵylym akademııasynyń Baıan-Ólgeı aımaǵynda bólimshesi ornaǵan kezde Qarjekeń sonda jetekshi ǵylymı qyzmetker bolyp óziniń ǵylymı jumystaryn jalǵastyrdy. Arasynda kúreskerligi qyzǵan sátte saıası dodalarǵa da arlasyp júrip, 1996 jyly saılaýda Baıan-Ólgeı aımaǵy máslıhatynyń tóraǵasy bolyp saılandy. 1999 jyldan Mońǵolııa Ǵylym akademııasynyń Baıan-Ólgeı aımaǵyndaǵy bólimshesiniń dırektory qyzmetin atqaryp turyp, 2001 jyldan bastap L. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń ǵylymı zertteý ortalyǵynyń Túrkologııa zerthanasynyń meńgerýshisi, bas ǵylymı qyzmetkeri bolyp istedi.
2008 jyly «Baıyrǵy túrik jazýy: alfavıt júıesi jáne fonologııasy» taqyryby boıynsha fılologııa ǵylymdarynyń doktory dárejesin qorǵady. L. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń «Túrkitaný jáne altaıtaný» ǵylymı zertteý ortalyǵynyń dırektory bolyp istedi. Onyń avtorlyǵymen 5 ǵylymı monografııalyq eńbek jáne 120-ǵa jýyq maqalalary jaryq kórdi. Eńbekteriniń ishinde (M.Joldasbekovpen) birge shyǵarǵan «Orhon eskertkishteriniń tolyq atlasy» álem túrkitanýshylaryna usynylǵan qomaqty eńbek bolmaq.
Maǵan túp naǵashy, ǵylym jolynda aǵa-ini bolyp keletin Qarjekeńmen únemi baılanysta, bir-birimizben habarlasyp turdyq. Meniń jazǵan «Qojabergen batyr Jánibekuly» tarıhı kitabyma bas sarapshy boldy, jaqsy pikirin jazdy.
Qarjeke, sizdiń qaıtpas saparǵa attanǵanyńyz týraly sýyq habarǵa óz basym sener senbesimdi bilmeı otyrmyn. Áli de qazaq ǵylymyna bererińiz mol edi. Amal neshik. Janyńyz jánnattan bolsyn! Jatqan jerińiz jaıly topyraǵyńyz torqa bolsyn!
Dosan Baımolda
