قازاقتىڭ تاباق تارتۋ ءداستۇرى. ونىڭ تۇرلەرى قانداي؟ ءمانى، ماعىناسى نەدە؟

بەس ادامعا ءبىر تاباق

– جالپى قازانعا ەتتى قوناق سانىنا قاراي سالامىن. بەس ادامعا ءبىر تاباق ەت ەسەپتەلىنەدى. ال ءبىر تاباققا كەمىندە ەكى جىلىك سالماساڭ ازدىق ەتەدى. مىسالى، باس تاباققا جامباس مىندەتتى تۇردە سالىنادى. باس تاباق ۇلكەندەرگە تارتىلاتىندىقتان، جانىنا كارى جىلىك سالىنادى. بىراق كارى جىلىك ءبىر بولمەدە وتىرعان قوناقتارعا بىرنەشە تاباق تارتىلعاندا ەكى رەت سالىنبايدى.

ەكىنشى تاباققا ورتان جىلىك، قابىرعا، ومىرتقا، سۇبە، قۇيرىق ماي سالىنادى. ءۇشىنشى تاباققا جاۋىرىن سالىنادى ومىرتقا، سۇبەسى، قۇيرىق مايىمەن سالىنادى. ال ءتورتىنشى تاباققا اسىقتى جىلىك. ەگەر كۇيەۋ بولسا ءتوسىن قوسادى.

ال قۇداعيلارعا ارناپ بەسىنشى تاباققا جاعىمەن قوسىلىپ جامباستى سالادى. كەلەسى تاباققا كارى جىلىك قابىرعاسىمەن، ومىرتقا سۇبەسىمەن سالىنادى. ودان كەيىنگى تاباققا ورتان جىلىك سالىنادى. سودان كەيىن توقپان جىلىك الىنادى. جاۋىرىنمەن تاعى ءبىر تاباق تارتىلادى.

قالعان توپان جىلىك، اسىقتى جىلىكتى جاستار جاعىنا قويادى. ءبىر ەسكەرەتىن جايت، ولىمدە كۇيەۋگە ارنالىپ تارتىلاتىن ءتوس تاباققا سالىنبايدى.

بارلىق تاباققا بەل ومىرتقا، ءبىر ءتىلىم قۇيرىق ماي، ءبىر ءتىلىم سۇبە، ەكى ۇلكەن قابىرعا سالىنادى. جاستار تاباعىنا جاي ومىرتقا سالىنادى. ەكىنشى تاباققا ورتان جىلىك، بەل ومىرتقا سالىنادى. ءۇشىنشى تاباققا جاۋىرىن، بەل ومىرتقا، قابىرعا سالىنادى.

ال ءتورتىنشى تاباققا باسقا بولمەدە نەمەسە باسقا ۇستەلدە وتىرسا، كارى جىلىك تارتىلا بەرەدى. بىراق كارى جىلىك ورتا جاسقا جەتىپ قالعاندارعا بەرىلەدى. جاستارعا توپاتاي جىلىك، جاي ومىرتقا، سۇبە قۇيرىق مايىمەن تارتىلادى. ال وتباسىنداعى قىز-كەلىنشەكتەرگە اسىق جىلىك، مويىن ومىرتقا، قالعان قابىرعا بەرىلەدى.

ءتوس پەن قۇيىمشاق تارتۋ ءداستۇرى

جاسى 70-80-گە كەلسە دە ءوز ۇيىنە كەلگەندە كەمپىر قىز بولىپ ەسەپتەلەدى. كۇيەۋ بالا دا سولاي. سوندىقتان توركىندەپ كەلگەن قىز توردە وتىرادى. ال قىز وتىرعان جەردە تاباققا قۇيىمشاق سالىنادى. ال كۇيەۋ بالا كەلگەندە ءتوسىن الدىنا قويىپ، جەڭگەلەرى مىندەتتى تۇردە ءتوستىڭ كادەسىن الادى.

– سوڭعى كەزدەرى قوناققا بارعاندا جىلىكتى تاباققا دۇرىس كادەلەپ سالمايتىنىن بايقاپ ءجۇرمىن. ەتتى تۋراپ اكەلەتىن ءداستۇردى شىعاردى. بۇل ءبىزدىڭ قوناققا كورسەتەتىن ەڭ ۇلكەن قۇرمەت-سىيىمىز بولعاندىقتان ول داستۇردەن اجىراماۋىمىز كەرەك. ءبىز – وتە ىرىمشىل حالىقپىز. ۇلكەندەر اس جەپ بولعان سوڭ جاستاردى شاقىرىپ الىپ، باس تاباقتان اساتىپ جاتادى. باس تاباقتان اس جەپ وتىراتىن ءبىزدىڭ جاسىمىزعا جەت، جولىمىزدى بەرسىن دەپ تىلەگەنى.

ءار جەردىڭ سالتى باسقا...

الايدا تاباق تارتۋ ءراسىمى قازاققا عانا ءتان ءداستۇر بولعانمەن، ورنالاسقان ايماعىنا قاراي جىلىكتەردىڭ ورنىن اۋىستىرىپ تارتا بەرەدى. بىراق جامباستى قاشاندا باس تاباققا سالعان. قاراقالپاقستاندا تۋىپ-وسكەن مارجان دوسىمبەتوۆا جاستايىنان مال سويىپ، ىشەك-قارىن ارشىپ وسكەن.

– تاباق تارتۋدى مەن 17-18 جاسىمدا ۇيرەندىم. بىراق الدىمەن قوي سويۋدى ۇيرەنۋگە تۋرا كەلدى. ويتكەنى اكەم مالدى باۋىزداپ بەرەتىن دە، قالعان جۇمىسىن بىزگە تاپسىرىپ كەتەتىن. ءۇيدىڭ ۇلكەنى بولعان سوڭ، ول شارۋانى ىستەۋ مەنىڭ موينىمدا بولدى. كۇيەۋگە 19 جاسىمدا شىققاندا سول اتا-انامنان ۇيرەنگەندەرىمنىڭ پايداسى كوپ ءتيدى.

ەنەم ەرتە قايتىس بولعان. ۇيگە قوناق كەلە قالسا، قازانىما جىلىكتەپ ەتىمدى سالىپ، ءپىسىرىپ، داستارحانعا قوياتىنمىن. بىراق بۇل جاقتا تاباق تارتۋ ءۇردىسىنىڭ بىزدەن ايىرماشىلىعى بار. ءبىز باس تاباققا جامباستىڭ جانىنا ورتان جىلىكتى سالامىز. كارى جىلىك وت باسىنداعى كەلىنشەكتەرگە، كورشىلەرگە تارتىلادى. ال قوناقتارعا تارتىلعان تاباققا بايقاماي كارى جىلىك ءتۇسىپ كەتسە، رەنىشتەرىن ءبىلدىرىپ جاتادى. سول كەزدە تاباقتان الىپ تاستاۋعا تۋرا كەلەدى.

جالپى ءبىر قويدىڭ ەتى قۇدا كۇتكەندە التى تاباققا تارتىلادى. ال ءولىم-ءجىتىم بولعاندا 24-كە ءبولىپ بەرەمىز. وندا كەلگەن قوناققا جەتكىزۋ ماقساتىندا ءبىر جىلىكتى ورتاسىنان بولەمىز. ەكىنشى تاباققا جاۋىرىندى اسىق جىلىكپەن سالىپ تارتامىز، – دەيدى مارجان دوسىمبەتوۆا.

ەتتى اعاش تاباققا سالعان

سالت-ءداستۇردى زەرتتەۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، ەتنوگراف تاتتىگۇل قارتاەۆا قازاق ەشقاشان ەتتى قوناعىنا تۋراپ اكەلمەگەن دەيدى.

– قازاق ەتتى اعاش تاباققا سالعان. ونى شارا دەپ اتاعان. ال بۇتىندەي ءبىر قويدىڭ ەتىن استاۋعا سالعان. تاباققا تەك ەتتىڭ ءوزى عانا سالىنادى. ەتكە قامىر سالۋ – 20 عاسىردا پايدا بولعان ءداستۇر. كەيىن ەتتىڭ جانىنا كارتوپ، ۇستىنە تۇزدىق قۇيىپ جاسايتىن بولدى.

كادەلەنگەن تاباقتاردى ەر ادامدار تاراتقان

ەتتى قوناق ءوز قالتاسىنا سالىپ جۇرگەن باكىسىمەن تۋراعان. ەركەك پەن ايەل ارالاسىپ وتىرماعان. تەك قىمىز، شاي قۇياتىن كەزدە عانا داستارحاننىڭ اياق جاعىنا تىزە بۇككەن. اس سوڭىندا سول تاباقتان تاماق ىشكەن ادامعا سالەم ەتكەن.

ياعني، تاباق الۋ ءراسىمى كەڭىنەن تاراعان. سەبەبى كەلىندەر قوناقتارمەن داستارحان باسىندا بىرگە وتىرماعاندىقتان، كەلگەن قوناققا ءوزىنىڭ قولىنان دايىندالعان استان اۋىز تيگەنىنە راحمەت ايتۋ ءۇشىن سالەم سالاتىن بولعان. سونىمەن قاتار كەلىندەر قوناقتاردان ەشقاشان تاماق ءدامدى بولدى ما دەپ سۇراماعان.

سۇيەگىنەن ورنەك جاساعان

تاتتىگۇل قارتاەۆانىڭ ايتۋىنشا، قازاق ەشقاشان ىسىراپشىلدىققا جول بەرمەگەن.

– جالپى تاباق تارتۋ – كوشپەلى حالىقتارعا عانا ءتان ءداستۇر. كۇن كورىسى ءتورت تۇلىك مالمەن بايلانىستى بولعاندىقتان، مالدىڭ ماڭىزدى جىلىگىن قوناعىنا ۇسىنعان. ال قالعان سۇيەگىنەن قايناتىپ، سابىن جاساعان. بىرنەشە رەت قايناتىپ، مايىن شىعارىپ، جىلتىراعان كەزدە دومبىرا، قوبىزدى ورنەكتەۋگە جاس قويدىڭ سۇيەگىن پايدالانعان.

ۇلكەن مالدىڭ قابىرعاسىمەن، جاۋىرىنىمەن اعاش توسەكتى، ساندىقتى اسەمدەگەن. ال باس سۇيەكتى يتكە تاستاماعان. قورا-قوپسىنىڭ، جازدىق سارايدىڭ توبەسىنە تاستايدى نەمەسە يت-قۇس جەتە بەرمەيتىن بيىك اعاشقا ءىلىپ قويادى.

تاباق تارتۋ ءراسىمى باسقا ۇلتتا دا بار

ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، ت.ع.ك. زىليحا يبادۋللاەۆا اس بەرگەندە قازاقتىڭ ەشتەڭەدەن ايانىپ قالمايتىنىن ايتادى.– قازاق قوعامىندا تاباق تارتۋدىڭ وزىندىك ايشىقتالعان كورىنىسى ورتا عاسىر داۋىرىندە كەڭ دامىعان. بىراق ءحۇىىى-ءحىح عاسىردا ورىس وتارلاۋىنىڭ سالدارىنان، كەيىن كەڭەستىك داۋىردە ءىشىنارا وزگەرىستەرگە ۇشىرادى.

جالپى تاباق تارتۋدىڭ قازاق حالقىمەن قاتار باسقا حالىقتار اراسىندا دا بار ەكەنىن زەرتتەۋشى قۇربانعالي حاليدي ءوزىنىڭ جازبالارىندا دا اتاپ وتەدى. ارينە ءحۇىىى-ءحىح عاسىردا تاباق تارتۋدىڭ ەڭ شارىقتاۋ كەزەڭى اس بەرۋ داستۇرىنەن انىق بايقالادى.

ول تۋرالى قۇربانعالي حاليدي: "اس بەرۋ əر حالىقتا بار: سارت اس بەرسە – پالاۋ، نوعاي – ءتۇرلى تاعام، قازاق اس بەرسە – ەت پەن قىمىز بەرەدى" دەپ اتاپ وتەدى.

1803 جىلى سىرىم داتۇلىنىڭ اسىن بەرگەندە 2500 قوي، 200 جىلقى سويىلىپ، تاراتىلعان، 1000 سابا قىمىز ءپىسىلىپ، 5000 شەلەك قىمىز ىشىلگەن دەگەن دەرەك بار.

كىمگە قانداي تاباق تارتىلاتىنىن جاقسى بىلگەن

زىليحا يبادۋللاەۆانىڭ ايتۋىنشا، ءداستۇرلى تاباق تارتۋ سالتىنىڭ وزىندىك سيمۆوليكالىق ءمان-ماعىناسى بار.

– مالدىڭ ون ەكى جىلىگى جəنە باسقا مۇشەلەرى ادامنىڭ قوعامداعى ورنى مەن جولىنا لايىقتالىپ تارتىلماسا، تورەلەر، بەكتەر مەن بيلەر دەرەۋ نارازىلىعىن بىلدىرەتىن بولعان. ءدəستۇر بويىنشا مارقۇمنىڭ ارتىندا قالعان جەسىرىنىڭ əمەڭگەرى قارالى تۋدى سىندىرىپ، əدەت-عۇرىپقا ساي ءوزىنىڭ مəرتەبەلىك جاعدايىن بەكىتكەندە، تۇل اتتىڭ ەتى تەك قانا استى وتكىزۋگە ەرەكشە ەڭبەگى سىڭگەن ەل ارداقتىلارىنا عانا تاراتىلعان.

وسى ارقىلى قازاق قوعامىنىڭ əلەۋمەتتىك قاتىناستار جۇيەسىنىڭ پرينتسيپتەرى مەن نورمالارىنىڭ ومىرشەڭدىگى دəرىپتەلگەن. ماسەلەن، مارتەبەلى ورىنداردى ايقىنداۋ، بىرگە تاماقتانۋشىلاردىڭ جاستىق، وتباسىلىق، رۋلىق مارتەبەسىنە قاراي تاماقتاردى ءبولۋ سياقتى ۇستانىمدارى قالىپتاسقان.

قازاق حالقىندا داستارحان جايعاندا وتىرعان ءار ادامنىڭ جاسىنا، جىنىسىنا قاراي وزiنە لايىق سىباعاسى تارتىلعان. ال ەلگە بەلگىلى، ەرەكشە قادىر تۇتاتىن ادام الدىنا جەكە، قاسىنداعىلارعا 3-4 ادامعا ءبىر تاباقتان دەگەن ەسەپپەن تاباق تارتاتىن بولعان، – دەيدى ەتنوگراف.

تاباق تارتۋشى جىگىتتەر بولعان

"اباي جولىندا" م. Əۋەزوۆ: "تاباق تارتۋعا وڭشەڭ جورعا اتتاردى سايلاپتى. بارلىق ات كۇمىس ەر-توقىممەن ەرتتەلگەن. كۇتۋشى جىگىتتەر باستارىنا تەگىس جىبەك ورامال بايلاپتى. اس وشاعىمەن ەكى ارادا بۇلار قوس تاباقتان الىپ، قاتار ىزعىتىپ جونەلگەندە، ولكە بويى جايناپ كەتكەندەي بولدى", – دەپ استىڭ ەتنوگرافيالىق ءمانىن ەرەكشە سۋرەتتەيدى.

– وسى اسا جاۋاپتى قىزمەتتى ءمىنسىز اتقارۋ ءۇشىن تاباق تارتۋشى جىگىتتەر الدىن الا ارنايى دايىندىقتان وتەتىن. ول ءۇشىن تاباق الىپ قاشۋ نەمەسە مۇشە الىپ قاشۋ ويىندارى وتكىزىلگەن. شاۋىپ كەلە جاتقان اتتىڭ ۇستىندە قولىنا تاباق تولى ەت كوتەرىپ، ونى توكپەي-شاشپاي اپاراتىن جەرىنە دۇرىستاپ جەتكىزۋدى جەتىك مەڭگەرگەندەر عانا تاباق تارتۋعا تاڭدالىپ الىندى.

مىسالى، قۇرمەتتi كiسiلەرگە باس جامباس ۇسىنىلسا، كۇيەۋ مەن قىزعا اسىقتى جiلiك پەن ءتوس، بالاعا بۇيرەك پەن قۇلاق سالىنادى. ەگەر لايىق مۇشە ۇسىنىلماسا ول كiسiلەردiڭ وكپەلەۋگە حاقىسى بار، ايىپ تا سۇراي الادى. قوناققا قوعامداعى əلەۋمەتتىك مəرتەبەسىنە ساي، وزىنە ءتيىستى جىلىك مۇشەسىن تارتپاۋ نەمەسە شاتاستىرىپ، اۋىستىرىپ جىبەرۋ ۇيات سانالعان. جəنە كەرەك كەزدە كەيبىر ادامنىڭ ەل الدىندا نامىسىنا ءتيىپ، قورلاۋدىڭ بەلگىسى دە بولىپ تابىلعان، – دەيدى زىليحا يبادۋلاەۆا.

قازاق رەنىشىن دە تاباق تارتۋ ارقىلى جەتكىزگەن

كەي ايماقتاردا باستىڭ ءتىسىن قاقپاي اكەلىپ جاتادى. سالت-ءداستۇردى زەرتتەۋشىلەر بۇل دۇرىس ەمەس دەيدى. ءتىسىن قاقپاۋ بىرىنشىدەن، تازالىققا جاتپايدى. ەكىنشىدەن، ىشكى رەنىشى بار ادامدار باستىڭ ءتىسىن قاقپاي اكەلەتىن بولعان. بۇل جونىندە حالىق اراسىندا كەڭ تانىلعان مىناداي اڭگىمە بار.

اۋىلدىڭ سىيلى ادامىنا ىشتەي رەنجىپ جۇرگەن ءبىر كىسى وعان قالاي ايتارىن بىلمەي جۇرەدى. ءبىر كۇنى اۋىلدىڭ ۇلكەندەرىن جيناپ، قوي سويىپ، قوناققا شاقىرادى. قوناقتاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇلكەنى ءوزى ىشتەي رەنجىسە دە، باتىپ ايتا الماي جۇرگەن كىسى بولعاندىقتان، باستى سوعان تارتادى. بىراق باستىڭ ءتىسىن قاقپاي الىپ كەلەدى.

قولىنا باستى ۇستاعان كىسى وتە اقىلدى ادام بولسا كەرەك، جاسالعان داستۇردەگى ەرەكشەلىكتى بايقاپ، ءۇي يەسىنىڭ نە ايتقىسى كەلگەنىن جازباي تانيدى. قولىنا ۇستاعان باستىڭ ءتىسىن كورىپ، ماعان ايتا الماي جۇرگەن وكپە-رەنىشى بار ەكەن عوي دەپ ءۇي يەسىمەن سويلەسىپ، رەنىشىن سۇراپ بىلگەن. ەگەر رەنىشى ورىندى بولسا، كەشىرىم سۇراعان. ال ورىنسىز بولسا، كەرىسىنشە، ايىبىن مويىنداعان ءۇي يەسى ات-شاپانىن كيگىزگەن.

باس تارتۋدىڭ سىرى نەدە؟

ەتنوگرافيالىق دەرەكتەر بويىنشا، قۇدا-قۇداعيلار ءبىر-بىرىنە قارىم-قاتىناسىمىز ۇزىلمەسىن، "باسىمىز" تەك جاقسىلىققا قوسىلسىن دەگەن نيەتپەن ۇسىناتىن بولعان. باس تارتۋ ءداستۇرى كەيبىر دەرەكتەردە تاۋكە حاننىڭ تۇسىندا پايدا بولعان دەسەدى.

ادەتتە، كادەلى جىلىكتەرمەن بىرگە سىيلى قوناقتارعا مالدىڭ باسىن، قوي نەمەسە ەشكىنىڭ شەكەسىن، قازى-قارتانى، جال-جايانى تاباققا بىرگە سالىپ بەرەدى. جىلقىنىڭ باسىن ءبولىپ اسادى، ال سيىردىڭ باسىن كوز قۋىسىنا تاياۋ كەڭسىرىكتەن ءبىر شاۋىپ، ماڭدايىنان قاق جارىپ، ۇشكە ءبولىپ اسادى. سوندىقتان ءار شەكەسى ءبىر باستىڭ ورنىنا جۇرەدى.

سىيلى قوناققا جىلقىنىڭ شەكەسىن تارتپايدى، ول تەك ەتپەن بىرگە بەرىلەدى. ادەتتە بىزدە باستى تارتار الدىندا ماڭدايىن ايقاستىرا ءتىلىپ قويادى. ول دەگەنى باستىڭ جولىن اشۋ دەپ بىلەدى.

اكەسى بار ادامدار باستى مۇجىمەيدى دەگەن ىرىم بار. ول قوناق كەلگەندە سىيلى كادەگە بالاسى جارماسپاسىن دەگەننەن شىققان دەيدى سالت-ءداستۇردى دارىپتەۋشىلەر.

باس ۇسىنۋ

قازاقتا ونىڭ وزىندىك جولى بار. باستى تاباقتا سالىپ، ونى ەڭ سىيلى قوناققا (ادەتتە قارياعا) بەرەدى. قاريا باتا-تىلەگىن ايتىپ، الدىمەنەن وڭ ەزۋىنەن كەسىپ ءوزى اۋىز تيەدى. ودان سوڭ وڭ قۇلاعىن كەسىپ، ءۇيدىڭ ەڭ كىشى بالاسىنا نە جاسى كىشى ادامعا ۇسىنادى. اينالا وتىرعان ادامدارعا باستان ءبىر-ءبىر جاپىراقتان كەسىپ اۋىز تيگىزەدى دە، قالعانىن ءۇي يەسىنە بەرەدى.

قۇلاق ۇسىنۋ. ۇساق مالدىڭ قۇلاعىن بالالارعا عانا ۇسىنادى. سونداعىسى "ساق قۇلاق، العىر بولسىن" دەگەنى. ءبىر باستىڭ ەكى قۇلاعىن ءبىر بالاعا بەرمەيدى. مىندەتتى تۇردە ەكى بالاعا بەرۋى كەرەك. ال، ءىرى قارا مالدىڭ قۇلاعى بەرىلمەيدى.

كوز ۇسىنۋ. باس ءمۇجىپ وتىرعان ادام مالدىڭ كوزىن بىرەۋگە ۇسىنار بولسا، جۇپ كوزدى ءبىر ادامعا قاتار بەرەدى. ياعني، ءبىر باستاعى ەكى كوز ەكى ادامعا بەرىلمەيدى. سونداي-اق قۇرمەت بويىنشا، كوز قوس قولمەن ۇسىنىلادى.

ءتىل ۇسىنۋ – اس ۇسىنۋ جولىنداعى تاماشا كادەنىڭ ءبىرى. مالدىڭ ءتىل-جاعىن باسپەن بىرگە قوناققا تارتپايدى. ونى كوبىنەسە كەلىنگە بەرەدى. كەيدە ۇيدە كەلگەن اقىن-شەشەندەر دە ءتىل مەن جاقتى الدىرتىپ، ارنايى بىرەۋگە ۇسىنىپ "مەنىڭ جولىمدى بەرسىن" دەگەندەي تىلەك ايتادى.

تاڭداي ۇسىنۋ – باستى كەسىپ وتىرعان ادام، تاڭدايدى وڭ الاقانىنا سارت ەتكىزىپ ۇرىپ، ءۇيدىڭ كەنجە قىزىنا نەمەسە ماڭايدا وتىرعان انشىگە ۇسىنادى. تاڭدايدى ۇسىنعاندا ۇستىندەگى قاتتى قىرتىستى قابىعىن الىپ تاستاپ، جۇمساق ۇلپەرشەك جۇقا بولىگىن عانا بەرەدى.

تاباق تۇرلەرى

قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرىن زەرتتەۋمەن اينالىسقان بولات بوپاي "قازاق كادەسى" ەڭبەگىندە تاباق تۇرلەرىنىڭ بىرنەشەۋىن اتاپ وتەدى.

باس تاباق – قازاقتىڭ قوناق كۇتۋ، سىباعا سىيلاۋ داستۇرىندە، اتا سالتىندا ۇيگە كىسى، سىيلى ادام، اۋىل اقساقالى كەلگەندە، نە الىستان وتە قۇرمەتتى، قادىرلى كىسى كەلگەندە، نە ولاردى ارنايى قوناققا شاقىرعاندا ۇسىنىلاتىن تاباق ءتۇرى. قويدىڭ باسىن، جامباسىن، ورتان جىلىگىن، ارقاسىن، سۇمبە قابىرعاسىن، جاۋىرىنىن، بەلدەمەسىن، كارى جىلىگىن، ىشەك-قارنىن، توق ىشەگىن، جۇرەگىن، بۇيرەگىن، ەكى سيراعىن تۇگەل تاباققا سالىپ، قوناققا تارتادى.

ورتا تاباق – باس تاباقتان قالعان ەتتەردىڭ كادەلى جىلىكتەرىنەن جامباس، ورتان جىلىك، جاۋىرىن، قابىرعا، ارقا، بەلدەمە، كارى جىلىك سىندى سۇبەلىسىن توردەگىلەردەن كەيىن وتىرعان جاسى كىشىلەۋ قوناقتارعا تارتادى.

اياق تاباق – ۇلكەندەرگە باس تاباق، ودان سوڭعىلارعا ورتا تاباق، اياق جاعىندا وتىرعاندارعا اياق تاباق تارتادى. وعان اسىق جىلىك، ءتوس، قۇيىمشاق، قابىرعا، ارقا، بەلدەمە سىندى كادەلى جىلىكتەردى تارتادى.

سىي تاباق – سىيلى قوناققا، جاسى ۇلكەن قاريالارعا، قۇدا-قۇداعيلارعا ارناپ تارتىلادى. مالدىڭ باسى، جامباسى، جىلقى ەتى اسىلسا جالى-جاياسىن، قازى-قارتاسىن ورتان جىلىك پەن بەلدەمەنى، ومىرتقانى،قارا قابىرعا سىندى كادەلى بولىكتەرى اسىلادى. سيىر-تۇيە سىندى ءىرى قارا بولعاندا، بەلدەمە، جايا، وركەش، ومىرتقا، قارىن-سۇرىن، قيماي اسىلادى. ۇساق مال سويىلسا باس، جامباس، بەلدەمە، ارقا، جاۋىرىن، ورتان جىلىك، قابىرعا جانە سۇبە قابىرعا، كارى جىلىك، ىشەك-قارىن، توق ىشەك، جۇرەك سالىنادى.

قۇدا تاباق – قويدى ارناپ سويعان بولسا، تاباققا باسىن، جامباسىن، كارى جىلىگىن، ورتان جىلىگىن، جاۋىرىنىن، سۇبە قابىرعاسىن، ارقاسىن، بەلدەمەسىن، قارنىن، توق ىشەگىن، قۇيرىق-باۋىرىن سالادى. جىلقى بولسا، شەكەسىن، جال-جاياسىن، قازى-قارتاسىن، ومىرتقاسىن، ورتان جىلىگىن، ارقا، قابىرعالارىن اسادى. سيىر بولسا، جايا، ومىرتقا، ارقا، ورتان جىلىك، قارىن، قيماي، بەلدەمەسىن اسادى.

قۇداعي تاباققا ەرى قايتىس بولعان، قۇدا جوق، قۇداعي عانا كەلگەندە، "قۇدانىڭ جولى" دەپ باس، جامباس، ومىرتقا، ارقا، بەلدەمە، قازى-قارتا، جال-جايا، قارىن، قيماي، ورتان جىلىك، جاۋىرىن، قۇيرىق-باۋىر سالىنعان ۇلكەن سىي تاباق تارتادى. ال، ەرى ءتىرى ايەلدەرگە ادەتتە باس تارتپايدى.

كۇيەۋ تاباققا – اسىق جىلىكتى، ءتوستى، ورتان جىلىكتى، سۇبە قابىرعانى، ارقانى، بەلدەمەنى، قارىن مەن توق ىشەكتى سالادى.

قىز تاباق – بۇل توركىندەپ كەلگەن قىزىنا كورسەتىلەتىن قۇرمەت. جامباستى، اسىق جىلىكتى، جاۋىرىندى، بەلدەمەنى، ءتىل-جاقتى، قارىن-ءسۇرىندى، سۇبە قابىرعانى، جۇرەك-باۋىردى، بۇيرەگىن سالادى.

كەلىن تاباق – اتا-ەنەسى كەلىنگە اسىق جىلىك، ءتىل-جاق، بەلدەمە، ارقا، جاۋىرىن، ورتان جىلىك، جۇرەك-باۋىر سالىنعان تاباق تارتادى.

جەڭگە تاباق – حالىق اراسىندا از كەزدەسسە دە، مۇنداي تاباق ءتۇرى دە بار ەكەن. تاباققا قويدىڭ جامباسىن، جاۋىرىنىن، ارقا بەلدەمەسىن، سۇبە قابىرعاسىن، جۇرەك-باۋىرىن، توق ىشەگىن، قارىن-بۇيرەكتەرىن سالادى.

جەزدە تاباق – بۇل تاباقتى بالدىز قىزدار دايىندايدى. ورتان جىلىك، جاۋىرىنىن، ارقا، بەلدەمە، قارىن، توق ىشەك، باۋىر، جۇرەك، بۇيرەك، قۇيمىشاق سالىنادى. جەزدە تاباققا سالىناتىن سىي-سىباعا نەگىزىنەن جەڭگە تاباقتاعىمەن بىردەي بولادى. ال ۇقسامايتىن جەرى قۇيمىشاق قوسىلادى. ونىسى – بالدىز قىزداردىڭ جەزدەسىنە كورسەتكەن ءازىلى، قالجىڭى دەپ تۇسىنگەن ءجون.

بەتاشار تاباق – قازاقتىڭ كەلىن ءتۇسىرۋ سالتىندا، "بەتاشار" ءراسىمىن جاساعان ادامعا ارناپ ۇسىنىلادى. تاباققا ءتىل-جاق، جۇرەك-باۋىر، ورتان جىلىك، جاۋىرىن، بەلدەمە، ارقا، قابىرعالار سالىپ، ۇستىنە تاڭداي قوسادى. ونىڭ ۇستىنە ادەمى كەستەلى قولجاۋلىق جابادى، بولسا كۇمىس جۇزىك، تەڭگە قويادى.

بالا تاباق – ۇيگە كەلگەن بالالارعا ارنايى تاباق تارتىپ، ءدام سىيلاپ وتىرعان. مۇنداي تاباققا اسىق جىلىك، جاۋىرىن، ورتان جىلىك، ارقا، بەلدەمە، ءتىل-جاق، قابىرعا سالىنادى.

قۇرداس تاباق – قوناققا جىلداس ادامدى شاقىرعاندا جامباس، ورتان جىلىك، جاۋىرىن، قابىرعا، ارقا، بەلدەمە سياقتى سىباعالى جىلىك سىيلايدى.

قوس تاباق – قازاقتىڭ قوناق كۇتۋ سالتىندا ۇلكەن قاريالارعا، ەرەكشە سىيلى قوناعىنا تارتادى. قوس تاباق – قۇرمەت-سىيدىڭ ەڭ ۇلكەنى سانالادى، جوعارى باعالانادى. قوس تاباققا دا جامباس، ورتان جىلىك، ارقا، بەلدەمە، جاۋىرىن، قابىرعا سالادى، بىرەۋىنە باس قوسادى.

ءتىل اشار تاباق – بالانىڭ ەڭ العاش بىلدىرلاپ ءتىلى شىعا باستاعاندا، اكە-شەشەسى قويىن سويىپ، مول داستارحان جايادى. اۋىلدىڭ ۇلكەندەرىن شاقىرادى. ارنايى سويىلعان قويدىڭ جامباس، كارى جىلىك، جاۋىرىن، بەلدەمە، ارقا، سۇبە قابىرعا، قارا قابىرعا، توق ىشەك، قارىن-سۇرىندارى سالىنعان تاباققا ەڭ ۇستىنە قويدىڭ باسى مەن ءتىل-جاعىن قويىپ تارتادى.

تورە تاباق – تاباق تارتۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. ەل اراسىندا كەيدە "توبە تاباق" دەپ تە اتايدى. تورە تاباققا ءبىر قويدىڭ ەتىن، كادەلى جىلىگىن تۇگەل سالادى دا، بالۋان، باتىر ازاماتتاردىڭ الدىنا تارتادى.

كەجىم تاباق – قازاق تاريحىندا وتە سيرەك تارتىلعان. ونى وتە سىيلى، مارتەبەلى قوناقتارعا عانا تارتادى. كەجىم تاباققا ۇلكەن قويدىڭ ەتى، باس-سيراعىمەن قوسىپ ءبىر-اق سالىنادى. ءبولىپ-جارىپ جاتپايدى. كەزىندە ابايدىڭ اكەسى قۇنانباي قىتاي جەرىندەگى قازاق ەلىنە بارعاندا شاكۋ دەگەن باي قاجىنى قوناق قىلعاندا وسى كەجىم تاباقتى تارتقان ەكەن.

ءلايلىم اۋبۋكىروۆا

informburo.kz