بارشا قالامگەرلەردىڭ وزدەرىنە ەتەنە تانىس، قىر-سىرىن جاقسى بىلەتىن تاقىرىپتارىن شىعارمالارىنا ارقاۋ ەتەتىنى بەلگىلى. سوندىقتان دا ولاردىڭ شىعارماشىلىعىنىڭ وزەگى ءبىر ارنادا توعىسىپ جاتادى. تاۋەلسىزدىك تۇسىنداعى قازاق پروزاسىنا ۇلەس قوسىپ، وزىندىك ۇنىمەن تانىلىپ جۇرگەن جازۋشىنىڭ ءبىرى – قۋانىش جيەنباي. جازۋشى شىعارمالارىن قاراپ شىققان ادام، ونىڭ بايقوڭىر كوسمودرومى مەن ارال تەڭىزى توڭىرەگىندەگى بالىقشىلار ءومىرى مەن تەمىر جولدى جاعالاعان اۋىل قازاقتارىنىڭ تىرشىلىگىنە قانىق ەكەنىن جازباي تانيدى. سوندىقتان دا جازۋشى شىعارمالارىنىڭ دەنى بايقوڭىر كوسمودرومى ارال، كوكارال، بارساكەلمەس وقيعالارىنا قۇرىلعان. وسىنداي شىعارمالاردىڭ قاتارىندا «ءان سالۋعا ءالى ەرتە»، «داڭق تۇرمەسىنىڭ تۇتقىنى» روماندارى مەن «توقتا، ولەمىسىڭ؟» پوۆەسىن جانە بىرنەشە («مىلقاۋ»، «وگەي»، «بايقوڭىر مەن ۆاتيكاننىڭ اراسى»، «ارالقۇمنىڭ ءابراموۆيچى») اڭگىمەلەرىن اتاۋعا بولادى.
«ءان سالۋعا ءالى ەرتە» رومانىنىڭ وقيعاسى بايقوڭىر كوسمودرومىنىڭ جانىنداعى «تورتكۇل دۇنيەگە بەلگىلى تورەتام بەكەتىنە داريا تۇسىنان كەلىپ جاپسارلاي قونىستانعان» قىرىق شاقتى ءتۇتىنى بار شاعىن اۋىل سۇلۋتام ايەلدەرىنىڭ ايلاق (كوسمودروم) باسشىلارىنا نارازىلىعىمەن باستالادى. ۇزىننان-ۇزاق سوزىلعان رەلس بويىنداعى توسىن جايتقا تاپ بولعان تەپلوۆوز ءماشينيسىنىڭ سيگنالدى ويبايلاتا باسقانىنا شىمىرىكپەگەن اق ورامالدى جانداردى ولىمگە نە يتەرمەلەپ تۇرعانى وقىرمان ءۇشىن قۇپيا. وسى سىردى اشۋ ءۇشىن اۆتور ليريكالىق شەگىنىس جاسايدى.
رومان وقيعاسىنا قاتىساتىندار سانى ساناۋلى عانا. بىراق ولاردىڭ بارلىعى دا ۇلكەن مىندەتتەر اتقارىپ تۇرعان كەيىپكەرلەر. وقيعانىڭ باسىندا عانا كورىنەتىن تەپلوۆوز ماشينيسىمەن وقىرمان قايتا كەزدەسپەيدى. الايدا ءبىر ەپيزودتان-اق ونىڭ عۇمىر بويعى تىرشىلىگىن اڭعارۋ وڭاي. تىركەمەلى ۆاگونداردى عارىش ايلاعىنىڭ تەمىر قاقپاسىنا دەيىن جەتكىزىپ وتىراتىن ءماشينيستىڭ جاۋاپكەرشىلىگى وتە جوعارى. تەمىردەي تارتىپكە ۇيرەنگەن وعان ءبىر مينۋت كەشىگۋگە، نە ەرتە بارۋعا تىيىم سالىنعان. ءبارى دە ءوز ۋاقىتىمەن، قاتاڭ كەستەمەن قاداعالانادى. ونى بىلايعى جۇرت قايدان ءبىلسىن؟ تەمىر جولدى بوگەپ، ەرەۋىلگە شىققان ايەلدەردى باسىپ كەتپەي، تەپلوۆوزدى توقتاتقانى ءۇشىن جۇمىستان بوساتىلعان كەيىپكەردىڭ جاعدايى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
«بۇقپانتايلاپ، بەيشارانىڭ كۇيىن كەشىپ جۇرە بەرگەنشە ولسەك تە ءوستىپ، الىسىپ-جۇلىسىپ ءبىر ولەيىك» دەگەن اۋىل ايەلدەرىنىڭ ارەكەتى – شاراسىزدىقتىڭ بەلگىسى. سول ءۇشىن عارىش ايلاعىنىڭ جۇرتشىلىقپەن بايلانىس دەپارتامەنتى ۇزاق جىل جەمىستى ەڭبەك ەتكەن قارت ءماشينيستى شۇعىل تۇردە زەينەتكە شىعارىپ، تورەتام بەكەتىنىڭ باستىعى قاراجان ەسبولايۇلى مەن ابدىمالىك سارجانۇلىنا قاتاڭ سوگىس جاريالادى. اۆتورلىق ۇستانىم «الەمدىك جاڭالىق، الەمدىك جاڭالىق!.. ۇرىپ قويىپتى بۇيتكەن الەمدىك جاڭالىعىن!» دەگەن كەيىپكەر سوزىنەن بايقالادى.
ورتالىق كەيىپكەر – بۇرىنعى «تورەتام» سوۆحوزىنىڭ ديرەكتورى، كوسمودرومنىڭ جەرگىلىكتى تۇرعىندار اراسىنداعى وكىلى ابدىمالىك بولعاندىقتان، نەگىزگى وقيعا سونىڭ توڭىرەگىندە ءجۇرىپ جاتادى. ءبىر قاراعاندا ۇزاق ناۋقاستان قايتىس بولعان ايەلىنىڭ ورنىنا جاس ايەل العان، بالا-شاعاسىن اياقتاندىرعان، قاراكول كەڭشارىنداعى شارۋاشىلىعى دوڭگەلەپ تۇرعان جاننىڭ كوسموسقا ۇشۋ مەن جەر استى قۇبىر جولى ارقىلى قامباش كولىنە شىعۋدان باسقا ارمانى دا قالماعان ءتارىزدى. ايەلى ەكەۋى عانا ءۇش قابات ۇيدە تۇراتىن، شىلدەنىڭ شىلىڭگىر ىستىعىندا ءۇش قاباتتى كوتتەدجىنىڭ الدىنداعى قۇدىقتان تارتىلعان اۋىتتەگى سۋعا ءتۇسىپ جان ساقتايتىن ابدىمالىكتىڭ مامىراجاي ءومىرىنىڭ استان-كەستەڭىن شىعارعان اۋىلدىڭ باسسىز ايەلدەرى.
ايلاقتا (كوسمودروم) قازا تاپقان جىگىتتەردىڭ ايەلدەرى ەرەۋىلگە شىقپاسا، ولاردىڭ جوعىن جوقتايتىن سابازىڭ ابدىمالىك ەمەس. ول ەندى اۋىل ايەلدەرىنىڭ باسسىزدىعى ءۇشىن جاۋاپ بەرۋ كەرەك. سوگىس العانىمەن تىنباي، ەندى ولاردان تۇسىنىك حات الۋ ءۇشىن ىستىق كۇندە سۇمەڭدەپ ءجۇرىسى مىناۋ.
جەرگىلىكتى تۇرعىندار وكىلىنىڭ كوسمودرومعا ءوزى جەتەكتەپ الىپ بارعان جارىلقاعاننىڭ ولىمىنە كوڭىل ايتپاۋى – مۇسىلمان حالقى ءۇشىن كەشىرىلمەيتىن كۇنا. بالاسىن جوقتايمىن دەپ سۋ قاراڭعى بولىپ قالعان كەيۋانانىڭ كەلىنىنە: «سوعان بولا نەسىنە باسىڭدى اۋىرتاسىڭ، سۇراپ تۇرعانى سول بولسا، بەر دە جىبەر! جولىنان قالماسىن، بىلەمىز عوي بۇلاردى... كۇنى ءۇشىن جۇرگەن بەيشارالارمەن ەسەپتەسىپ قايتەسىڭ!...» دەگەن ءسوزى ءومىردى بەلشەسىنەن باسىپ ءجۇرمىن دەپ ويلايتىن ابدىلمالىكتى قولحات سۇراي كەلگەنى ءۇشىن تىرىدەي جەرگە تىعىپ تۇرعانى انىق.
جازۋشى تورەتام بەكەتىنىڭ باستىعى قاراجان ەسبولايۇلى ارقىلى دا ءبىراز سىردان قانىقتىرعان. جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ وكىلى بولىپ سانالاتىن ول دا ابدىمالىك سەكىلدى قۇستىڭ سۇتىنەن باسقانىڭ بارىنە قولى جەتىپ جۇرگەن جان. جازۋشى ءبىر ءوڭىردىڭ پىسىقاي جىگىتتەرىنىڭ تىرشىلىگى مەن بۇقارا حالىقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن ءبىر-بىرىنە قاراما-قارسى سۋرەتتەگەن. قاراجان مەن ابدىمالىكتىڭ تىرشىلىگى بازارگۇل مەن اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىسىنا كونتراستى بەينەلەنگەن. كەڭەستەر وداعى ىدىراپ، ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى قوعام مەنشىگى ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋىزىندا كەتكەنى بەلگىلى. وسىنداي ءساتتى پايدالانىپ، سوۆحوز ديرەكتورلارى وزدەرىنە ءتيىمدى دۇنيەلەردى باسىپ قالعانى دا ەل ومىرىنەن الىنعان شىندىق. كەزىندە اۋىلدى ايماق ءۇشىن قازىلعان ارتەزيان سۋى مەن قاراكول ەلتىرىسىن وندىرەتىن اتاقتى قوي سوۆحوزىن ابدىمالىكتىڭ ءوز مەنشىگىنە اينالدىرىپ الۋى – وسىنىڭ كورىنىسى.
دەگەنمەن، قىزمەتتە جۇرگەن جەرگىلىكتى ەكى جىگىتتىڭ ءبىر-بىرىنە سۇيەۋ بولماق تۇگىلى، ءبىر-بىرىنە ور قازۋعا دايار تۇراتىنى وكىنىشتى. جازۋشى بيلىك پەن مانساپتىڭ ەشكىمگە وپا اپەرمەيتىنىن، بيلىك ءۇشىن ولاردىڭ نە نارسەگە دە دايار ەكەنىن ابدىمالىكتىڭ ۇيىنە ماسكەۋدەن بايقوڭىرعا كەلەتىن اسكەري شەندى دوكەيلەر ءۇشىن ناۋقاس بالاسىنان باس تارتۋى، قاراجاننىڭ ابدىمالىكپەن باقتالاس بولۋى ارقىلى نانىمدى بەينەلەگەن. رەسەيگە بارعاندا ابدىمالىكتىڭ بالاسىنىڭ ۇيىندە قوناقتا بولعان، بار شارۋاسىن ءىنىسى انۋاربەك تىندىرىپ بەرگەن قاراجاننىڭ ونىڭ اكەسىنە ءتىسىن قايراۋى – ەكى اياقتى پەندەلەردىڭ ءتىرى جۇرگەندە قارا جەرگە سىمايتىندىعىنا مىسال.
عارىش ايلاعىنىڭ ىشىندەگى جۇماق ومىرگە ۇيرەنگەن ابدىمالىك ءبىر قاراعاندا ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل ءتارىزدى كورىنگەنمەن، ونىڭ دا جان-جاراسى جەتەرلىك. وڭ جاق موينىنا بىتكەن جۇدىرىقتاي ىسىك دەندەگەن ۇلكەن بالاسى انۋاربەكتەن تىرىدەي باس تارتقانى، رادياتسيالىق ساۋلەدەن ساقتانعان كەلىنى مەن بالاسى ابدىمالىكتىڭ نەمەرەلەرىن اۋىلعا جىبەرمەيتىنى، قىزىنىڭ عىلىم قۋىپ كۇيەۋگە شىقپاي ءجۇرۋى – ءبارى دە ابدىمالىكتىڭ جان جاراسى بولسا، وعان پاتشاگۇلدىڭ بالا كوتەرمەي جۇرگەنىن قوسىڭىز. ابدىمالىكتىڭ ەرجەتكەن ۇل-قىزدارى بولعانمەن، پاتشاگۇل دە انا بولۋ باقىتىنا لايىق جان ەمەس پە؟
استانالىقتاردىڭ «اپتالاپ سوعاتىن قۇم سۋىرعان داۋىلى باسىلار-اۋ، داريانىڭ لاي سۋىنا دا ءىش ۇيرەنەر-اۋ. الگى اتى وشكىر، سوقىر جاڭبىرمەن بىرگە توپەلەپ جەردەگىلەردىڭ تۇگىن قويماي قۋىرىپ تۇسەتىن رادياتسيالىق كۇلگىن ساۋلەسىنە قالاي شىدارسىڭ؟! ول ءۇشىن تورەتام توپىراعىندا تۋىپ، سول جەردىڭ تابايعي ەرەكشەلىگىمەن ەرتە باستان ەت ۇيرەتۋىڭ كەرەك شىعار» دەيتىن پىكىرىنەن تورەتامنىڭ جاي-كۇيىن اڭعارۋ وڭاي. وسىنداي ءىس ساپارعا بيولوگيا عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا جۇمىس ىستەيتىن ابدىمالىكتىڭ قىزى مەيرامكۇل تاپتىرمايتىن قىزمەتكەر، ءوزى جاس، ءوزى جالعىزباستى. ونىڭ ۇستىنە «ەكولوگيانىڭ اۋىرلىق نۇكتەسىندەگى كوبەلەكتەردىڭ تىنىس-تىرشىلىگى» دەگەن تىڭ تاقىرىپتى زەرتتەپ جۇرگەنى تاعى بار. تۋعان جەرگە ءىس ساپارمەن كەلىپ جۇرگەن مەيرامكۇلدىڭ توعىزىنشىداعى جىلقىشى جاساعانبەرگەننەن اياعى اۋىر بولىپ تاعدىر تالكەگىنە ۇشىراپ، روماننىڭ سوڭىندا ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى كۇيگە تۇسكەن قىزدىڭ كۇيىن كورگەندە اكەسىنىڭ كىم ءۇشىن، نە ءۇشىن دۇنيە جيناپ جۇرگەنىنە تاڭداناسىڭ.
رومانداعى كەيىپكەرلەردىڭ ءبىرى – ايلاقتاعىلاردىڭ «توعىزىنشى ۋچاسكەگە قويعان قوجايىندارى» جىلقىشى جاساعانبەرگەن. عارىشقا ۇشىرعان زىمىرانداردىڭ مەملەكەتتىك قۇپيالارىن ساقتاۋعا جاۋاپتى بولعان جاساعانبەرگەننىڭ ادام تانىماستاي بولىپ وزگەرۋى ايلاقتاعىلاردىڭ جەرگىلىكتى حالىق وكىلدەرىن شەبەرلىكپەن باسقارۋىنىڭ مىسالى. «مۇنان بىلاي مەتالل سىنىقتارىن جيناۋشىلاردى وسىلاي قاراي اتتاتسام اتىم ءوشسىن!» دەپ انت-سۋ ىشكەن جاساعانبەرگەننىڭ ول قۇپيالاردىڭ ارتىندا ەلدىڭ، حالىقتىڭ قاسىرەتى جاتقانىن بىلمەيتىنى وكىنىشتى.
جازۋشى تۋعان جەردەن ارتىق جەر جانناتى جوق ەكەنىن رەسەيدە جۇرگەن انۋاربەكتىڭ تۋعان جەر تۋرالى تەبىرەنىستەرىنە سىيعىزا سۋرەتتەگەن. تورەتام ەسىنە تۇسكەندە ەكى كوزى بوتالاپ ۋايىمعا سالىنىپ كەتەتىن انۋاربەكتى تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىش قانشاما سۇيرەلەگەنمەن، اكەسىنىڭ وزىنەن باس تارتقانى ونىڭ ەلگە قايتۋىنا بوگەسىن بولادى. «مەنى قيان شەتتەگى ەلدى مەكەنگە ۇمىت قالدىردى. سانالىلىقپەن ادەيى ىستەدى دەپ، اكەمنىڭ دە جاعاسىنا جارماسپايمىن. ول – جۇرەككە شور بولىپ بىتكەن بالقىمايتىن قورعاسىن» دەيتىن انۋاربەككە ەلدەن كەلگەن ءاربىر ادام ىستىق. قاراجان كوكەسىن كۇللى تورەتام كوشىپ كەلگەندەي كۇتىپ، ونىڭ الدىندا قۇرداي جورعالاپ ءجۇرۋى سوندىقتان. قالامگەرلەردىڭ بارلىعى دا ءوز تۋعان جەرىن ەكىنشى مەككەگە بالايتىنى بەلگىلى، ال جازۋشىنىڭ ەرەكشەلىگى ارال ءوڭىرىن شىنايىلىقپەن بەينەلەۋىندە. جازدىڭ كەزىندە كولەڭكەدەگى سىناپ باعانى 40-تان جوعارىنى كورسەتۋى سول ءوڭىردىڭ جازىن بار بولمىسىمەن كوز الدىڭا الىپ كەلەدى. جازۋشى تۋعان جەردىڭ قۇدىرەتىن انۋاربەكتىڭ بەت قاراتپاس اپتاپ ىستىق جەرگە دەگەن قۇشتارلىعىمەن بەينەلەگەن. روماننىڭ سوڭىندا قامباش كولىن جەكەشەلەندىرۋ جونىندە اۋكتسيون ءجۇرىپ جاتقاندا ونى استراحاننان كەلگەن انۋاربەكتىڭ ۇتىپ الۋىن تۋعان جەرگە دەگەن قۇشتارلىقتىڭ بەلگىسى رەتىندە قابىلداۋعا نەگىز بار.
جازۋشى ابدىمالىك تىرلىگى ارقىلى قولىڭمەن ىستەگەندى مويىنمەن كوتەرۋ كەرەكتىگىن پەندەلەردىڭ ەسىنە سالادى. «كەمىس ۇلدىڭ كەسىرىنەن اۋلاق بولايىن» دەگەن نيەتپەن «ءومىرى ىزدەمەيمىن» دەپ قول حات بەرىپ، استراحانداعى پانسيوناتقا تاستاپ كەتكەن بالاسى انۋاربەكتىڭ اكەسىنەن اسىپ ءتۇسىپ، قامباش كولىن جەكەشەلەندىرۋى، اتا-بابا قونىسىن شەت ەلدە جۇرگەن بالاسىنىڭ ساتىپ الۋى ونى تىعىرىققا تىرەيدى. «جاقسى يت ولىمتىگىن كورسەتپەيدى» دەگەندەي، ماشيناسىنا ءمىنىپ كەتكەن ابدىمالىك قاراسىن قايتا كورسەتپەدى. بۇل – ابدىمالىكتىڭ ار سوتىنىڭ الدىنداعى ۇكىمى بولسا، ۇكىمنىڭ قىلمىسقا پارا-پار ەكەنى داۋ تۋعىزباسا كەرەك. ءومىر بولمىسىن شىنايىلىقپەن بەينەلەگەن اۆتوردىڭ نەگىزگى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى – پسيحولوگيزم. ءاربىر كەيىپكەرىنىڭ جان دۇنيەسىنە تەرەڭ ۇڭىلگەن جازۋشى ولاردىڭ جان كۇيزەلىسىنە جان بىتىرۋدە جەتىستىككە جەتكەن.
جازۋشى كوسمودرومنىڭ ادامزات بالاسىنا تيگىزگەن زيانىن ءبىر وتباسى توڭىرەگىندە كورسەتۋگە تىرىسقان. وداق تۇسىندى دۇركىرەگەن قاراكول سوۆحوزىنىڭ ديرەكتورى بولعان ابدىمالىكتىڭ ۇلكەن بالاسىنىڭ يود تاپشىلىعىنان موينىنا ىسىك ءبىتۋى، ايەلى قالامپىردىڭ ۇزاق ناۋقاستان قايتىس بولۋى، جاس ايەلى پاتشاگۇلدىڭ بالا كوتەرمەۋى، قىزى مەيرامكۇلدىڭ جىلقىشى جىگىتتىڭ مازاعىنا اينالۋى – ءبىر ادامعا از تاۋقىمەت ەمەس. وسىنداي قاسىرەتتەردى ءبىر وتباسىنا جيناعان اۆتور بايقوڭىردا تۇرىپ جاتقان حالىقتىڭ قاي-قايسىسى دا وسىنداي قاسىرەتتىڭ قۇربانى بولىپ جاتقانىن ۇقتىرعانداي.
بۇگىنگى تاڭدا رادياتسيانىڭ سالدارىنان ادام ايتسا نانعىسىز جاعدايلار بولىپ جاتىر. شارانالاردىڭ انا جاتىرىندا جاتىپ ءولۋى، ايەل-انالاردىڭ نارەستە ءسۇيۋ باقىتىنا جەتە الماۋى، بالىق قابىرشاقتى بالانىڭ تۋىلۋى، كەمتار بالالار سانىنىڭ كوبەيۋى، جاس نارەستەلەردىڭ سان مىڭداعان اۋرۋلارعا ۇشىراۋى، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ مەزگىلىنەن ەرتە قارتايىپ، دەنساۋلىقتارىنان ايىرىلۋى – ءبارى دە قازىرگى ءوزىمىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ ادام ايتسا نانعىسىز قاسىرەتى. وسىنداي قاسىرەتتى باسىنان كەشىپ وتىرعان ەل قالاي ءان سالماق؟! ول – قازاق جەرىنىڭ تورىندە تولاسسىز كورابل ۇشىرىپ جاتقان كوسمودروم تۇرعاندا قازاققا ءان سالۋعا ءالى ەرتە ەكەندىگى. سەبەبى، كوسمودرومنىڭ زاردابىن تارتىپ جاتقان جەرگىلىكتى حالىقتىڭ جان-جاراسى بۇگىندە ادامزاتتىڭ پروبلەماسىنا اينالىپ وتىر. روماندى وقىپ شىققان ادام كەز-كەلگەن جاننىڭ ءاندى قانداي ۋاقىتتا سالاتىنىن تۇسىنە الادى. اۆتوردىڭ ايتىپ وتىرعانى ءبىر ابدىمالىككە قاتىستى ەمەس، رومان جالپى قازاق حالقىنا ءان سالۋعا ءالى ەرتە ەكەندىگىن ساناڭا سىڭىرەدى.
جالپىادامدىق قۇندىلىقتاردى ارقاۋ ەتكەن شىعارمالار قاتارىندا ق.جيەنبايدىڭ «داڭق تۇرمەسىنىڭ تۇتقىنى» رومانى مەن «توقتا، ولەمىسىڭ؟!»، «اپپولون كوبەلەگى» پوۆەستەرىن اتاۋعا بولادى.
«داڭق تۇرمەسىنىڭ تۇتقىنى» رومانىنىڭ نەگىزگى كەيىپكەرى – بايمىرزا نۇرتايۇلى. وقيعا قاتەرلى ىسىكتەر اۋرۋحاناسىنىڭ اۋلاسىندا وتىرعان ناۋقاستارعا گازەت ساتىپ جۇرگەن جۋرناليست جىگىت پەن ناۋقاس جانداردىڭ اڭگىمەسىنەن باستالادى. ناۋقاستارىنا قاراماي ءازىل-قالجىڭمەن وتىرعان جاندارعا قاراعاندا، اۋرۋحانادا جاتقان كەلىنشەگىنە مىسىقتابانداپ ۇرلانا باسىپ كەلىپ جۇرگەن بايمىرزا نۇرتايۇلىنىڭ ءىسى وقىرماننىڭ كوڭىلىن وزىنە اۋدارادى. جازۋشى ەڭبەگىن تيىن-تەبەنگە باعالاعان جۋرناليست جىگىتتىڭ تىرلىگى ارقىلى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان العاشقى جىلدارداعى ەل ەكونوميكاسىنىڭ تۇرالاعان كۇيىنەن حابار بەرسە، بىرەۋ كورىپ قويماسا بولعانى دەپ مىسىقشا باسىپ كەلەتىن بايمىرزانىڭ تىرلىگى ارقىلى وقىرمانعا وي سالعان.
بۇرىنعى مينيستر، زەينەتكە شىققانشا ءماجىلىس دەپۋتاتى بولعان بايمىرزا قاتەرلى ىسىكتەردى ەمدەيتىن اۋرۋحاناعا كىرۋگە ارلانعانمەن، وندا ءوزىنىڭ جارى ەمدەلىپ جاتىر. وسى اۋرۋحانادا جاتقان ناۋقاستاردىڭ دەرتتەرىنە شيپا ىزدەپ جاتقاندارى بەلگىلى. الايدا سول اۋرۋدىڭ ءبارى قالاي پايدا بولدى دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەگەن جازۋشى قازاق جەرىنىڭ ءبارى دە ەكولوگيالىق اپاتقا ۇشىراپ، جەر ەروزياسىنان ادامزات بالاسىنىڭ زارداپ شەگىپ جاتقانىن ۇقتىرۋعا تىرىسقان. سالتاناتتىڭ قىزىلورداعا قاتىسى بولعانمەن، باسقا ناۋقاستاردىڭ قازاقستاننىڭ ءار تۇكپىرىنەن ەكەنىن ەسكەرەتىن بولساق، عاسىر دەرتىنە اينالعان وسىنداي قاسىرەتتەردىڭ الدىن الۋ – بۇگىنگى قوعامنىڭ كەزەك كۇتتىرمەيتىن وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى.
بۇرىنعى شەنەۋنىك بايمىرزانىڭ ءومىر بويى جالعان داڭقتىڭ جەتەگىنە ەرىپ ءجۇرۋى اششى بولسا دا شىندىق. كەڭەس وداعى تۇسىندا ولار كوممۋنيستىك پارتيادان قورىقتى. دەگەنمەن پارتيادان قورقىپ قاراپ جۇرمەي، قىز-كەلىنشەكتەرگە كوزىن سالا ءبىلدى. بىراق قولمەن ىستەگەندەرىن مويىنمەن كوتەرۋگە شىدامادى. ءومىر بويى سالتاناتقا حالىقارالىق سيمپوزيۋم، ماسكەۋگە شۇعىل شاقىرۋدا دەپ قارا تەڭىزدىڭ قۇم جاعالاۋىندا دەمالىپ ۇيرەنگەن سابازىڭ «ادامدى الداۋ بولعانمەن، اللانى الداۋعا بولمايتىنىن» بىلگەن جوق. جاس ۇمىتحاندى ەرمەك ەتكەن ءمينيستردىڭ ءوز بالاسى اكەسىز وسكەنىنە جانى قينالمايتىنى ايانىشتى. جازۋشى تۋعان جەردىڭ توسىن تابيعاتى ونىڭ اتاق-داڭقىنا قاراپ قۇرمەت جاسامايتىنىن ەسكە سالعان. كىشى تەڭىزدىڭ اق باس تولقىندارىنا كۇزدىڭ قارا سۋىعى قوسىلعان سوڭ نە وڭسىن. بوگەتتەگى اپاتتى جاعدايعا تاپ بولعان قالانىڭ اقساۋساعى ءۇستى مالمانداي سۋ بولىپ، سۇيەگىنەن وتكەن سۋىقتان ءبىر اپتا تىلدەن قالىپ وبلىستىق اۋرۋحاناعا تۇسەدى. كوكارال بوگەتىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قاتىسپاق بولعان، بايقوڭىر ايلاعى جەراستى سۋلارىنىڭ جوباسىن شەتەلدىكتەرگە ساتپاق بولعان بايمىرزانىڭ تىرلىگى «ادام-قاسقىرلاردان باسقاسىنىڭ بارىمەن كۇرەسۋگە بولاتىنىن» ەسكە سالادى.
بارساكەلمەستىڭ تۇرعىنى ۇمىتحاننىڭ ءومىرى دە تالاي تاريحتان سىر شەرتەدى. جاس مەدبيكە كەلىنشەكتىڭ استانالىق مينيستر مىرزانى كۇتەمىن دەپ ءجۇرىپ اياعى اۋىر بولىپ قالۋى، توقال تامدا تۇراتىن جالعىزىلىكتى ايەلدىڭ بالاسىن ءوسىرىپ ازامات ەتۋى، كىسىنىڭ الا ءجىبىن اتتاماعان بالاسى قابىلاننىڭ جازىقسىز سوتتالۋى، اتى بار دا، زاتى جوق اكەدەن بالاسىنا قايىر بولماۋى – ءبارى دە شىنايىلىعىمەن باۋرايتىن وقيعالار.
رومانداعى ءاربىر كەيىپكەردىڭ ءومىر تاعدىرى تاۋەلسىزدىك تۇسىنداعى قازاق ومىرىنەن حابار بەرەر وقيعالارعا تولدى. سونداي كەيىپكەردىڭ ءبىرى – اتاقتى كينورەجيسسەر عافيز تۇنعاتاروۆيچ. ماسكەۋدەن ءبىلىم العان تالانتتى جىگىتتىڭ ەڭبەك جولىن باستاماي جاتىپ ساعى سىنۋى – 1986 جىلعى جەلتوقسان قوزعالىسىنىڭ ءومىردى جاڭا باستاعان تالاي جاستاردىڭ بولاشاعىنا بالتا شاپقاندىعىنىڭ كورىنىسى. جازۋشى وسىنداي تاريحي شىندىقتاردى كوركەم شىندىققا اينالدىرا وتىرىپ، قوعام ومىرىندەگى ادام تاعدىرىن كوتەرگەن. جەلتوقسان تۋرالى تۇسىرگەن العاشقى تىرناقالدىسىنان تاۋى شاعىلىپ، ءۇش ءارىپتىڭ قاداعالاۋىندا بولعان ونەر يەسىنىڭ ىشىمدىككە سالىنىپ ءجۇرۋى – تىعىرىققا تىرەلگەن شىعارماشىلىق يەلەرىنىڭ داعدارىسقا ۇشىراعان ساتتەگى جان كۇيزەلىسىنىڭ كوركەم بەينەسى.
عافيزدىڭ ەندىگى ويى – جەتى اتاعا دەيىن قىز الىسپايتىن قازاق حالقىنىڭ قانىنىڭ تازالىعى، تەكتىلىگى جونىندە ماتەريال دايىنداپ، قازاق دەگەن ۇلى حالىقتى الەمگە تانىتۋ. «قازاق حالقى جەراستى مۇنايىنىڭ كوپتىگىمەن ەمەس، ءتۇبى قان تازالىعىمەن دە الەمدىك ارەناعا كوتەرىلەدى ەرتەڭ-اق!» دەيتىن رەجيسسەردىڭ ەندىگى كەيىپكەرى – تاس قاپاستا جاتقان «قازاقتىڭ تارزانى» اتانعان قابىلان. اكىم قارالاردىڭ ىشىمدىككە تويىپ العان بالالارىنا بارساكەلمەستىڭ اڭدارىن اتقىزباعانى ءۇشىن ءوزى كىنالى بولىپ تۇرمەدە جاتقان قورىقشىنىڭ تاعدىرى – ءبىزدىڭ قوعامداعى «كىشكەنتاي ادامداردىڭ» تيتىمدەي دە قۇنى بولماۋىنىڭ مىسالى.
جازۋشى قابىلان بەينەسى ارقىلى قازىرگى تاڭداعى دونور بولىپ جۇرگەن، ياعني ءىش قۇرىلىستارىن اقشاعا ساۋدالاپ كۇنەلتىپ جۇرگەن زامانداستارىمىزدىڭ ءومىر تىرشىلىگىنەن حابار بەرگەن. قازاقتار ءۇشىن باعاسى تۇككە تۇرمايتىن قابىلاندى شەتەلدىك ميلليونەردىڭ اسا جوعارى باعالاپ، وعان بار قۇرمەتىن جاساۋى قازاق دەگەن حالىقتىڭ تەكتىلىگىن تانىتۋعا سايادى. «الەم مويىنداعان قانى تازا حالىقتىڭ قۇلدىق پسيحولوگيادان ايىرىلا الماي، ءالى كۇنگە دەيىن ەل سوڭىندا سالپاقتاپ ءجۇرۋى – ۇيات جانە ءولىم! اربا سۇيرەتكەن اۋرۋلارىمىزدىڭ كۇس-كۇس الاقاندارىن ىستىق سۋعا سالىپ وتىراتىن كۇندەرى تاياپ قالدى. وسىلاردىڭ جيىنتىق بەينەسىن ەكرانعا شىعارۋ وڭاي شارۋ ما؟!» دەيتىن عافيزدىڭ بار ارمانى قازاقتىڭ تازا قانىن الەمگە پاش ەتۋ. سول ارقىلى قازاقتىڭ كوشپەلى، وقىماعان نادان، بۇراتانا حالىق ەمەس، سان عاسىرلىق تاريحي بار اسا زيالى، مادەنيەتتى حالىق ەكەنىن تانىتۋ.
ءتورت ساعاتقا سوزىلعان وپەراتسيادا ءتوس سۇيەك تۇسىنان بۇرعىلاۋ ادىسىمەن العان قابىلاننىڭ كەمىك مايىن بەيكۇنا پەرىشتەنىڭ جانىنا جىبەرىپ جاتتى. برۋنەيلىك ميلليونەر تۇڭعىش ۇلىنىڭ دەنساۋلىعىنان بارىن اياماي، ۇمىتحان مەن قابىلاندى بارساكەلمەستەن الماتىعا ۇشاقپەن الدىرىپ قوشامەتىن جاساپ جاتسا، «ۇكىمەت ادامى دەگەن اتىمىز بار. اتاعىمىز بار...» دەپ بالاسىنان باس تارتقان بايمىرزا «ءيا، قابىلان مەنىڭ ۇلىم ەدى» دەگەن ءسوزدى ايتا الماي جالعان داڭقتىڭ جەتەگىنە ەرە باردى. جىل سايىن اقشالى الپاۋىتتاردىڭ ەسىمىن انىقتايتىن امەريكاندىق «فوربس» جۋرنالىنان قابىلاننىڭ تازا قانىن ازاماتتىق ءام ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان ورىندى پايداعا اسىرعان برۋنەيلىك مىرزانىڭ ەسىمىن كورگەندە بايمىرزانىڭ تالىپ قالۋى دا سوندىقتان. وسى وقيعالارعا قاراپ وتىرىپ، استى قارا التىنعا تولى جەردە وتىرعان قازاق حالقىنىڭ مۇشكىل حالىنە ەرىكسىز ناليسىڭ. ەل ەرگە قاراعان زاماندا بايمىرزا سىندى ەرلەردىڭ جەرگە قاراۋى، ارينە، وكىنىشتى. جازۋشى برۋنەيلىك ميلليونەردىڭ بالاسى ءۇشىن جاساعان مىرزالىعى مەن بايمىرزانىڭ ءوز بالاسىنان باس تارتۋى ارقىلى بۇگىنگى تاڭداعى ازعىنداعان زامانداستارىمىزدىڭ جارقىن بەينەسىن كەيىپتەدى.
قانى تازا، تەكتى حالىقتىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى وسىلايشا داڭق تۇرمەسىنىڭ تۇتقىنىنا اينالۋى – تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ قازىرگى قاسىرەتى. وقىرماندى «تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ قۇنى ادام قۇقىن اياق استى ەتۋ بولعانى ما؟!» دەگەن وي مازالايدى. قوعام مەن ادام اراسىنداعى اسقىنعان قاسىرەتكە شيپا ىزدەگەن قالامگەر ونىڭ دارۋمەنىن تابۋدى وقىرمانعا قالدىرعان.
پوۆەستەرى. «توقتا، ولەمىسىڭ؟!» پوۆەسىندە ءبىر وتباسىنىڭ ءومىرى ارقىلى ۇلكەن قالانىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنەن حاباردار بولامىز. قالاداعى مارشرۋتتاردىڭ ءبىرىنىڭ جۇرگىزۋشىسى بولعان ءبورىبايدىڭ تىرشىلىگى دومالانا جونەلگەنىنە قاراپ ونىڭ شارۋاقور ەكەنىنەن حاباردار بولساق، تاپقانىنا يەلىك ەتەتىن گۇلجاميلانىڭ ءبورىبايدى تىرپ ەتكىزبەيتىنىنە قاراپ، جۇمىرتقادان ءجۇن قىرقاتىن پىسىقايدىڭ ۇيىندە وتىرعانىن سەزىنەمىز. قالا سىرتىنان ءزاۋلىم ءۇي سالىپ، قونىس تويىن تويلاۋعا اسىعىپ جۇرگەن ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءومىرى ءبىر قاراعاندا ءاپ-ادەمى ۇيلەسىپ تۇرعانداي كورىنگەنمەن، مۇنىڭ ءبارى ءجاي عانا سىرت كوزگە جاعىلعان سىرلى بوياۋ ەكەنىنە ليريكالىق شەگىنىستەن قانىعامىز.
«بايقوڭىر ىرگەسىندەگى قازاقى اۋىلدا ءومىر ءسۇردى، ءتاپ-ءتاۋىر ءومىر ءسۇردى. سودان كەشەگى كەڭەس وداعى قۇلاعان سوڭ بۇلاردىڭ تىرشىلىگى دە تاقىرعا شاشىلعان ءشىلدىڭ بوعىنداي جان-جاققا پىشىراعان. قاراكول ەلتىرىسىن وندىرەتىن اتاقتى قوي سوۆحوزىنىڭ ءزاۋلىم شاڭىراعى ءبىر-اق كۇندە ورتاسىنا توپ ەتە ءتۇستى. بىلدەي مەحانيزاتور ءبورىباي جانە ونداعان ءبورىباي سەكىلدىلەر قۋ تىزەلەرىن قۇشاقتاپ، وشاق بۇتىن كۇزەتىپ قالدى دا باردى»، – دەگەن جولداردان كەشەگى كەڭەس وداعى ىدىراعان تۇستاعى شارۋاشىلىقتاردىڭ تاس-تالقان بولعانىنان حاباردار بولساق، ءبورىبايدىڭ قالاعا قونىس اۋدارۋىنىڭ باستى سەبەبى ارىدا جاتىر. جۇمىسسىز قالعان جىگىتتەردىڭ كوسمودرومنان شاي-پۇل تاۋىپ جۇرگەنى ادىرەم قالسىن، بارىنەن دە ءبورىبايدىڭ قاسىنداعى سەرىگىنىڭ سول اليۋميني بوشكەسىنەن ۋلانىپ ءولۋى ەمەس پە مۇنى تۋعان جەردەن كەتۋگە ءماجبۇر ەتكەن. بولماسا بۇل دا باسقالار سەكىلدى ولمەستىڭ كۇنىن كورىپ سول تۋعان اۋىلدىڭ توسىندە جۇرەر ەدى. قالادا جۇرگەن قاشقىننىڭ ەندىگى ءجۇرىسى مىناۋ. بىرەۋ-مىرەۋ تانىپ قويماسىن دەپ، كەپكاسىن باسا كيىپ، ادام بالاسىنا جۋىمايدى. جاقىنداپ اڭگىمە ايتقانداردىڭ وزىنە اشىلىپ سويلەگەنىن ءتىرى جان كورگەن ەمەس. ءيا، وسىنداي بۇيىعى ءومىر كەشىپ جۇرەتىن ءبورىبايدىڭ ءومىرى ءبىر سىدىرعى وتە بەرەر ەدى، ەگەر سالىپ جاتقان ءۇيىن تەزدەتە ءبىتىرۋ ءۇشىن جالعا كەلگەن جىگىتتەردىڭ ءوزى ءۇش-ءتورت جىلدان بەرى كورمەگەن اناسىن كورگەنى بولماسا. بىرسىدىرعى ءومىردىڭ ءبىر كۇندە كۇرت وزگەرۋى دە سودان. سول ەلدەن كەلگەن جىگىتتەردىڭ اڭگىمەسىنەن.
اۋىلعا دەگەن ساعىنىشىن اۋىلدان كەلگەن جىگىتتەرمەن اڭگىمەلەسىپ باسپاق بولعان ءبورىباي ويىنىڭ كۇل-تالقانىن شىعارعان دا گۇلجاميلا. اۋىلدان الىپ كەتكەن دە، ەل تۋرالى ايتا قالسا، زارەسىن ءزار تۇبىنە ءتۇسىرىپ، ەلمەن حابارلاسۋدىڭ قاۋىپتى ەكەنىن ميىنا قۇيىپ وتىراتىن دا سول – ءوز بايبىشەسى. ەلدەگى اناسىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا قوراسىن جاڭالاپ بەرگەن جىگىتتەر ەندى ءوز ءۇيىنىڭ قۇرىلىسىن جاساپ جاتىر. بۇدان ارتىق قانداي تۋىسقاندىق كەرەك. قونىس تويىندا وسى جىگىتتەردى ەلدەن كەلگەن ىنىلەرىم دەپ تورگە وتىرعىزىپ ءبىر سىيلاماق بولىپ جۇرگەن ءبورىبايدىڭ بار ارمانىنىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرعان دا گۇلجاميلا. ەندى ونىمەن بىرگە تۇرعانشا، جول اپاتىنا ۇشىراپ ولگەندى ارتىق ساناعان ءبورىبايدى ايەلىنىڭ «توقتا، ولەمىسىڭ؟» دەپ ايقايلاعانى دا توقتاتا المادى. سەبەبى ول سول ولىمگە باس تىگىپ بارا جاتىر ەدى.
ءبورىباي – دۇنيەقوڭىز ايەلىنىڭ سوزىنە ەرىپ، ەلدەن، ەلدەگى اناسى مەن قارىنداسىنان ءبىرجولا قول ءۇزىپ قالعان جان. اۋىلدىڭ اڭگىمەسىن ەستۋ، تۋعان-تۋىستىڭ حابارىن ءبىلۋ – ول ءۇشىن ۇلكەن باقىت. سول باقىتىنان ايىرىلۋ ونى ولىمگە يتەرمەلەپ تۇر. گۇلجاميلا ءۇشىن ءومىردىڭ قىزىعى دا، باقىتى دا – دۇنيە. ەلدەگى ەنە، تۋعان-تۋىستىڭ قۇنى ول ءۇشىن تۇككە تۇرمايدى. ءتىپتى ەنەسى ەستىپ قالسا، قونىستويعا كەلىپ قالا ما دەگەن قورقىنىشى دا بار.
«اپپولون كوبەلەگى» پوۆەسى ون-ون ءبىر جاسار قىرمىزىنىڭ اڭگىمەسى ارقىلى ءوربيدى. «ادام بالاسى كۇنمەن بىرگە كۇلىپ ويانۋعا ءتيىس قوي» دەپ ويلايتىن قىرمىزىنىڭ «كۇنمەن كۇلىپ ويانۋ» قاعيداسىن قاسىنداعىلاردىڭ تۇسىنبەيتىنى وكىنىشتى. «تەرەزەنىڭ پەردەسى اشىق. اق بەتىڭنەن ايمالاپ جاتقان الا مىسىقتىڭ قۇيرىعى ەمەستىگىنە ەندى كوزىڭ جەتەدى. شاڭ-توزاڭعا ءالى ارالاسىپ ۇلگەرمەگەن كۇن ساۋلەسى بەتىڭنەن، كىرپىگىڭنەن، ماڭدايىڭنان ءشوپ-ءشوپ سۇيەدى-اي كەلىپ، سۇيەدى-اي دەيسىڭ! ال كورشىلەر بولسا وسىنى دا تۇسىنبەيدى. كۇن كوزىنە سۋارىلعان كىرپىكتىڭ ۇزىن ءارى ادەمى بولماسىنا شاراسى قايسى» – دەيتىن اۆتورلىق ويتولعاق كۇن كوزىن سۇيەتىن كەيىپكەردىڭ ويىن تولىقتىرىپ تۇر. كۇنمەن بىرگە ويانىپ، كۇنمەن بىرگە كۇلەتىن كەيىپكەرىمىزدىڭ ومىرلىك ۇستانىمدارىن توڭىرەگىندەگىلەردىڭ ءبارى تۇسىنە بەرمەيتىنى وكىنىشتى.
ءبىر ءۇيدىڭ كوزگە كورىنبەيتىن ۇساق-تۇيەگىنىڭ بارىنە قىرمىزى جاۋاپتى. ءتىپتى اكە-شەشەسىنىڭ اسىعىس-ۇسىگىس ءىشىپ، جيناماي كەتەتىن شايى دەيسىڭ بە، ەدەن جۋ، سىرتقا قوقىس شىعارۋ، گۇلدەرگە سۋ قۇيۋ، بۇلاردىڭ ۇستىنە بيولوگيا پانىنەن ساباق بەرەتىن جاسارال اعايدىڭ تاپسىرماسىن قوسقاندا، ونىڭ قولى قالت ەتىپ بوسامايتىنى وزىنەن-ءوزى تۇسىنىكتى.
قازىر ءبىر ءۇيدىڭ تىرلىگىنە جاراپ قالعان قىزدىڭ وسىدان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن تۇك تۇسىنبەي اپوللون كوبەلەگىن كورگەندەگى كۇيىنە نازار اۋدارىڭىز: «وۋ، كارىبوزدىڭ بۇگىنگىسىنە جول بولسىن، كىسى بولا قالىپتى عوي، ءجۇدا. شىنىمەن اپوللون كوبەلەگىن كورمەي تۇرعانى ما؟ ي...ي، كەپكەسىمەن باسا سالساشى» دەپ ويلايتىن كىشكەنە قىزدىڭ قىزىل ءپۇلىشتىڭ استىنداعى تابىتپەن دە، ونىڭ ىشىندەگى مۇردەمەن دە ءىسى جوق. سودان عوي ونىڭ: – اپوللون، ءبىزدىڭ اۋىلعا اپوللون كەلدى، – دەپ تۇنشىعا داۋىستاپ جۇرگەنى.
اپوللون كوبەلەگىنىڭ اۋلاعا كەلگەنى ءۇشىن قۋانعان قىزدىڭ سول قۋانىشىنا ەشكىم دە ورتاقتاسپادى. ورتاقتاسپاق تۇگىلى اكەسى ءبۇيىر تۇسىنان سولق ەتكىزىپ جۇدىرىعىمەن قويىپ قالدى.
ءۇستى-باسىن ءبۇلدىرىپ كەلەتىن ويىن بالاسىنا بولىساتىن اجەسى ەدى ءبىر كەزدە: «مۇندايدا شىر-پىر بوپ اراعا تۇسەتىن اجەسى ەدى. «اياقتارىڭ سالبىراپ، وسى كۇيلەرىڭشە اسپاننان تۇسە-تۇسە قالىپ پا ەدىڭدەر! ءوي، وڭشەڭ نايساپ، ءتايت ءارى! ءشاريپا، يە بولا المايتىنداي قىرىق قىزىڭ ءورىپ ءجۇر مە نەمەنە؟! ونەسى-اي، جالعىز بالانىڭ جانىن قۋىرىپ؟!»، – دەپ بولىسا كەتەتىن. اجەسى كەتكەلى مۇنىڭ جانىن تۇسىنەتىن كىم بار، اكە-شەشەسىنىڭ ءجۇرىسى اناۋ كۇنى بويى دالادا. اجەسىن ويلاپ مۇڭاياتىن قىزدىڭ ءۇش بولمەلى پاتەردە كۇنى-بويى جالعىز قالاتىنى جامان. بىرىنشىدەن، ونىڭ نە اعا-اپكەسى، نە ءىنى-ءسىڭلىسى جوق. جازۋشى ونى قىرمىزىنىڭ جالعىز قالعاندا ەلەگىزۋى ارقىلى نانىمدى بەينەلەگەن. جالعىزسىراعان قىز ءۇشىن كورشىنىڭ بالاسىن بالاباقشا اپارىپ-اكەلۋدىڭ ءوزى ۇلكەن باقىت. بىراق بۇل قۋانىشىن دا اكەسى كوپ كورىپ، قالا سىرتىنا كوشكەلى ءجۇر. مۇنىڭ ءبىرى دە وعان ۇنامايدى. ۇنامايتىنى مۇندا جاقسى كورشىلەرى بار، ۇيدە جالعىز قالعاندا تامارا لەونتەۆنامەن اڭگىمەلەسىپ ۋاقىتىن وتكىزەدى. جاس شىقسا اياعى اۋىراتىن جالعىزباستى كەمپىرگە تاۋدان تۇيەجاپىراق تەرىپ كەلىپ، اياعىن ەمدەمەك.
جازۋشى قىرمىزىنىڭ تىرشىلىگى ارقىلى قالا تۇرعىندارىنىڭ كۇيبىڭ تىرلىگى مەن ولاردىڭ ومىرلىك ۇستانىمدارى، كوزقاراستارىنان تولىققاندى حابار بەرگەن. سونىڭ ءبىرى – ءوزىنىڭ وتباسى. اكە-شەشەسىنىڭ كۇنى بويى دالادا جۇرەتىنى، قىزدارىمەن ءىسى بولمايتىنى ۇلكەن شاھار ادامدارىنىڭ قىم-قۋىت تىرشىلىگىن بايقاتسا، كىشكەنتاي قىزدىڭ ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامنان ورىن تاپپايتىنى، ارينە، وكىنىشتى. قوعام تۇگىل ءوزى ءۇيى وزىنە جات. سەبەبى، قىرمىزىعا اكەسى، نە شەشەسى ۋاقىت بولگەن ەمەس. سوندىقتان دا ول كىشكەنە قوشاقانداردى وزىنە سەرىك ەتەدى.
كۇنتۋعاننىڭ الماتىدا 5-6 بالدىق جەر سىلكىنىسى بولاتىنىن گازەتتەن وقىپ، ونداعى قاۋىپتى ايماقتاردى كورسەتكەنى سول ەدى، ونىڭ زارەسى ءزار تۇبىنە كەتتى. سول، سول-اق ەكەن قوجامسەيىت قالاداعى ءۇش بولمەلى پاتەرىن تاۋ بوكتەرىندەگى جەكە ۇيگە ايىرباستادى دا جىبەردى. ونداعى ويى جەر ۇيگە بارعان سوڭ، وندا قۇندىز اسىراپ، ايەلىنە قۇندىزدان تون كيگىزبەك. بىراق ول مەكتەپ جاسىنداعى قىزىنىڭ جاعدايىن ويلاپ باس قاتىرمايدى. ەڭ باستىسى جەكە ءۇيدىڭ اتى جەكە ءۇي. وندا كوپ پاتەرلى ۇيدەگىدەي ەسىكپە-ەسىك وتىرىپ، كىرىپ-شىققاندارىن قاداعالايتىندار بولمايدى. نە ىستەيمىن دەسە دە ءوز ەركى.
قوجامسەيىت سەرىگى كۇنتۋعاندى قالا سىرتىنا شىققان ساپارلارىندا تاستاپ كەتۋدى كوزدەيتىن. ونىڭ باستى سەبەبى – جولدا كەزدەسكەن ولجاسىنا ورتاق ەتپەۋ. دەگەنمەن ءبىر ساپارعا بىرگە شىققان كۇنتۋعان ونىڭ ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا جاساعان ۇرلىعىنا ەرىكسىز كۋا بولادى.
اۆتورلىق ۇستانىم: «داپ-دارداي باسىمەن جانە ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا ۇرلىق جاساماقشى، ءا! نە جەتپەي جاتىر؟ ەڭ قۇرىسا، جالعىز قىزىما بىرەۋ-مىرەۋدىڭ قارعىسى ءتيىپ جۇرمەسىن دەپ تە تاۋبەسىنە كەلەر. جولدا جاتقان دۇنيە بولسا، اتامنان ارمەن! السىن، الا بەرسىن! وۋ، وتاردان جىرىلىپ قالعان قوزىلى قويدىڭ يەسى بار عوي. جو-جوق، الدىنان جەتى باستى جىلان شىعا كەلگەندەي، قوس قولىمەن اۋا قارماپ، كەيىن شەگىندى...» دەگەن كەيىپكەر ويىمەن قوسا ورىلگەن. ساۋلىعىنان اجىراتىپ العان قوس قوزىعا اراشا تۇسكەن كۇنتۋعاننىڭ ءوزى ءتۇن قاراڭعىسىندا دالادا قالعان جوق پا؟ ءتۇز تاعىسىنا جەم بولا ما دەپ قوس قوزىنى اياعان كۇنتۋعاندى قوجامسەيىتتىڭ ايامايتىنى بەلگىلى. وسى ەپيزودتىڭ ءوزى-اق – «دانىككەننەن قۇنىققان جامان» دەگەندەي، قوجامسەيىتتىڭ كوزىنە تۇسكەندى جىمقىرىپ كەتەتىن اشكوزدىگىنە مىسال. ونى تىلەگەنى ۇيدەگى جالعىز قىزىنىڭ دەنساۋلىعى ەمەس، ءححى عاسىردىڭ بايلارىنىڭ قاتارىنا قوسىلۋ. سول بايلىقتىڭ مۇراگەرى بار ما، جوق پا، ول دۇنيە كىم ءۇشىن دەگەن ساۋالدارعا باسىن قاتىراتىن سابازىڭ ول ەمەس. مۇنىڭ سىرىن «سانانى تيىننىڭ سىلدىرى بيلەگەن جەردە قيال بايعۇس قايتىپ وپا تابۋشى ەدى؟ كەتەدى لاعىپ...» دەگەن اۆتورلىق ۇستانىمنان بايقاۋ وڭاي.
دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلعالى جاتقان ەلدىڭ ۇلكەن قالالارىنىڭ تىرشىلىگى ادام ايتقىسىز ەكەنىن مىنا جولداردان كورۋگە نەگىز بار: «اۆتوبۋسقا ءيتىنىپ-سۇعىنىپ ىلىگۋىن ىلىگەر عوي. ودان ارعىسىنا جانى توزبەيدى. قالالىق بايعۇستاردىڭ جۇمىسقا بارار، قايتار تىرلىكتەرىن قۇداي ادام بالاسىنىڭ باسىنا بەرمەسىن. توزاق انشەيىن، ادەيىلەپ ىستەيتىندەي ۇزىندا ءوشى، قىسقادا كەگى بار ما. ينابات، ىزەت ساقتاپ-اق وتە شىققىڭ كەلەدى. سويتكەنشە، الدەكىمدەردىڭ بوكسەلەرىنىڭ اراسىندا قىسىلىپ قالماس ءۇشىن جان ەكپىنمەن العا ۇمتىلاسىڭ. انە، الدىڭعى قاتاردا ازەر تۇرعان بيكەشتىڭ باج ەتە قالعاندىعىن ءبىر-اق اڭعاراسىڭ. اياعىن مىجىپ كەتتىڭ. جانىڭ اشيدى. ە، سەنىڭ تۇزى تاتىمسىز كەشىرىمىڭ كەرەك-اق ەدى ولارعا».
العاشىندا اپوللون كوبەلەگىن كورگەنىنە الاقايلاپ قۋانىپ جۇرگەن قىرمىزىنىڭ كەلە-كەلە ەرتەڭگىلىك نان دۇكەنىنە دە، ءسۇت دۇكەنىنە دە تومپاڭداپ جۇگىرىپ، كەلە-كەلە اناسىنا قولعانات بولىپ قوناق كۇتۋگە جاراپ قالعانى ونىڭ كۇن ساناپ بوي تۇزەپ كەلە جاتقانىن بايقاتسا، مەكتەپتەن كەلە سالىپ قوزىلارىنا سۋ تاسىپ، سولاردىڭ جەم-شوبىمەن اۋرە بولىپ ءجۇرۋى – ولارعا باۋىر باسىپ قالعاندىعىنىڭ ايعاعى. بىراق قوجامسەيىت قىزىنىڭ بۇل باقىتىن دا كوپكە سوزا المادى. جەم-سۋى مول، كۇتىمى جاقسى كىشكەنتاي قوزىلاردىڭ قۇيرىق بايلاپ كوزگە تۇسكەنى سول ەدى. ونى دا كاۋاپ پىسىرەتىندەرگە ساتتى دا جىبەردى. باۋىرىنا باسقان سۇيكىمدى قوزىلارىنا جاساعان اكەسىنىڭ بۇل وپاسىزدىعىن كەشىرە الماعان قىرمىزى مۇنداي سوققىنى كوتەرە الماي مەزگىلسىز ومىردەن وزادى.
شىعارمانىڭ پرولوگى: «ءبىر تىكۇشاق، ەكى «جەدەل جاردەم» ماشينەسى جانە بىلىكتى دارىگەرلەردەن جاساقتالعان وپەراتيۆتى توپ قىرمىزىنىڭ ءولى دەنەسىن كەلەر كۇننىڭ ءتۇس الەتىندە باستاۋعا تاقاۋ جەردەگى ءبىر شوق ارشا بۇتاعىنىڭ تۇبىنەن تاۋىپ الدى. بەيكۇنا قىز سول كۇنگە قاراپ كۇلگەن قالپىندا كوز جۇمىپتى. قايدان تاپ بولعانى بەلگىسىز، شاشىنا سارعىش اپوللون كوبەلەگى كەلىپ قوناقتاپتى...» دەپ اياقتالادى.
ەۋروپانىڭ تاۋلى ايماقتارىندا كاۆكاز، باتىس سىبىردە تارالعان جەلكەندىلەر تۇقىمىنىڭ كوبەلەگى قىزىل كىتاپقا ەنگەندىكتەن جازىق دالالىق ايماقتاردا سيرەك كەزدەسەتىنىن ەسكەرەتىن بولساق، اۆتورلىق ۇستانىم مۇنى كوبەلەك كەيپىنە ەنگەن قىرمىزىنىڭ جانى رەتىندە تۇسىندىرەتىن ءتارىزدى. شىعارما باسىندا تابىت ۇستىندەگى قىزىل پۇلىشكە قوناتىن كوبەلەك پەن قىرمىزىنىڭ شاشىنا قونىپ وتىرعان كوبەلەكتىڭ نەگىزى وسىعان سايادى.
ەل اعاسى جاسىنا كەلگەن قوجامسەيىتتى بۇگىنگى ءوزىمىز كورىپ جۇرگەن ءبىزدىڭ زامانداستاردىڭ جيىنتىق بەينەسى رەتىندە قابىلداۋعا نەگىز بار. اۆتور ونىڭ پيعىلىن بىلاي سيپاتتايدى: «يماندى ۇمىتقالى قاشان، قۇدايدى ۇمىتقالى قاشان. مەشىتكە بارىپ قايىر-ساداقا بەرۋدەن قاشقاقتايدى. كۇناھار دا بولعىسى كەلمەيدى. تاس شاۋىپ جاتقانداي، ءبارىن جيىپ-تەرىپ، «قول تيمەيدى عوي» دەگەنگە يتەرە سالعىسى-اق كەلەدى». ول دۇنيەنىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ، تيىننان اقشا جاساۋدان باسقانى كوزدەمەيتىن قۇدايدان بەزگەن جان بولسا، ونىڭ سەرىگى كۇنتۋعان – جاس تا بولسا ادامدى الداۋعا بولعانمەن، اللانى الداۋعا بولمايتىنىن بىلەتىن يماندى جان. بۇدان شىعاتىن ءتۇيىن كۇنتۋعان تاۋەلسىزدىك تۇسىندا دۇنيەگە كەلگەن يسلام ءدىنىن ءتۇسىنىپ ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاق وكىلى بولسا، قوجامسەيىت – كەشەگى كەڭەستىڭ ءداۋىر تۇسىندا اتەيستىك تاربيە العان بۋىننىڭ وكىلى. سوندىقتان دا ول اللا، قۇداي دەگەن سوزدەرگە سەنە بەرمەيدى. ال، قىرمىزى – ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامنىڭ بىلىعىمەن دە، شىلىعىمەن دە ءىسى جوق بەيكۇنا پەرىشتە. سوندىقتان دا ونىڭ «كۇنمەن بىرگە كۇلىپ ويانۋ كەرەك!» دەگەن ۇستانىمىن باسقا تۇگىل ءوزىنىڭ اكە-شەشەسى دە تۇسىنبەيدى.
قوجامسەيىتتىڭ تىرلىگىنەن تۋرالاپ كەلگەن اجالدان قاشىپ قۇتىلا المايتىنىمىزدى ۇعىنۋعا بولادى. ول – ءزىلزالادان قاشىپ ءۇي اۋىستىرعانمەن، جالعىز قىزىنا اجالدىڭ قايدان كەلەتىنىن تۇسىنبەگەن كورسوقىر جان. جۇرەگى اۋىراتىن سەزىمتال قىزىن اشۋلاندىرۋعا بولمايتىنىن بىلە تۇرىپ، ولارسىز ءبىر كۇن ءومىر سۇرە المايتىن قوزىلارىن قولما-قول ساتىپ جىبەرۋى ارقىلى قىزىنىڭ جانىن جارالاپ تۇرعانىنان بەيحابار. سودان كەيىن ءبىر اپتادان سوڭ بولعان ءزىلزالادان قالا تۇرعىندارى امان قالعانمەن، سۇم اجالدان قىرمىزىنى ەشكىم امان الىپ قالا المادى.
ق.جيەنبايدىڭ شىعارمالارى بۇگىنگى ءوزىمىزدىڭ قاسىمىزدا جۇرگەن زامانداستارىمىز تۋرالى وي تۇيۋگە جەتەلەيدى. ول دۇنيەنىڭ سوڭىنا تۇسكەن دۇنيەقوڭىز جانداردىڭ تىرشىلىگى ارقىلى «دۇنيە – بوق» ەكەنىن ۇعىندىرادى. جوعارىداعى شىعارمالارىندا جازۋشى مال-مۇلىكتىڭ اتا-انا، بالا-شاعا، تۋعان-تۋىستان جاقىن بولا المايتىنىن ۇعىندىرادى. مۇنىڭ ءوزى – قازىرگى ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى ەكەنى بەلگىلى.
جازۋشىنىڭ «مىلقاۋ»، «وگەي»، «بايقوڭىر مەن ۆاتيكاننىڭ اراسى»، «ارالقۇمنىڭ ءابراموۆيچى»، «قاشقىن»، «ۇرەي» اڭگىمەلەرىنە بايقوڭىر، ارال، كوكارال، قورقىت كەسەنەسى تۋرالى وقيعالار نەگىز بولسا، «ببب»، «ەتەكتەگى ەسكى زيرات»، «كۇن تۇسپەيتىن تەرەزە»، «ۇڭگىر» اڭگىمەلەرىنە ادام بالاسىنىڭ پەندەشىلىگى، قاناعاتسىزدىعى، دۇنيەقوڭىزدىعى ارقاۋ بولعان. «مىلقاۋداعى» مەكتەپ وقۋشىسى شىمبەرگەن، «وگەيدەگى» موڭكەباي، «بايقوڭىر مەن ۆاتيكاننىڭ اراسىنداعى» زەينەتكەر ەسبەرگەن، «ارالقۇمنىڭ ابراموۆيچىندەگى» كاسىپكەر كەرىمقۇل، «ببب-داعى» «باقا باققان بازاربەك»، «ەتەكتەگى ەسكى زيراتتاعى» جۇرتتى تاڭعالدىرۋ ءۇشىن جارالعان وتاعاڭ، «كۇن تۇسپەيتىن تەرەزەدەگى» زەينەتكەر ماتەماتيك ءابدىراسىل، «بەيمالىم دياگنوزداعى» جۇرەگىن دومبىرامەن ەمدەيتىن جارىلقاپبەردى، «ۇڭگىردەگى» ۇرىدان قورىققان راقىمبەك، «تاس قۇدىقتىڭ تۇنىعىنداعى» شۋاق، «قاشقىنداعى» ەرلى-زايىپتى تورەمۇرات پەن جۇماگۇل، «ۇرەيدەگى» شىراقشى قايىپجان، «ساتقىنداعى» سۋرەتشى ومىرزاق – ءبارى دە ومىردەن الىنعان، وزىندىك بولمىسىمەن ەرەكشەلەنەتىن كەيىپكەرلەر. اتالعان اڭگىمەلەرگە ارقاۋ بولعان وقيعالار مەن ونىڭ كەيىپكەرلەرىنىڭ تىرشىلىكتەرىنە قاراپ وتىرىپ، ادام بالاسىنىڭ تىرىدە كوزى تويمايتىندىعىنا يلاناسىڭ. سەبەبى، بۇل شىعارمالاردىڭ نەگىزگى كەيىپكەرلەرى بۇگىنگى تاڭدا ارامىزدا جۇرگەن زامانداستارىمىز. اۆتوردىڭ قۇدايدان بەزگەن، اتا-بابا رۋحىنا قۇران باعىشتامايتىن، قايىر-ساداقا بەرمەيتىن زامانداستارىن، يماندىلىققا، قاناعاتشىلدىققا، سابىرعا شاقىرۋ ارقىلى قازىرگى قازاق ادەبيەتىندەگى ماڭگىلىك مۇراتتاردى كوتەرۋى قۋانتادى.
اڭگىمەلەرى. «ەتەكتەگى ەسكى زيرات» اڭگىمەسىندە الماعايىپ زاماندا جوعارعى كەڭەسكە دەپۋتات بولىپ سايلانعان وتاعاڭنىڭ ۇلكەن ۇيدە ۇزاق قىزمەت ىستەۋىنە كەزىگەمىز. «وسەتىن بالا جاعىنا تۋادى» دەگەندەي، وتەكەڭ ءوسۋ ءۇشىن باستىق بىتكەنگە جاعىنا ءجۇرىپ، ءوزى دە قىزمەتتەن ايىرىلماي تابانداپ ءجۇرىپ زەينەتكە ىلىگەدى.
زەينەتكە شىققان سوڭ، وزىنەن كەيىنگىلەردىڭ قوشەمەتىنە ۇيرەنگەن ول «ءسىز جۇرتتى تاڭعالدىرۋ ءۇشىن جارالعانسىز» دەگەن ەلدىڭ كوپىرتپە سوزىنە يمانداي سەندى. الايدا ونىڭ ەلدەن وزگەشەلىگى جوق ەكەنى ومىردەن وتكەن سوڭ بەلگىلى بولدى. «ەلدى تاڭعالدىرۋ ءۇشىن جارالعان جان» دەگەن ءسوزدى جانىنداي جاقسى كورەتىن وتەكەڭنىڭ جانازاسى ءوزى ويلاعانداي بولعان جوق. جۇرەك تالماسىنان كەنەتتەن قايتىس بولعان ونى قىس ايىندا كەڭسايدىڭ ۇشار باسىنا الىپ شىعا الماعاندىقتان اعايىندارى مەن بالالارى ەتەكتەگى ەلەۋسىز زيراتقا جەرلەدى. بۇل جولى «توبەنىڭ ۇشار باسىنان لايىقتى ورىن دايىندا» دەگەن وتەكەڭنىڭ اماناتى جۇزەگە اسپاي قالدى. «ادامنىڭ باسى اللانىڭ دوبى» دەگەندەي، كىمگە قاي جەردەن ورىن بۇيىراتىنىن ءبىر قۇداي بىلەدى.
«كۇن تۇسپەيتىن تەرەزە» اڭگىمەسىندەگى قىرىق جىلداي ماتەماتيكالىق تەڭدەۋلەر تەورياسىنان ءدارىس وقىعان ءابدىراسىل – ءتۋابىتتى عىلىم ادامى. قىزى ءبيبىاجاردىڭ كەسىرىنەن اياق استىنان زەينەتكە شىقتى. ەندىگى ءجۇرىسى مىناۋ، بيزنەسمەن بالاسىنىڭ ءۇش قاباتتى كوتتەدجىنىڭ كۇزەتشىسىنە اينالعانى مىناۋ. «كۇن تۇسپەيتىن تەرەزە سەكىلدى ىشكى الەمى بارعان سايىن كۇڭگىرت تارتتى» دەپ اياقتالاتىن اڭگىمەدەن رەكتوردان اكەسىنە كۇن تۇسەتىن تەرەزە داۋلاپ جۇرگەن قىزىنىڭ قىلىعى «ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ، قۇلاقتان ايىرىلعان» جاننىڭ كەيپىن تانىتادى.
«ببب» اڭگىمەسىندە توعاننان تاجىريبە جاساۋ ءۇشىن بانكىگە ءتىرى باقا سالىپ اكەلەتىن بيولوگ بازاربەكتىڭ العاشىندا «باقا باققان بازاربەك»، كەيىن «ببب» اتانۋىنا كەزىگەمىز. باقالارىنا عالامتور ارقىلى پەنسيلۆانيا شتاتىنداعى ءبىر عۇلامانىڭ نازارى تۇسكەنى بازاربەكتىڭ ومىرىنە وزگەرىس الىپ كەلدى. بىراق «ارقارلىنى» «باقالىعا» اۋىستىرعانمەن ونىڭ جولى دا وڭبادى، ءىسى دە ونبەدى، عۇلامالارمەن كەزدەسۋى دە بولمادى.
«بايقوڭىر مەن ۆاتيكاننىڭ اراسى» اڭگىمەسىندە دە كوسمودرومنىڭ سەنىمدى وكىلى مەن ەسبەرگەن اراسىنداعى وقيعالاردان ءبىراز سىرعا قانامىز. ەسبەرگەن جەرگىلىكتى تۇرعىن رەتىندە ايلاقتىڭ زياندى جاقتارىن جاسىرا المايتىن كەيىپكەر بولسا، قۇلمۇرات – «كورمەس تۇيەنى دە كورمەستىڭ» كەيپىن تانىتاتىن جان. ۆاتيكاننان كەلەگەن ءدىنباسىلاردىڭ دەلەگاتسياسىنا قىزمەت جاساعان ولار «بايقوڭىر مەن ۆاتيكان – باۋىرلاس قالالار» دەگەن قۇجاتقا قول قويىلۋىنا كۋا بولادى.
«بەيمالىم دياگنوز» اڭگىمەسىندە جۇرەگىنە وتا جاساتىپ جان ساقتاۋ بولىمىندە جاتقان جارىلقاپبەردىگە كەزىگەمىز. ماسكەۋدەن ءبىلىم الىپ، شەتەلدىك كلينيكادان تاجىريبەدەن وتكەن ماحاببات ءابدىسالىموۆنا – جۇرەك قان تامىرلارىنا وتا جاساۋدىڭ شەبەرى. ونىڭ جارىلقاپبەردىنىڭ ءۇش جەردەن بىتەلگەن قان تامىرلارىنا جاساعان وتاسى ءساتتى شىقتى. الايدا دارىگەرلەر جارىلقاپبەردىنىڭ جۇرەگىنە دومبىرامەن سالعان ءانى شيپا بولىپ جاتقانىن بىلگەن جوق.
«كۇيىك» اڭگىمەسىندە جالعىزباستى قالا تۇرعىنى نۇرجامالعا كەزىگەمىز. ءوز اكەسىن بىلمەي وسكەن قىزدىڭ ءانشى اكەسىنە بىرەۋلەردىڭ قاستاندىعىمەن ولتىرىلگەنى وكىنىشتى. الايدا اكەسىنىڭ اندەرىن تىڭداۋدىڭ ورنىنا شەت ەلدىكتەردىڭ مۋزىكاسىنا ءۇيىر جاستاردىڭ قىلىعى قازىرگى جاستاردىڭ ومىرىنەن حابار بەرەدى. ماشينە اپاتىنان قايتىس بولدى دەپ جابا سالعان ءىستى جالعىزباستى ايەلدىڭ ءوتىنىشى بويىنشا كىم قايتا قاراسىن؟ بۇل دا ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ەلدىڭ كوزى ۇيرەنگەن بىلىعى مەن شىلىعى.
«ۇڭگىر» اڭگىمەسىندەگى «راقىمبەكتىڭ رانچوسى» اتانعان اتشاپتىرىم اۋلادا تۇراتىن راقىمبەكتىڭ مازاسىن العان ۇرىلار ەدى. جۇماعاليدىڭ سارايىنا تۇسكەن ۇرىلار ەندىگى باس كوتەرەر راقىمبەكتىڭ ۇيىنە تۇسەتىنىن ءىشى سەزەدى. اۋلادان ۇڭگىر قازىپ، بار باعالى دۇنيەسىن سوندا تىققىشتاعان راقىمبەردىنىڭ ەل ىشىندەگى داعدارىس وتكەنشە مازاسى بولمايتىنى بەلگىلى.
«ارالقۇمنىڭ ءابراموۆيچى» اڭگىمەسىندەگى ەكى سۋپەرماركەت ۇستايتىن كەرىمقۇل، بەكەت باستىعى قايىپبەرگەن – بايقوڭىردان الپىس شاقىرىم جەردە جاتقان ارالقۇمنىڭ تۇرعىندارى. تەمىرجولشى كەزىندە تاپقان جالاقىسىنا ءبۇيىرى تومپايماعان كەرىمقۇل – وسى سۋپەرماركەتتەرىن اشقالى جاعدايى تۇزەلىپ، جاھاندانۋعا قارسى قادام باسقان جان. «اتا-بابا ارۋاعىنا قۇران باعىشتاۋدى ەكىباستان جىلى جاۋىپ قويعان. ساراڭ، شىعايبايعا اينالىپ بارادى كەرىمقۇل. ەلدەن بولەكتەنەدى دە جۇرەدى، الدەنەدەن ۇرەيلەنەدى دە جۇرەدى» دەگەن جولدار ونىڭ دۇنيە سوڭىنا تۇسە باستاعان دۇنيەقوڭىزدىعىن تانىتادى. بايقوڭىرعا بارعان ريم پاپاسىن كۇتپەك بولعان اكىمنىڭ قادىرلى قوناقتى كەرىمقۇلدىڭ ۇيىنە تۇسىرمەك بولۋى، ريم پاپاسىنىڭ وندا بارماي ۆاتيكانعا ۇشىپ كەتۋى، جايعان داستارحانىنا ءوزى بولەكتەنىپ جۇرگەن اۋىل جىگىتتەرىنىڭ قوناق بولۋى شىعارمانىڭ شىرايىن كەلتىرە تۇسكەن. جاھاندانۋ زامانىنىڭ بيزنەسمەندەرىن جازۋشى وسىلايشا ابراموۆيچكە تەڭەۋ ارقىلى ونىڭ جارقىن بەينەسىن جاساعان.
«ساتقىن» اڭگىمەسىندەگى سۋرەتشى ومىرزاق، «ۇرەي» اڭگىمەسىندەگى قورقىت كەسەنەسىنىڭ شىراقشىسى قايىپجان دا بار بولمىسىمەن شىنايى بەينەلەنگەن كەيىپكەرلەر. تراكتوريست قايىپجاننىڭ ونشاقتى ادامنىڭ ىشىنەن قورقىت كەسەنەسىنە شىراقشى بولۋى، ونىڭ جان دۇنيەسىندەگى ءبىر-بىرىنە كەرەعارلىق، ساناسىنىڭ ەكىگە، نە ۇشكە ءبولىنۋى، ەكى توننا بيدايدى ازبەرگەننىڭ ۇيىنە اكەپ توگىپ تاستاۋى كۇمان تۋعىزبايدى. سەبەبى، قايىپجان – كولدەنەڭ ولجاعا ۇيرەنبەگەن، قۇداي دەگەن جان...
گۇلجاھان وردا،
م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى
ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ
باس عىلىمي قىزمەتكەرى،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
«قازاق ادەبيەتى»، 17 ءساۋىر 2015 جىل
