ەلوردادا «Nur Otan» پارتياسىنىڭ قوعامدىق ساياسات ينستيتۋتى ۇيىمداستىرعان «قازاقستاننىڭ پارتيالىق-ساياسي جۇيەسىنىڭ ەۆوليۋتسياسى: سىن-قاتەرلەر، جەتىستىكتەر مەن كەلەشەگى» اتتى ەكى كۇندىك حالىقارالىق فورۋم ءوز جۇمىسىن باستادى.
600-دەن استام شەتەلدىك جانە وتاندىق ساراپشىلار، ساياسي پارتيالاردىڭ، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ جانە 15 ەلدىڭ، ونىڭ ىشىندە رەسەي، قىتاي، اقش، ەۋروپا، تۇركيا، ءازىربايجان جانە ورتالىق ازيا ديپلوماتيالىق كورپۋسىنىڭ وكىلدەرى سايلاۋ جۇيەلەرىن دامىتۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن، زاماناۋي ەلەكتورالدىق ترەندتەردى، ءداستۇرلى جانە بالاما يدەولوگيالاردىڭ كەلەشەگىن تالقىلاۋ ءۇشىن پانەلدىك سەسسيالارعا قاتىسادى.
فورۋمعا قاتىسۋشىلاردى قۇتتىقتاي وتىرىپ، «Nur Otan» پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باۋىرجان بايبەك بۇل كەزدەسۋ قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعى قارساڭىندا ءوتىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى.
«ءبىزدىڭ ەلىمىز وسى ۋاقىت ارالىعىندا عاسىرعا تاتيتىن ۇلكەن جولدى ءجۇرىپ ءوتتى. اۋىر سىناقتاردى ەڭسەرە وتىرىپ، حالقىمىز مەملەكەتتىلىگىن قايتا جاڭعىرتىپ، ءوزىنىڭ عاسىرلار بويعى تاۋەلسىزدىك تۋرالى ارمانىن اقيقاتقا اينالدىردى. تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جەتە ويلاستىرىلعان باتىل رەفورمالارى قىسقا ۋاقىت ىشىندە حالىقتى ۇيىستىرىپ، بولاشاققا دەگەن ءۇمىت پەن سەنىم ۇيالاتتى. ورنىقتى ەكونوميكاسى بار تابىستى، بەيبىتسۇيگىش مەملەكەت قۇرۋعا مۇمكىندىك بەردى»، - دەدى باۋىرجان بايبەك.
ول قازاقستاننىڭ 30 جىلدىق دامۋىنىڭ باستى جەتىستىكتەرى رەتىندە بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدى قامتاماسىز ەتۋ، يادرولىق ارسەنالدان ءوز ەركىمەن باس تارتىپ، سەمەي پوليگونىن جابۋ، ەلىمىزدىڭ جاڭا استاناسىنىڭ سالىنۋى مەن ەجەلگى تۇركىستاننىڭ قايتا تۇلەۋى، بارلىق مەملەكەتتەرمەن تاتۋ قارىم-قاتىناس ورناتىپ، 15 مىڭ كم مەملەكەتتىك شەكارانى بەكىتۋ، ەكونوميكانى نارىقتىق ترانسفورماتسيالاۋ بويىنشا جۇرگىزىلگەن تۇبەگەيلى رەفورمالار جانە ۇلتتىق قور قۇرۋ، الەۋمەتتىك جانە كولىك ينفراقۇرىلىمىنا بولىنگەن اۋقىمدى ينۆەستيتسيالار، حالىق سانىن ۇلعايتۋ سياقتى ت.ب. وڭ ىستەردى اتادى.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل جەتىستىكتەردىڭ بارلىعى قاۋقارلى مەملەكەتتىك قوعامدىق-ساياسي ينستيتۋتتاردىڭ، دامىعان ادام كاپيتالىنىڭ، قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنىڭ جاقسارۋىنىڭ، سونداي-اق تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا جولعا قويىلعان «Nur Otan» پارتياسى سەكىلدى ۇستەم ساياسي كۇشى بار كوپپارتيالىق جۇيەنىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولىپ وتىر.
سونىمەن قاتار، ونىڭ پىكىرىنشە، ەلىمىزدىڭ پارتيالىق-ساياسي جۇيەسىنىڭ تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قالىپتاسۋىن نەگىزگى 3 كەزەڭگە بولۋگە بولادى. ءبىرىنشى ونجىلدىق – كوپپارتيالىقتى زاڭدىق تۇرعىدا بەكىتۋ، پارتيالاردىڭ ينستيتۋتتانۋ كەزەڭى. ەكىنشى ونجىلدىق – پارتيانىڭ ساپالى نىعايۋ، ماجوريتارلىقتان پروپورتسيونالدى سايلاۋ جۇيەسىنە بىرتىندەپ كوشۋ كەزەڭى. ءۇشىنشى ونجىلدىق – ۇستەم ساياسي كۇشى بار كوپپارتيالىق جۇيەنىڭ قازاقستاندىق مودەلىنىڭ قالىپتاسۋى.
«وسىدان 10 جىلداي بۇرىن ەلباسى كوپپارتيالىق جۇيەنىڭ ءارى قارايعى ۇزاق مەرزىمدى دامۋىنا نەگىز قالاعان «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىن، ال 2015 جىلى – بەس ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمانى ۇسىندى. كونستيتۋتسيالىق رەفورمانىڭ ناتيجەسىندە پارلامەنتتىڭ ءرولى كۇشەيىپ، ۇكىمەتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ارتتى. پارلامەنتتىك پارتيالار اتقارۋشى بيلىككە ىقپال ەتۋدىڭ قوسىمشا تەتىكتەرىنە يە بولدى. ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنا (ەىدۇ) مۇشە ەلدەردىڭ 60%-تەن استامىنىڭ تاجىريبەسى بويىنشا پروپورتسيونالدى سايلاۋ جۇيەسىنە كوشۋ تولىق جۇزەگە اسىرىلدى. بۇل پارتيالاردىڭ ەل ومىرىندەگى ءرولى مەن ماڭىزىن ينستيتۋتسيونالدى تۇرعىدا نىعايتتى»، - دەپ مالىمدەدى ول.
باۋىرجان بايبەك اتاپ وتكەندەي، 2019 جىلدان باستاپ پارتيالىق-ساياسي جۇيەنىڭ دامۋى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ جۇزەگە اسىرىپ جاتقان ساباقتاستىق ساياساتى اياسىندا جالعاسۋدا.
«پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا ايقىن جەڭىسكە جەتكەن قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان حالقىنا ارناعان العاشقى جولداۋىندا: «ءبىز ساياسي رەفورمالاردى «اسىعىستىققا سالىنباي»، كەرىسىنشە، كەزەڭ-كەزەڭىمەن، تاباندى تۇردە جانە جان-جاقتى ويلاستىرىپ جۇزەگە اسىراتىن بولامىز. ەلىمىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي ءومىرىن جاڭعىرتپاي، تابىستى ەكونوميكالىق رەفورمالاردى ىسكە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل – ءبىزدىڭ ۇستاناتىن باستى قاعيداتىمىز» دەدى. سول ساتتەن باستاپ ەلىمىزدە ساياسي رەفورمالاردىڭ بىرنەشە پاكەتى جۇزەگە اسىرىلدى. پارتيالار ءۇشىن تىركەۋ كەدەرگىسى مەن ماجىلىسكە وتۋگە ارنالعان كەدەرگى زاڭنامالىق تۇرعىدا ازايتىلدى، سايلاۋالدى تىزىمدەردە ايەلدەر مەن جاستار ءۇشىن كۆوتا بەلگىلەندى، پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا ينستيتۋتى بەكىتىلدى، ميتينگىلەر وتكىزۋدىڭ حاباردار ەتۋ قاعيداتى، سونداي-اق، اۋىل اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋ ينستيتۋتى ەنگىزىلدى»، - دەدى بيلەۋشى پارتيا توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى.
ونىڭ ايتۋىنشا، 2019 جىلدىڭ تامىز ايىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان پارتيانى جۇيەلى «قايتا جانداندىرۋ» «Nur Otan»-عا جىل باسىندا ءماجىلىس پەن ءماسليحات سايلاۋىندا تيىسىنشە 72% جانە 82% جيناپ، ايقىن جەڭىسكە جەتۋگە مۇمكىندىك بەردى. ساياسي تاجىريبەدە العاش رەت پرايمەريز وتكىزىلىپ، حالىقتىڭ سۇرانىسى نەگىزىندە ءار وبلىس، قالا جانە اۋدان ءۇشىن 216 سايلاۋالدى باعدارلاما جاسالدى.
تۇتاستاي العاندا، پارتيالىق تىزىمدەر بويىنشا سايلاۋعا جۇيەلى تۇردە كوشۋ پارتيالاردىڭ سايلاۋالدى ۋادەلەرىنە جاۋاپكەرشىلىكتەرىن ارتتىرا وتىرىپ، ولاردىڭ بارلىق دەڭگەيدە ينستيتۋتسيونالدىق نىعايۋىنا جاعداي جاسادى.
«بيىل العاش رەت وتكىزىلگەن اۋىل اكىمدەرىنىڭ تىكەلەي سايلاۋىندا «Nur Otan» وكرۋگتەردىڭ 80%-تەن استامىندا جەڭىسكە جەتتى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ تىكەلەي سايلاۋلار حالىقتىڭ 40%-تەن استامىن قۇرايتىن اۋىل تۇرعىندارىنىڭ مۇددەسىن قوزعايتىن ساياسي رەفورمالاردىڭ دايەكتى بولىگى بولعانىن اتاپ ءوتتى. ناتيجەسىندە، بۇگىندە قازاقستاننىڭ ماجىلىستە 3, جەرگىلىكتى وكىلدى ورگاندار – ءماسليحاتتاردا – 5, اۋىلدىق اكىمدەر دەڭگەيىندە – 6 ساياسي پارتياسى وكىلدىك ەتۋدە. وسىلايشا، اتالعان جىلدار ارالىعىندا قالىپتاسقان «Nur Otan» پارتياسى ۇستەمدىك ەتەتىن كوپپارتيالىق جۇيە تاۋەلسىزدىكتىڭ ماڭىزدى جەتىستىگى دەپ نىق ايتۋعا بولادى»، - دەدى باۋىرجان بايبەك.
دەگەنمەن، قازىرگى پروبلەمالاردىڭ جاھاندىق سيپاتى بۇكىل مەملەكەتتەردىڭ ءوزارا تىعىز قارىم-قاتىناس جاساپ، ۇيلەسە ارەكەت ەتۋىن تالاپ ەتۋدە. وسى جاعىنان العاندا، بيلەۋشى پارتيالار اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق ەرەكشە ماڭىزعا يە. باۋىرجان بايبەك فورۋمنىڭ پارتيالاردىڭ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە مەملەكەتتەر مەن حالىقتار اراسىنداعى دوستىق پەن ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى نىعايتۋعا دا ءوز ۇلەسىن قوساتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى.
فورۋم سپيكەرلەرىنىڭ ءبىرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى داۋرەن اباەۆ بولدى. ول ءوز سوزىندە «Nur Otan» ليدەرى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بيلەۋشى پارتيانىڭ توراعاسى وكىلەتتىگىن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆقا بەرۋ تۋرالى تاياۋداعى شەشىمى پارتيالىق جۇيە ەۆوليۋتسياسىنىڭ ماڭىزدى كەزەڭدەرىنىڭ ءبىرى بولعانىن اتاپ ءوتتى.
«وسىناۋ پاراساتتى شەشىم قازاقستان حالقى تاراپىنان قولداۋ تاپتى. بۇگىندە ءبىز مەملەكەت باسشىسىنىڭ جەتەكشىلىگىمەن ونىڭ «ساباقتاستىق. ادىلدىك. ورلەۋ» اتتى ساياسي ۇرانى اياسىندا العا قاراي قارقىندى قادام باسۋدامىز»، - دەدى داۋرەن اباەۆ.
ازيالىق ساياسي پارتيالاردىڭ حالىقارالىق كونفەرەنتسياسىنىڭ باس حاتشىسى چو بيون چجە ءوز سوزىندە قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياسات سالاسىنداعى جەتىستىكتەرىنە توقتالدى.
«ەۋرازيانىڭ ورتاسىندا ورنالاسقان سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىز كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياسات جۇرگىزۋدە. وسىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان كورشىلەرىمەن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە باتىس ەلدەرىمەن دە جاقسى قارىم-قاتىناستا. قازاقستان حالىقارالىق ۇيىمدارمەن، باسقا دا پارتيالارمەن سىندارلى ديالوگ ورناتتى. وسىلايشا، «Nur Otan» پارتياسى حالىقارالىق قاتىناستار لوكوموتيۆتەرىنىڭ ءبىرى قىزمەتىن اتقارۋدا. قازىرگى كەزدە پاندەمياعا بايلانىستى سىن-قاتەرلەردى ەڭسەرۋ مىندەتى تۇر. بيلەۋشى پارتيا تابىستى ىشكى ساياسات جۇرگىزەتىنىنە دە سەنىمدىمىن. وسى فورۋم جاھاندىق سىن-قاتەرلەردى جويۋعا باعىتتالعان پىكىر الىسۋعا جاقسى مۇمكىندىك بەرەدى دەپ ويلايمىن»، - دەدى چو بيون چجە.
«ەدينايا روسسيا» پارتياسىنىڭ باس كەڭەسى حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى اندرەي كليموۆ ءوز كەزەگىندە قازاقستان مەن رەسەيدىڭ بيلەۋشى پارتيالارى اراسىنداعى دوستىق بايلانىستاردى اتاپ ءوتتى.
«كوپتەگەن ماسەلەلەر جەتەكشى ساياسي كۇشتەردىڭ تاجىريبەسىن ەسكەرە وتىرىپ، شەشىلەدى. ءبىز ءوز تاراپىمىزدان «Nur Otan» پارتياسىنىڭ پرايمەريز وتكىزۋ تاجىريبەسىن، جاستار قاناتىن دامىتۋىن، ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرىن قابىلداۋ ءۇشىن ونلاين-رەسۋرستاردى پايدالانۋىن جانە الاڭىندا وسى فورۋم ءوتىپ جاتقان قوعامدىق ساياسات ينستيتۋتىنىڭ جۇمىسىن مۇقيات قاراپ وتىرامىز»، – دەپ اتاپ ءوتتى اندرەي كليموۆ.
قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ حالىقارالىق ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى تسيان حۋنشان ەكى ەلدىڭ بيلەۋشى پارتيالارى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ءارى قاراي نىعايتۋعا سەنىم ءبىلدىردى.
«قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلى ىشىندە ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتتى. ءبىز ەل حالقىنىڭ ءوز تاريحي مادەنيەتى مەن مۇراسىن جادىندا ساقتاپ، قۇرمەتتەيتىنىن، سونىمەن بىرگە ەكونوميكالىق جانە ساياسي دامۋىن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعانىن كورىپ وتىرمىز. «Nur Otan» پارتياسى قۇرىلعان ساتىنەن باستاپ شىن مانىندە بىرقاتار تاريحي رەفورمالاردى ىسكە اسىردى. ءبىزدىڭ مەملەكەتتەرىمىز ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردى، ونىڭ ىشىندە پارتيالىق دەڭگەيدە دامىتۋدى جالعاستىرا بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن»، – دەدى قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ وكىلى.
تۇركيانىڭ ادىلەت جانە دامۋ پارتياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەفكان الا بيلەۋشى پارتيانىڭ قازاقستاننىڭ قازىرگى كەلبەتىن قالىپتاستىرۋداعى رولىنە توقتالدى.
«تۇركيا مەن قازاقستان – تاريحي تامىرى تەرەڭ باۋىرلاس ەلدەر. ءبىز قاشاندا قازاقستاننىڭ سالىستىرمالى تۇردە قىسقا 30 جىلعى كەزەڭدە قول جەتكىزگەن تابىستارى مەن دامۋىن ماقتان تۇتامىز. قازاقستاننىڭ اتى تۇراقتىلىقپەن استاسىپ جاتىر. ارينە، مۇندا بيلەۋشى پارتيانىڭ ءرولى زور. ءبىزدىڭ ءبارىمىز ەلدىڭ ەكونوميكالىق يگىلىكتەرىنە تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كورەگەن ساياساتىنىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزىلگەنىن بايقاپ وتىرمىز. جاڭا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ باسشىلىعىمەن جالعاستىرىلىپ جاتقان رەفورمالار بۇدان دا زور جەتىستىكتەرگە باستايتىنىنا سەنىمدىمىن»، - دەدى ەفكان الا.
ەۋروپا كەڭەسىنىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنداعى (ەكپا) ەۋروپالىق كونسەرۆاتورلار مەن دەموكراتيالىق اليانس توپتارىنىڭ باس حاتشىسى توم ۆان دايك «Nur Otan» پارتياسىنىڭ ەلدىڭ پارتيالىق-ساياسي جۇيەسىن قالىپتاستىرۋداعى رولىنە ءوز باعاسىن بەردى.
«پارتيا قۇرىلعاننان بەرگى 20 جىلدان استام ۋاقىت ىشىندە قازاقستاننىڭ ساياسي لاندشافتىندا نىق ورنىقتى. الايدا بۇل ساياسي لاندشافت قازاقستاندا عانا ەمەس، بارلىق وڭىردە، ارينە، باتىس الەمىندە دە تۇبەگەيلى وزگەرۋدە. «Nur Otan» جاڭا سىن-قاتەرلەرگە جاۋاپ بەرۋ باعىتىندا بەلسەندى جۇمىس ىستەپ، پرايمەريز سەكىلدى دەموكراتيانىڭ ماڭىزدى قۇرالدارىن پايدالانىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. ساياسي قىزمەتتە ايەلدەر مەن جاستارعا بارىنشا قولداۋ كورسەتىلىپ، پارتيالىق تىزىمدەردە 30%-تىك كۆوتا كوزدەلگەن. ەۋروپا كەڭەسىنىڭ 15 مەملەكەتىنىڭ پارلامەنتتەرىندە گەندەردىك تەڭدىك دەڭگەيى قازاقستانداعىدان تومەن دەپ ايتا الامىن. پارتيانى حالىقپەن ونلاين رەسۋرستار ارقىلى تىكەلەي كوممۋنيكاتسيا جاساۋ جۇيەسى ارقىلى دامىتۋ دا – يگى نىشان. تەك ءبىر جىلدىڭ ىشىندە پارتيا فيليالدارى 400 مىڭ ءوتىنىشتى قاراعان. بۇل مىڭداعان ادامنىڭ پارتياعا دەگەن سەنىمىن بىلدىرەدى»، - دەدى توم ۆان دايك.
رەسپۋبليكالىق پارتيانىڭ اقش وكىلدەر پالاتاسىنىڭ ەكس-مۇشەسى كۋرت ۋەلدون ساياسي پارتيالاردىڭ جانە باسقا دا قوعامدىق-ساياسي ۇيىمداردىڭ ءرولى وتە ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ويتكەنى ولار مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردى ازاماتتىق قوعامينستيتۋتتارىمەن بايلانىستىراتىن مەحانيزم رەتىندە ارەكەت ەتەدى.
«ولاردىڭ اراسىندا قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى پارتياسى – «Nur Otan»-عا جەتەكشى ءرول بەرىلەدى. بۇگىندە ءبىز قازاقستاننىڭ مەجەلەنگەن ساياسي رەفورمالاردا، ونىڭ ىشىندە پارتيالىق قۇرىلىس جاعىنان دامىپ كەلە جاتقانىن كورىپ وتىرمىز»، - دەپ اتاپ ءوتتى كۋرت ۋەلدون ءوز سوزىندە.
ۇلىبريتانيانىڭ كونسەرۆاتيۆتىك پارتياسىنىڭ وكىلى، لوردتار پالاتاسىنىڭ مۇشەسى دجەيمس ۋورتون «Nur Otan» پارتياسىنىڭ دەموكراتيا مەن ورتاق قۇندىلىقتاردى دامىتۋداعى جەتىستىكتەرى بويىنشا ءوز اسەرىمەن ءبولىستى.
«بۇل قۇندىلىقتار قازىرگى ماقساتتارى مەن بولاشاققا جاساعان جوسپارلارىندا ايقىن كورىنەدى. پرايمەريز – ءبىز سوڭعى جىلدارى ۇلىبريتانيادا ەنگىزىپ جاتقان ساياسي قۇرال. ءوز دامۋ جولدارىڭىزدا وسىناۋ جاڭا ۇردىستەرگە ارالاسا وتىرىپ، ءبىزدىڭ دەموكراتيا بويىنشا العان ساباقتارىمىزدى سىزدەر دە يگەرەتىندەرىڭىزگە سەنىمدىمىن. پارتيالىق تىزىمدەردە كۆوتانى كوزدەيتىن گەندەرلىك ساياسات تا – ۇزاققا باعىتتالعان جوسپارلاردىڭ كورىنىسى. مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ ارامىزدا تىعىز ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا قاجەتتى توعىساتىن تۇستارىمىز كوپ ەكەنىن بىلدىرەدى»، - دەدى لورد دجەيمس ۋورتون.
