قارقارالى قالاسىندا ورنالاسقان، اعاشتان قيىپ سالىلعان ءدىني عيمارات. قۇرىلىسى 1850 ج. باستالىپ، 1851 ج. سالىنىپ بىتكەن. مەشىت سالۋ جونىندە 1847 ج. 16 بولىس باسشىلارى قول قويعان، اعا سۇلتان قۇسبەك تاۋكەۇلى ءمور باسقان مەشىت سالۋ تۋرالى قاعاز دۋانعا تاپسىرىلعان. مەشىت جانىنان مەدرەسە، شاكىرتتەر ءۇشىن جاتاق، مولدالار ءۇيى بوي كوتەردى. قۇنانباي قاجى مەشىتى قارقارالى وكرۋگىندە يسلام ءدىنىن ۋاعىزداۋعا، بالالاردىڭ حات تانىپ، ساۋات اشۋىنا كوپ قىزمەتەتكەن. قۇنانباي قاجى مەشىتى وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارى يسلام ءدىنىن قۋدالاعان كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ سالدارىنان جابىلىپ، عيمارات توزىپ كەتكەن بولاتىن. ارادا الپىس جىلداي ۋاقىت وتكەن سوڭ، تەك توقسانىنشى جىلدارى جوعارعى كەڭەس دەپۋتاتى تايىر مانسۇروۆ (قازىر سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى) جانە سول كەزدەگى قارقارالى اۋدانىڭ باسقارعان تولەۋباي شاحارباەۆ، ابەن راحىمجانوۆ ءتارىزدى ازاماتتاردىڭ اركاسىندا كايتادان كالپىنا كەلتىرىلدى.
قاراۋىل اۋىلىندا ارنايى جوبامەن 160 كىسىلىك ەتىپ سالىنعان. عيماراتتىڭ اۋدانى 150 شارشى مەتر. 1994 جىلى ابايدىڭ 150 جىلدىق تويى قارساڭىندا اياقتالىپ، پايدالانۋعا بەرىلدى. عيمارات جەرگىلىكتى حالىق كۇشىمەن تۇرعىزىلدى. بيىكتىگى 3 مەتر، 80 سم. كۇمبەزى 3 مەتر، ءبىر مۇنارالى ونىڭ بيىكتىگى 15 مەتر. قابىرعاسى سيليكات كىرپىشپەن ورنەكتەلىپ قالانعان. شاتىرى شيفەر. ەدەنىنە تولىقتاي كىلەم توسەلگەن. ىشىندە يمام بولمەسى، كيىم ىلەتىن ورىن، ءدارىس بولمەسى جانە وت جاعاتىن بولمە ورنالاسقان. اۋلاسى بەزەندىرىلىپ قورشالعان.
جولجازبامىزعا وسىلاي ات قويىپ، ايدار تاعۋىمىزدىڭ سەبەبىن ماقالانىڭ سوڭىنا قالدىرۋدى ءجون كوردىك. قارقارالىداعى قۇنانباي قاجى مەشىتىن زيارات ەتۋ – ءاۋ باستاعى ماقساتىمىز ەدى. باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مالعاجىۇلىنىڭ باستاماسىمەن جاريالانعان «ءدىن مەن ءداستۇر» جىلىنا وراي، تاراحي مەشىتتى بەتكە الۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ويىمىز – تاريحتان تاعىلىم الۋ، كەشەگى مەن بۇگىنگىنى ساباقتاستىرۋ. شىركىن، قاسيەت قونعان قارقارالى دەسەڭشى. بۇل كەشەگى ءاليحان بويكەيحانوۆ پەن جاقىپ اقپاەۆ جازىپ، ۇلت ءۇشىن باسىن قاتەرگە تىككەن 42 بابامىز قول قويعان ايگىلى قارقارالى پەتيتسياسى قابىلدانعان جەر. قازاقتى ناعىز مۇسىلمان ەتۋدىڭ 47 جولىن كورسەتىپ، قول قويعاندار پاتشاعا: «...ءبىز قىمبات قۇنمەن ەسەپ ايىرىسامىز» دەپتى.
ءۇشىنشى پۋنكتتە: «قىرعىزدارعا (ياعني، قازاقتارعا) مەشىت، مەدرەسە سالۋعا رۇقسات كەرەك. قۇدايعا قۇلشىلىق ەتۋگە ەركىندىك بولسىن...» دەگەن تالاپ قويىلعان. بىزگە قارقارالى دالاسى پەتيتسيانى تاعى ءبىر رەت ەسكە ءتۇسىردى. بابالار ارمانداعان تالاپ بۇگىن ورىندالدى. بىراق وزدەرى كورە الماي كەتتى. مۇسىلماندىققا بەكەم بولماسا، «تار جول، تايعاق كەشپەس» ەدى، ءسىرا. «وزگەلەر ءۇشىن ءومىر ءسۇرۋ»، – دەگەن پايعامبار دانالىعى وسى بولسا كەرەك. قۇنانباي بابامىزدىڭ توقتاۋسىز ساۋاپ جازىلاتىن امال – مەشىت تۇرعىزۋى تەگىن ەمەس. سول كەزدە قارقارالى وكرۋگىنىڭ اعا سۇلتانى بولعان ول 1850 جىلدىڭ 7-قاڭتارىندا ءسىبىر قىرعىزدارىنىڭ شەكارا ناچالنيگى كلەيست مىرزاعا جازعان حاتىندا: «...مەشىت قۇرىلىسى ءدىن ىقپالىن نىعايتىپ، قۇدايعا قۇلشىلىق ەتىپ، ناماز وقىپ، حالىقتىڭ ادامگەرشىلىك-يماندىلىق سەزىمىنە وزگەرىس جاساۋ ماقساتىن كوزدەيدى... سەنىمدى تۇردە كىرىسىپ، مەشىتتىڭ قۇرىلىس جۇمىسىن وتكەن جىلدارى قاۋىم بولىپ جيناعان قاراجات ەسەبىنەن جانە ءوزىمنىڭ مەنشىگىم ەسەبىنەن جۇرگىزەمىن... » دەپتى.
مەشىت مەملەكەت قورعاۋىندا. ءار جىلدارى قايتا جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ەلدى يماندىلىققا ۇيىتاتىن، ۋاعىز ايتىلاتىن ورىن. ءبىر عاسىردان استام تاريحى بار مىنبەر. مەشىتتىڭ توبەسىندەگى بۇل قىزىل اعاش سول قالپى ساقتالىپتى. وتقا سالسا جانبايدى. باس يمام ءامىرجان ءاشىمۇلى بىزگە قىزىقتى وقيعانى بايانداپ بەردى. 1924 جىلى جەرگىلىكتى شولاق بەلسەندىلەر اللا ءۇيىن ورتەپ جىبەرۋ تۋرالى بۇيرىقتى ورىنداۋعا كىرىسەدى. مەشىتتىڭ شىعىس جاعىنداعى بۇرىشىنا ۇلكەن اعاشتاردى جيناپ، وت قويادى. ءتىلسىز جاۋ قۇلشىلىق ۇيىنە استە استەر ەتە الماپتى. اللانىڭ قۇدىرەتىمەن ويناعاندار ەكىنشى بۇرىشىندا وتتى كۇشەيتەدى. ول ارەكەتتەرىنەن دە تۇك شىقپاسا كەرەك. قۇلشىلىق ءۇيىنىڭ بۇيىرىنە ءۇيىپ، قالاپ جاققان اعاشتارى كۇلگە اينالعانمەن، اعاش مەشىتتىڭ قابىرعاسىن تەك قارا كۇيە شالادى. ادامزات بالاسى تالاي ءزىلزالا مەن سۋ تاسقىندارىنىڭ كۋاسى بولدى. سول تابيعي اپاتتاردان امان قالعان اللا ۇيلەرى ءالى كۇنگە دەيىن يماندى جاننىڭ رۋحىن اسقاقتاتۋمەن كەلەدى.
“رۋحاني جاڭعىرۋ” باعدارلاماسى اياسىندا
قاراعاندى وبلىسى اكىمدىگىنىڭ مادەنيەت،
ارحيۆتەر جانە قۇجاتتاما باسقارماسى مەن
“ادىرنا”ۇلتتىق پورتالىنىڭ بىرلەسكەن جوباسى
