(ەسسە)
سارى شايىر جانە سپارتاك
ولەڭi ويمەن ورiلگەن،
حاراكتەرلi اعام-اي.
اۋزىنان وت كورiنگەن،
وراق تiلدi اعام-اي...
(شاكەڭ تۋرالى شىمشىمادان)
الماتىعا ارمان قۋىپ بiز كەلگەندە، ول بۇل قالادا جوق ەكەن. وقۋىن تاعى دا ورتا جولدان ءۇزiپ، ەلگە كەتiپ قالىپتى. سوناۋ سىر وڭiرiندە تۇلا بويىن جىر بۋىپ، سەندەلiپ جۇرگەن كورiنەدi. بiراق ايگiلi شاھاردىڭ قاي جەرiندە دە شايىردىڭ iزدەرi سايراپ جاتىر. كۇللi جۋرفاك سونىڭ ولەڭiن وقيدى. ونىڭ قالاي ءوز جىرىن جاتقا وقيتىنىن، جاتاقحانادا قالاي سايران سالاتىنىن اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇرىپ، اڭىز قىپ ايتادى. تىم ەرتە تانىلعان سوڭ سويتەدى دە... «جاقسى اقىن جاقسى iشۋگە تيiس» دەگەن سول زاماننىڭ بۇلجىماس قاعيداسىنا سۇيەنسەك، كەيiپكەرiمiز شاھيزادا ابدiكارiموۆ بۇل جاعىنان دا ەشكiمگە ەسە جiبەرمەگەنگە ۇقسايدى. Iشiمدiككە كادiمگiدەي ماماندانعان تالانتتى جاس اقىندار ونى جىندى سۋدىڭ جىرىندى مۇرابىنداي قادiرلەيدi. ولەڭگە ولەرمەندەنiپ كiرiسiپ جۇرگەن بiز دە ونىڭ اقىندىق بولمىسىنا سىرتتاي تامسانامىز. شاكەڭشە جىر جازىپ، شاكەڭشە ءشول قاندىرعاندى قالايمىز. جۋرفاكتىڭ جاتاقحاناسىندا تالاي سويقاندى سالعان سارى سايتاندى بiر كورگiمiز كەلەدi. ايتەۋiر، داقپىرتى كەرەمەت. سىرانى سiمiرiپ بولعانشا سونداي سىپايى، سىراعا ابدەن مەيمiلدەپ العان سوڭ، بايلاپ قويساڭ دا باعىنبايتىن شۋ اساۋ دەسەدi. ول كەزدە «سىراشىل» دەگەننiڭ اسەرi «سىرشىل» دەگەنمەن بiردەي عانا. بۇعان قۋانباسا، ەشكiم دە نامىستانبايدى. ال ەندi ولەڭدەرi سۇمدىق. بiرiنەن-بiرi وتەدi.
اقىرى، كوردiك ونى بiر كۇنi. جازۋشىلار وداعىندا ولەڭ وقىدى. جاستار فەستيۆالi مە، پوەزيا جيىنى ما، ايتەۋiر سونداي بiر باسقوسۋ ءوتتi. تايلى-تاياعىمىز قالماي باردىق. باسى بۇلعاڭداپ، ساحنانىڭ سىرتىنان شىعا كەلدi دە، كۇندەي كۇركiرەپ قويا بەردi. ولەڭ وقىعانى بار بولسىن، تىپىرشىپ بiر ورىندا تۇرا المايدى ەكەن. بۇكiل زال سiلتiدەي تىنىپ تىڭدادى. سونداعى وقىعان جىرى «گلادياتور سپارتاك» دەپ اتالادى. داۋىسى زور. ەكپiنi كۇشتi. قۇددى بiر اقىرىپ تەڭدiك سۇراپ تۇرعان ماحامبەت سياقتى ورشەلەنiپ وقيدى. ولەڭiنiڭ ءار جولى اۋانى تiلiپ تۇسەدi. «Fاسىرىڭنىڭ توزعانمەن تۇياعى اقىر، سەن جايلى ولەڭ ولگەن جوق – قيادا تۇر. بiر ۇقساستىق بار بiلەم، ەكەۋمiزدە، يتاليانى شۋلاتقان گلادياتور»، – دەپ تiستەنەدi. «سەن قۇلدىقپەن ايقاسساڭ ارەنادا، مەن سۇمدىقپەن شايقاسام ولەڭiمدە»، – دەپ ەكiلەنەدi. «مەن دە بiر گلادياتور، پوەزيانىڭ، پاراساتىن قورعايتىن جانۇشىرىپ»، – دەپ نە نارسەگە وشiگiپ تۇرعانىن تۇسiندiرگiسi كەلەدi. ءسويتiپ الىپ، «قان-قان بولىپ جاتسام دا جىر جولىندا، مەن ەشكiمنەن جان ساۋعا سۇرامايمىن»، – دەپ تاعى كiجiنەدi. بiر ءسات «وسىلار مەنi شىنىمەن تىڭداپ وتىر ما؟» – دەگەندەي زالعا سىعىرايا قاراپ، ءۇنسiز تۇردى دا:
جانارىمدا ۇيىپ قاپ اپپاق اراي،
دەپ تiلەپ:
«ونەر كوشi توقتاماعاي!»
ىڭىرسيمىن ءسال عانا...
ال سودان سوڭ
جونەلەم ءوزiڭ كەتكەن جاققا قاراي، –
دەپ جالما-جان جالت بۇرىلىپ، تالتاڭ-تالتاڭ ەتiپ، ساحنانىڭ سىرتىنا كەتiپ قالدى...
بۇل كورiنiس مىنا بiز سياقتى بوزوكپەلەرگە عالامات اسەر ەتتi. «ناعىز اقىن وسىنداي بولۋى كەرەك ەكەن عوي»، – دەپ وي تۇيدiك. سىراعا تۇمسىعىن ەركiن مالىپ ۇيرەنگەن ەتi تiرiلەۋ اقىندارىمىز جىر پەرiسiنiڭ سوڭىنان تۇرا ۇمتىلدى. كوپ ۇزاتپاي ۇستاپ الىپ، ونىمەن بiرگە سەيiلدەپ كورمەك. بارعا قاناعات دەپ، بار اقشاسىنا بارعا اپارىپ، بارماعىن جالاپ، باتاسىن الماق. سودان سارى شايىر ابدەن قۇمارى تارقاپ، جەڭسiگi جەرىپ، سوناۋ قىزىلورداسىنا اتتانىپ كەتكەنشە بiرگە بوشالاماق. بiز iلەسە المادىق. اناداي جويقىن ەكپiنگە اناۋ-مىناۋ ادامنىڭ شىداس بەرمەيتiنiن تۇسiندiك. ءسويتiپ، اقىندىقتىڭ اۋىلى الىستاي بەردi.
جىن قۋعان سارى شايىر ودان كەيiن دە سۇيiكتi الماتىسىنا بiرنەشە رەت كەلدi. بiردە الدەبiر جيىنعا قاتىسىپ، جىر وقيدى. ەندi بiردە قويان جىلىندا ءۇزiلiپ قالعان وقۋىنىڭ جايىن بiلمەك ءۇشiن ۋنيۆەرسيتەتكە باس سۇعادى. كەلگەن سايىن جۋرفاكتاعى اقىن بiتكەن گلادياتوردىڭ قاسىنان شىقپايدى. سودان ول كەتەر-كەتكەنشە كۇللi الماتى تەڭسەلiپ تۇرادى. ول اتتانىپ كەتكەن كۇننiڭ ەرتەڭiنە ارقالى اقىننىڭ سوڭىنا ەرگەن اق كۇشiكتەر كوزدەرiن تىرناپ اشىپ، ءار بولمەدە قالعان كونسپەكتiلەرiنiڭ جۇرناقتارىن تۇگەلدەۋگە كiرiسەدi.
ءوز باسىما ودان ۇرتتاۋدى ۇيرەنۋدiڭ ءساتi تۇسپەدi. بiز و باستان شۋلى سۋسىنعا اۋەستiك تانىتىپ جارىتپادىق. ول دا اقىندىعىنا ءار، گلادياتورلىعىنا ءنار بەرگەن iشiمدiكتi كەيiن بiرجولا قويىپ كەتتi. بiراق ودان ولەڭiنiڭ دە، ورلiگiنiڭ دە تەمپەراتۋراسى تومەندەگەن جوق. ەكi قولىن سەرمەپ، ورشەلەنiپ سويلەپ تۇرعاندا، بiر كورگەن ادام ونىڭ بويىنداعى نەنiڭ قىزۋى ەكەنiن بiلمەي دال بولادى.
مەن بiر نارسەگە تاڭعالاتىنمىن. ول الماتىعا تالاي كەلگەندە، كiتاپ شىعارۋ ماسەلەسiن اۋىزعا المايتىن ەدi. تiپتi اقىن دوستارى اتى دارداي باسپالارعا باستىق بولعان تۇستا دا بۇل شارۋانى قۇنتتاعان ەمەس. ال ولەڭiنەن ولەرمەندiگi بيiك پىسىقتار جازعان دۇنيەلەرiن دامىلسىز جارىققا شىعارىپ جاتتى.
كەيiن جاقىنىراق ارالاسقان سوڭ، ونىڭ «بايقوڭىر» دەپ اتالاتىن العاشقى جىر جيناعىن شىعارعانىمىز قىزىق بولدى. جاسى قىرىقتان اسقان كوزi تiرi شايىردىڭ ولەڭدەرiن كوتەش اقىننىڭ مۇراسى سەكiلدi ءار جەردەن iزدەپ ءجۇرiپ جينادىق. ۇيدەن قارادىق، تۇزدەن تابىلدى... تيىننىڭ تاتىن جالاعان ءبىرتۋار باسپاگەر قۇلتاس دوستان ەل-جۇرتتى تاڭعالدىرىپ، بۇل جيناقتى تەگiن شىعارىپ بەردi. سويتسەك، ول شاكەڭنiڭ تالانتىن كەرەمەت قادiرلەيدi ەكەن. ءسابي كۇنiنەن ساۋدا-ساتتىققا ءۇيiر جۇلىمىر قۇلتاس كەڭەس زامانىندا جالاعاشتا جانارماي ساتىپ جۇرگەندە، شاھيزادا اعاسىنىڭ ولەڭدەرiن شەتiنەن جاتتاپتى. كەزiندە ءوزi دە «جiگەر» فەستيۆالiنە قاتىسىپ، جۇلدە العان جiگەرلi ساۋداگەر اقىن جىردى كوركەمدەپ كەستەلەي بiلەتiن. جانارمايى وتپەسە دە، جىرىنىڭ جۇرەككە جەتكەنiنە قۋاناتىن. سوندىقتان ول ايگiلi اقىننىڭ كiتابىن وقىرمانمەن قاۋىشتىرىپ، بiر ەرلiك جاسادى. «بiر اياعى – قىرىق ەكi, بiر اياعى – قىرىق بiر. بiراق سوعان قاراماستان بيزنەسi ءجۇرiپ تۇر»، – دەپ حالىقتان شىنايى باعاسىن العان كاسiپكەر قۇلتاستىڭ قازاقتىڭ رۋحانيات دۇنيەسiنە جاساعان بiر جاقسىلىعى وسى!
شاھيزادا شىن مانiندە دە پوەزيانىڭ گلادياتورى بولدى. تۋما تالانت، اقىندىق مiنەز، ەرەكشە ەپكiن، ادۋىن قيمىل، ءورشiل داۋىس، قايتپاس قايسارلىق... ءبارi دە ونىڭ بويىندا بار. بiراق بۇگiنگi بiزدiڭ نەگiزگi ايتپاعىمىز – ونىڭ اقىندىعى تۋرالى ەمەس-تi. جۇيرiك جۋرناليستەردiڭ اقىن بولا المايتىنى سياقتى جاقسى شايىرلاردىڭ ءبارi بiردەي ءتاۋiر جۋرناليست بولا بەرمەيدi. وسى ەكi سالاعا بiردەي ەركiن كوسiلەتiندەر كوپ ەمەس. ال شاھيزادا ابدiكارiموۆ اقپارات الەمiندە دە الىمدىلىق بايقاتتى. ول تالانتتى تەلەجۋرناليست قانا ەمەس، iسكەر ۇيىمداستىرۋشى رەتiندە دە جۇرتقا كەڭ تانىلدى. انشەيiندە كوز الدىنداعىنى كورمەي، ءسۇرiنiپ-قابىنىپ ازەر جۇرەتiن الىپ-ۇشپا اقىن باس-اياعى ونشاقتى جىلدا ايماقتىق دەڭگەيدەگi تەلەماگناتقا اينالدى. ءسويتiپ، ول تەك پوەزيادا عانا ەمەس، جۋرناليستيكادا دا گلادياتورلىق مiنەز كورسەتتi.
جۋرفاكتاعى جيىرما ەكi جىل
باسقا ۆۋزدا بۇل فاكتi
كەزiكپەگەن، اعام-اي.
جيىرما ەكi جىل جۋرفاكتى،
ەجiكتەگەن اعام-اي...
(شاكەڭ تۋرالى شىمشىمادان)
قازاق ءباسپاسوزiنiڭ باس مەكتەبi – كازگۋ-دiڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتiن ءدال شاكەڭدەي قادiرلەگەن ادام نەكەن-ساياق شىعار. ول بۇل قاسيەتتi قۇتحانانىڭ قابىرعاسىندا شيرەك عاسىرعا جۋىق ايالداپ ءجۇرiپ الدى. «Iلiم مەن بiلiمگە ابدەن شولدەگەن ەكەن»، – دەدiك بiز. «وقۋدى سۇيسەڭ، مەنشە ءسۇي!» – دەپ ول دا جىلدا كەلەدi. بiرنەشە جىل دامىلداپ الىپ، قايتا شابۋىلدايدى.
جالپى، جۋرفاكتا ۇزا-ا-ا-اق وقىعان اقىندار جەتەرلiك. ەسەنقۇل جاقىپبەكوۆ، شورابەك ايداروۆ، باۋىرجان ۇسەنوۆ... تاعى باسقالار. كەيبiرi جۋرفاكقا اراعا ەكi-ءۇش جىل سالىپ، قايتىپ ورالىپ وتىرادى. ەندi بiرi ادەبيەتكە قايتا ورالعان ارىستار سەكiلدi بiرنەشە جىلدان كەيiن شاڭ بەرەدi. سونىڭ iشiندە ەكi اقىننىڭ جۋرفاكتىڭ قامالىن الۋعا سiڭiرگەن ەڭبەگi ەرەكشە. ەكەۋi دە ەل iشiندە تۇرادى. ەكەۋi دە سەسسيا سايىن الماتىعا دۋىلداتىپ كەلiپ، داۋىلداتىپ كەتەدi. بۇلاردىڭ وقۋ ۇزاقتىعىنا گيننەستiڭ كەيبiر رەكوردتارى دا استار بولا المايدى. جامبىلدىق اقىن نارشا قاشاعانوۆ ۋنيۆەرسيتەتتە تابانى كۇرەكتەي ون توعىز جىل وقىعان! ال ايگiلi شاھيزادا ابدiكارiموۆ جۋرفاكتى جيىرما ەكi جىلدا وقىپ بiتiردi! سوناۋ 1974 جىلى كازگۋ-گە تۇسكەندە، ول مەكتەپتi جاڭا بiتiرگەن ۇرپەكباس سارى بالا ەدi. 1996 جىلى جاسى قىرىققا كەلگەندە، امان-ەسەن بiتiرiپ شىقتى. «قىرقىندا قامال الدى» دەگەن وسى!
جۋرفاكتىڭ وزiندiك رەكوردتارى كوپ. امانعالي دايراباەۆ وتىز ءتورت جاسىندا كۇندiزگi بولiمگە وقۋعا ءتۇستi. شىعىسقازاقستاندىق تازابەك بەكباەۆ دەگەن اعامىز وسى فاكۋلتەتتi ەلۋ سەگiز جاسىندا قىزىل ديپلوممەن بiتiردi. بەلگiلi عالىم، زەردەلi زەرتتەۋشi, بiلiكتi بەيiمبەتتانۋشى توقتار بەيiسقۇلوۆ جاسى جەتپiسكە تاياپ قالعاندا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعادى. ءسويتiپ، وسىنداي رەكوردتاردىڭ سانىن ارتتىرۋعا شاھيزادا ابدiكارiموۆ تە ەلەۋلi ۇلەس قوستى.
جۋرفاكقا بiر كەلگەنiندە پروفەسسور تەمiربەك قوجاكەەۆكە سالەم بەرiپ، «اعاي، ءسiرا، سiز مەنi تانىمادىڭىز-اۋ دەيمiن»، – دەپتi. سوندا تەمكەڭ: «نەگە تانىمايىن؟ سەن ەلدi شۋلاتقان اتىشۋلى ابدiكارiموۆ ەمەسسiڭ بە؟!» – دەگەندە شاھيزادا شالق ورتاسىنان تۇسە جازداپتى. تەمكەڭنiڭ تەپكiسiنە ۇشىراعان تالانتتاردىڭ بiرi وسى ەدi. سول تەمكەڭ تالانتىنا تيگiزبەي تەپكiلەگەن اساۋ اقىنداردىڭ بiرi دە شاكەڭ بولاتىن. تەگەۋرiنi قاتتى قاتال دەكان تۇپتەپ كەلگەندە، ءبارiبiر وعان تiلەۋلەس بولدى.
ۋنيۆەرسيتەتتە بولمادى، بiلەم، بەرەكەم،
سەرگەي ميرونىچ جات كوردi.
دەكان اعايدىڭ ۆوكزالدا دوسى بار ەكەن،
كەزەكسiز بيلەت اپ بەردi, –
دەپ تالاي رەت اۋىلعا تارتىپ وتىرسا دا، قايتىپ اينالىپ ءۇيiرiن تاپتى. «بۇل پالە تاعى توبەلەس باستاپ جۇرەر دەپ، قارماقشىعا قاراي الىپ قاشا بەرەتiن جەتiنشi پويىز» ونى اۋىق-اۋىق الماتىعا جەتكiزiپ، اقىرى جۋرفاكتى باعىندىرتىپ تىندى...
ۋنيۆەرسيتەتتiڭ قابىرعاسىنداعى ۇزاق iزدەنiس شاكەڭدi شىنىمەن قۇلشىندىرسا كەرەك، بiر كۇنi ونىڭ عىلىمي تاقىرىپ بەكiتiپ، كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعاۋعا دەگەن ىقىلاسى وياندى. بۇل تۇستا بiز ەسكi دوس، تالانتتى عالىم امانتاي ءشارiپ ەكەۋمiز دوكتورلىق قورعاۋدىڭ قامىندا ءجۇر ەدiك.
ويدان-قىردان دوس-جاراندى شاقىرىپ،
قورعاپ جاتىر قوس iنiم.
بەكiتسەم بە دەيمiن مەن دە تاقىرىپ،
بiراق قالاي بولار ەكەن وسىنىم..، –
دەگەندەي، ول كۇندiز-ءتۇنi قالىڭ ويدىڭ قۇشاعىندا ءجۇردi. باسپاسوزدەگi بايقوڭىر ماسەلەسiنiڭ جازىلۋىنان قورعاعىسى كەلدi. وسى جەردە ايتا كەتەيiك، كەيiپكەرiمiز عارىش تاقىرىبىن توپىراعى تورقا بولعىر كورولەۆتان كەم بiلمەيدi-اۋ دەپ قالام. وقىماعان كiتابى، كورمەگەن كينوسى جوق. دەرەك دەگەندi وڭ قالتاسىنان دا، سول قالتاسىنان دا سۋىرىپ الىپ جاتادى. اقىندىقتان كەيiنگi ىقىلاسى اۋعان سالاسى – وسى. ەگەر عارىشقا تۋريست قانا ەمەس، اقىن جiبەرۋگە دە بولاتىن زامان تۋسا، قاسىنا التاي ۇسەنوۆ پەن دۇيسەنبەك اياشۇلىن ەرتiپ، ەكi-ءۇش كۇن سامعاپ قايتۋعا قارسى ەمەس. اقىرى اللانىڭ الاقانىنا سالىپ بەرگەن اقىندىق تالانتىن قادiرلەگەنi بولار، عىلىمعا دەگەن ەت پەن تەرiنiڭ اراسىنداعى جەلiگiن باسىپ، ەلگە قايتتى.
«شامشىراققا» ويلى
وچەرك كەرەك دەپ...
قالام سiلتەپ، كوسiلە
ەرiنبەگەن اعام-اي.
ەفيردەن دە نەسiبە،
تەرiپ جەگەن اعام-اي...
(شاكەڭ تۋرالى شىمشىمادان)
ونىڭ تەك تالانتتى اقىن عانا ەمەس، مىقتى جۋرناليست بولعانىنا ەل كۋا. قارماقشى اۋداندىق گازەتiنiڭ تiلشiسi, بايقوڭىر تەلەراديوكومپانياسىنىڭ توراعاسى، «قازاقستان» تەلەارناسىنىڭ قىزىلوردا وبلىسىنداعى جانە بايقوڭىرداعى تiلشiسi قىزمەتتەرiن اتقارعان جىلداردا قالىڭ جۇرتقا كەڭiنەن تانىلدى. تاۋەلسiزدiك العاننان كەيiنگi عارىشقا اتتانىس تۋرالى رەپورتاجداردىڭ دەنiن شاھيزادا ابدiكارiموۆ ازiرلەدi. بايقوڭىردىڭ باعى مەن سورىن بەينەلەگەن حابارلار سەرياسىن ۇسىنىپ، الەۋمەتتiك كەسەلدەردiڭ الدىن الىپ، دابىل قاقتى. كوركەم سوزبەن كەستەلەنگەن تالاي بەينەلi سيۋجەتتەر كورەرمەننiڭ ەسiندە قالدى. تەك تەلەحابارلاردىڭ مازمۇنىنا جەتiك بولىپ قانا قويماي، تەلەتەحنيكانىڭ تiلiن دە كەرەمەت مەڭگەرiپ شىقتى. قاپەلiمدە اقىن دوستارىنىڭ اتىن ەسiنە تۇسiرە الماي ابدىراپ قالىپ جاتاتىن شاكەڭ كiسiنiڭ تiلi كەلمەيتiن تەلەتەتiكتەردiڭ اتاۋىن ءومiرi شاتاستىرمايدى.
ونىڭ پوەزياسىندا دا جۋرناليستiك قىزمەتiنiڭ كەيبiر ساتتەرi قىلاڭ بەرiپ قالادى. Iلگەرiرەكتە جازعان «ماشبيۋرودا» دەگەن ولەڭiن جاتا-جاستانا وقىعانبىز.
«شامشىراققا» ويلى وچەرك كەرەك دەپ،
رەداكتور قىسىپ السا سەنi ەپتەپ،
قولجازباڭنىڭ سياسىن دا سورعىتپاي،
ماشبيۋروعا جۇگiرەسiڭ دەدەكتەپ.
سارت-سۇرت!..
سارت-سۇرت قاعىپ الىپ ءسوزiڭدi,
ماشينكا ءۇنi تاۋىسادى ءتوزiمدi.
وسىندايدا جاۋعان وقتىڭ وتiندە
جۇرگەندەي بiر سەزiنەسiڭ ءوزiڭدi.
«شامشىراق» دەپ وتىرعانى – قارماقشى اۋداندىق «كوممۋنيزم شامشىراعى» گازەتi. بۇل – ورتا جاستاعى بارلىق جۋرناليست اتاۋلىنى ەلەڭ ەتكiزەتiن ولەڭ. بiر كەزدە جازۋ ماشينكاسى اقپاراتتىق تەحنيكانىڭ سۇلتانى بولعانى بەلگiلi. سول ماشينكانىڭ سارتىلىن پۋلەمەتتەن اتىلعان وققا تەڭەپ، وقىرماندى شىنايى اسەرگە بولەگەن شاھيزاداعا اقىن بiتكەن قىزىعا قارادى. ولەڭدە «سول بiر باتىر نازiك قىزعا اينالىپ، اقىرعى وعىن اتىپ جاتقان سەكiلدi»، – دەگەن جول بار. بۇگiندە اتاۋى ارحايزمگە اينالعان وسى بiر ماماندىق يەلەرi – ماشينكاشى قىزدارعا ارنالعان ءجونi ءتۇزۋ جالعىز جىر سول عانا بولار. ايتپاقشى، ۇمىتپاسام، سىرباي اعامىزدiكi بولۋ كەرەك، «بiلۋشi ەدiم، بۇل جەردiڭ ماشينيسكەسiن، نە بوپ كەتكەن اپىر-اۋ، شاشىن كەسكەسiن» – دەگەن شىمشىماسى بار ەكەن عوي...
اقىن ءومiردiڭ قيلى قۇبىلىستارىن بەينەلەۋ بارىسىندا ءباسپاسوز بەن اقپاراتتىڭ تەرميندەرiن دە اراگiدiك قولدانىپ وتىرادى. ءسiرا، وزiنە ەتەنە تiرشiلiكتiڭ تۇيتكiلدەرi ۇنەمi ميىنىڭ قالتارىسىندا بۇعىپ تۇراتىن بولۋى كەرەك.
بiزدەرگە ارناپ اناۋ باسپاحانادا
جاتپايدى ەشكiم قورعاسىننان وق قۇيىپ.
(«ۇلىقبەك وردەن العاندا»).
ەكراندا تولىپ ۇلكەن پلاندا،
تۇرىسىن-اي مiنبەلەردە تالتايىپ،
(«ساربازدار»).
بەتتەرiندە وكسيدi گازەتتەردiڭ
قارا سىزىق قورشاعان قازاناما.
(«ءتۇس»).
سۇحباتشىنىڭ جاقسى ەدi سەزبەگەنi,
تەلەتiلشi تiلەسiن وزگە نەنi?
القىنادى دەرەكتiر: – مىناۋ پالەڭ...
قاق جۇرەكتەن تيگەندەي كوزدەگەنi.
(«مۇراجايدا»).
بۇدان ەلدiڭ اراسىندا تەك ارقالى اقىن شاھيزادا عانا ەمەس، ويى ۇشقىر، قالامى جۇيرiك جۋرناليست شاھيزادانىڭ دا جۇرگەنiن كورەمiز. تالاي جىلدان بەرi قالىپتاسقان اقپاراتتىق الىمدىلىق پەن تەلەرەپورتەرلiك شالىمدىلىق ارا-تۇرا اقىنمەن بiرگە جىر الاڭىنا شىعىپ كەتiپ وتىرادى. ءسويتiپ، كەيدە ءومiر قۇبىلىستارىنىڭ بiر ساتتiك تاقىرىبىنا اينالىپ سالا بەرەدi.
«قوعامداعى» ەركiن وي
«قوعام تۆ» اشقاسىن،
حالىق كورگەن اعام-اي.
تiلشiلەردiڭ اقشاسىن،
الىپ بەرگەن اعام-اي...
(شاكەڭ تۋرالى شىمشىمادان)
1996 جىلدىڭ اياعىندا قىزىلوردا ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ رەكتورى باقبەرگەن دوسمانبەتوۆ قالانىڭ اكiمi بولىپ تاعايىندالدى. بiر اپتادان سوڭ، وسى وقۋ ورنىندا پرورەكتور قىزمەتiندە جۇرگەن مەنi ورىنباسارلىققا شاقىردى. جاڭاشىل اكiم بiردەن تىڭ باستامالاردى iسكە اسىرۋعا كiرiستi. ءا دەگەننەن قالالىق گازەت، قالالىق تەلەكومپانيا اشۋدى ۇيعاردىق. گازەتتiڭ جاراسى جەڭiل. ال تەلەكومپانيا اشۋ وڭاي شارۋا ەمەس-تi. سول جىلدارى قىزىلوردادان موينى وزىق تۇرعان قالالاردىڭ وزiندە دە تەلەارنا جوق ەدi. سوندىقتان بۇعان رۇقسات الۋىمىز نەعايبىل. بiراق بiزدiڭ بiر عانا جەلەۋiمiز بولدى. ول تۇستا قىزىلوردا قالاسى ارنايى ەكونوميكالىق ايماق بولىپ جاريالانعان. سونى كولدەنەڭ تارتۋدى ءجون كوردiك. ءسويتiپ، مەن الماتىعا كەلدiم. بۇقارالىق اقپارات مينيسترi, سوناۋ ستۋدەنت كەزiمiزدەن تiلەۋلەس التىنبەك سارسەنباەۆقا جولىعىپ، جاعدايدى ءتۇسiندiرiپ، حالقىنىڭ سانى ەكi ءجۇز مىڭعا جەتپەيتiن شاعىن قالادان تەلەكومپانيا اشاتىن بولىپ، كۋالiك الىپ شىقتىم. مينيستردiڭ تاپسىرماسىمەن تاعى بiر التەكەڭ (التىنبەك رىسقۇلوۆ) تەلەحابار تاراتۋعا جول اشاتىن رۇقسات قاعازدى راسiمدەپ بەردi. تەلەكومپانيا مەن قالالىق گازەتتiڭ كۋالiگiن الىپ، ايدارىمنان جەل ەسiپ قىزىلورداعا جەتتiم. بۇل سول كەزەڭ ءۇشiن اسا ۇلكەن جەتiستiك ەدi. تەحنيكالىق جابدىقتاردىڭ دا ورايى كەلە كەتتi. مەنiڭ الىمدى دا شالىمدى اكiمiم سول تۇستا ارسا-ارساسى شىعىپ جاتقان بايقوڭىردىڭ اكiمiمەن كۇندە كەلiسسوز جۇرگiزiپ ءجۇرiپ، اقىرى سونداعى كۇيi تايىڭقىراپ تۇرعان تەلەراديوكومپانيانىڭ بۇكiل مۇلكiن قالاعا قاراتىپ الدى. ەندi تەك قالالىق تەلەكومپانياعا باستىق تاعايىنداۋ ماسەلەسi عانا قالدى. كiمدi قويامىز؟ بiرەۋدiڭ ءوزi, بiرەۋدiڭ كوزi, ەندi بiرەۋدiڭ ءسوزi ۇنامايدى. ابدەن باسىمىز قاتتى. باقبەرگەن اعا ۋنيۆەرسيتەتتە پرورەكتور بولىپ قىزمەت iستەپ جۇرگەن امانتاي ءشارiپتi شاقىردى. «تەلەكومپانيانىڭ بيلiگiن ءوزiڭ ال. تiپتi پرورەكتورلىعىڭا قوسىپ iستەسەڭ دە قارسى ەمەسپiن»، – دەدi. بۇرىن تەلەجۋرناليستيكاعا تۇمسىعىن تىعىپ كورمەگەن امانتاي بۇل ۇسىنىستان بiردەن باس تارتتى. بۇل كەزدە ونىڭ ءبارiبiر تەلەديداردىڭ ماشاقاتىنان قاشىپ قۇتىلا المايتىنىن، كەيiن قىزىلوردا وبلىستىق تەلەراديوكومپانياسىنىڭ ديرەكتورى، تiپتi «قازاقستان» تەلەراديوكورپوراتسياسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت iستەيتiنiن ەشكiم دە بiلمەيتiن ەدi.
«ەندi كiم بار؟» – دەپ تاۋسىلدى باقبەرگەن اعام. سول كەزدە ويعا تەلەجۋرناليستيكادا جاسىن ويناتىپ جۇرگەن شاھيزادا ساپ ەتە قالدى. قالاي ەسiمiزگە كەلمەگەن؟ بايقوڭىردا تۇراتىن ەدi. ءومiرi سول جەردە ءوزi ايتقانداي، «وكسiپ» جۇرە بەرەتiندەي كورiنەتiن. وتكەن جولى قىزىلوردانىڭ كوشەسiندە اياڭداپ بارا جاتقانىن سىرتىنان كورiپ، «شاكە! اركiمنiڭ ماشيناسىنا مiنگەنشە، اكiمنiڭ ماشيناسىنا مiنبەيسiز بە؟!» – دەپ قالجىڭداعانىم بار ەدi.
«شاقىر!» – دەدi بiردەن اكiم. كەلدi. كەلدi دە لەزدە دۇرiلدەتiپ اكەتتi. العاشقى كۇندەردە كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي، دامىلسىز جۇمىس iستەدiك. كوپ ۇزاماي قالالىق تەلەكومپانيا اقپارات كەڭiستiگiن ەركiن جايلاي باستادى. بايقوڭىردىڭ قۋاتى بويىندا تۇرعاندا الىنىپ قالعان جىلجىمالى تەحنيكالىق ستانتسيا جاڭا تەلەارنانىڭ بەدەلiن بiردەن كوتەردi. ول تۇستا مۇنداي اۋقىمدى تەحنيكا ەلiمiزدە وتە از ەدi. شاھيزادا «قىز-جiگiتتەرiم باسقالاردان ەرەكشەلەنiپ تۇرسىن» دەپ قىزمەتكەرلەرiنە سارى كۇرتەشە تiكتiرiپ بەردi. ونىسى كوشەدە جول جوندەپ جۇرەتiندەردiڭ كۇرتەسiنەن اۋماي قالدى. سوندىقتان جۇرت ادەپكiدە شاكەڭنiڭ قىزمەتكەرلەرiنەن: «ءاي، سەندەر جول جوندەيتiن بالالارسىڭدار ما؟» – دەپ سۇراپ ءجۇردi. كەيiن تەلەكومپانيانىڭ داۋىسى الىسقا جەتە باستاعان سوڭ، الگi جول جوندەۋشiلەردەن: «سەندەر انا حابار تۇسiرەتiن ماشينادا جۇرەتiن جiگiتتەر ەمەسسiڭدەر مە؟» – دەپ ءجون سۇرايتىندى شىعاردى.بۇل بiر سىر بويىندا اقىندار اتقا مiنگەن كەز ەدi. ارقالى اقىن شاھيزادا ءوزiنiڭ بۇيرىعىمەن تاعى بiر سۇراپىل جىر پەرiسi ءادiل بوتپانوۆتى تەلەكومپانيانىڭ باس رەداكتورى ەتiپ تاعايىندادى. قالالىق تەلەكومپانيا اقپاراتتار تاسقىنىن اعىتتى. تازا شىعارماشىلىق احۋال قالىپتاسقان سوڭ قىز-جiگiتتەر ەركiن ويعا ەرiك بەردi. بيلiك تە بۇل اقپارات قۇرالىنىڭ بۇيدالاۋعا كونە بەرمەيتiنiن بiردەن بايقادى.
كەيiننەن قالالىق تەلەكومپانيانىڭ اتى «قوعام تۆ» بولىپ وزگەردi. سول تۇستا شاكەڭە قالجىڭداپ:
«قوعام تۆ» دەگەندە «قوعام تۆ»،
بiر تەلەارنا بۇيىرار وعان ءتۇبi, –
دەگەنبiز. اقىرى سول ايتقانىمىز كەلدi. ارنايى ەكونوميكالىق ايماق مارتەبەسiنەن ايىرىلعان قالاعا تەلەكومپانيانى قارجىلاندىرۋ قيىنعا تۇسكەن كەزدە، شاھيزادا تەلەارنانى ءوز مەنشiگiنە الدى. كۇندiز-ءتۇنi ۇيقى كورمەي، قارجى iزدەدi. سونىڭ ارقاسىندا «قوعام تۆ» وسى ۋاقىتقا دەيiن بiر كۇنگە دە جۇمىسىن توقتاتقان ەمەس. ەسiك پەن تەسiكتi شاتاستىرىپ، ارسالاڭداپ جۇرەتiن اعەدەن اقكوڭiل اقىندى مۇنداي iسكەر بولىپ شىعار دەپ كiم ويلاعان؟ الدىنداعى الاقانداي ءارiپتi ءۇڭiلiپ ازەر كورەتiن اقىن ىلدىم-جىلدىم قيمىلداپ، از عانا ۋاقىتتا سىر بويىنىڭ مەردوگiنە اينالدى دا شىقتى. «قوعام تۆ»-دا تالانتتى جۋرناليستەردiڭ مەكتەبi قالىپتاستى. ايماقتىڭ ۇلكەن-كiشiسi بۇل تەلەارنانىڭ حابارلارىن جۇمىلا كورەتiن بولدى. كومپانيانىڭ تiلشiلەرi الىس-جاقىن شەت ەلدەرگە شىقتى. تiپتi مۇحيت اسىپ، اقش-قا بارىپ، سول ەلدەن قونىس تاپقان سىر جۇرتىنىڭ بوبەكتەرi تۋرالى حابار ازiرلەدi. وبلىسقا رۋحانيات كوشباستاۋشىلارىنىڭ بiرi مۇحتار قۇل-مۇحاممەد اكiم بولىپ كەلگەن تۇستا اقىنداردىڭ اۋزى اققا تيدi. جازۋشىلار وردەن تاقتى. شاكەڭ وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى. ەركiن پiكiردiڭ ەسiگi ودان ءارi ايقارا اشىلدى. مۇحاڭنىڭ تۇسىندا تەلەكومپانيا دەربەس جيiلiك ارقىلى حابار تاراتۋعا قول جەتكiزدi.
ءوزiنiڭ وتباسى دا ءوسiپ-وركەندەدi. ۇلدارى ەر جەتتi, قىزى بوي جەتتi. بiر كەزدە: «قولىڭا قالام السايشى»، – دەيدi تۇرسىنىم، ءۇش بالام جەتiم قالماي ما؟» – دەپ كۇيزەلەتiن نەمەسە «ءۇش قۇلىنشاق قۇيرىعىن شانشىپ الىپ، شاپقىلاپ ءجۇر كوزiمنiڭ اۋلاسىندا»، – دەپ تولعايتىن اقىننىڭ Fاني، مۇحتار، فاريزا اتتى بالالارى سانالى ۇرپاق بولىپ جەتiلدi. ءسويتiپ، اقىن جاقسى جىر جازدى، جاقسى پەرزەنت ءوسiردi.
ەندەشە، باياعىدا وقۋدان شىعىپ، قارماقشىعا كەلگەندە:
اۋىلعا جەتتiم – باياعى ءوزiڭ كورگەندەي،
جەرگە قاراتىپ سارى شالدى، –
دەپ جىرلاعانىن ەسكە الساق، سارى شالدىڭ رۋحى اقىندىقتىڭ ارلانىنا، تەلەجۋرناليستيكانىڭ تارلانىنا اينالعان بۇگiنگi بiزدiڭ سارى شايىرعا ريزا شىعار...
* * *
شەر تولعاۋلى شاھيزادا اقىن وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن:
جىلدارىم-اي...
شاراپ ءىشىپ شايقالعان،
اقكوڭىلگە ايقۇشاعىن ايقارعان;
اششى سۋدان ءىسىپ-كەۋىپ القىمى،
التى قىردان الپىس قۇلان قايتارعان، –
دەپ جەلدىرتە جازىپ ەدى. ءسىز ايقۇشاعىڭىزدى اركىمگە ايقارا اشىپ، ارسالاڭداپ، اۋپىرىمدەپ الپىس قۇلاندى قايىرىپ جۇرگەنىڭىزدە اۋلاڭىزعا تاعى دا ءتورت-بەس قۇلان كىرىپ كەتكەن بە، قالاي؟!
سونىمەن، سىر بويىنىڭ سارى شايىرى بۇگىن الپىس بەستىڭ التىن قاقپاسىنان توڭىرەككە تامسانا قاراپ تۇر. «ارۋدىڭ جاسى ون سەگىز، اقىننىڭ جاسى الپىس بەس»، – دەۋشى ەدى ءبىر اعام... سول ايتقانداي، اي-حاي، الپىس بەسىڭىز قۇتتى بولسىن، شاكە! ارىنداپ-ارقىراپ، جالىنداپ-جارقىراپ، سىر مەن قىردىڭ اراسىندا امان-ەسەن جۇرە بەرىڭىز!
باۋىرجان ومارۇلى
