ءبىر ادامنىڭ ءومىرىن قۇتقارىپ قالدىق — بالىقشى

4907
Adyrna.kz Telegram

«ادىرنا» ءتىلشىسىنىڭ بالىق شارۋاشىلىعى تۋرالى كەرەمەت سۇحباتى الماتى وبلىسى، ەڭبەكشىقازاق اۋدانى، قاپشاعاي ماڭىنداعى كولدى اۋىلىنىڭ تۇرعىنى، 20 جىلدان استام ۋاقىت بالىق شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان تاجىريبەلى بالىقشى سارسەنباەۆ ەركىن اقۇزاقۇلىمەن بولدى. قيىن دا قىزىق كاسىپتىڭ يەسىمەن بولعان، شىم-شىتىرىق شىتىرمان وقيعالارعا تولى سۇحبات ءسىزدى قىزىقتىرماي قويمايتىنى ءسوزسىز. 

-ەركىن مىرزا، بالىق شارۋاشىلىعىن قالاي، قاشان باستادىڭىز؟

-بالىق اۋلاي ءبىلۋ دە ونەر. ول – ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن كاسىپ. بۇل قابىلەت ءبىزدىڭ قانىمىزدا، اتادان بالاعا دارىپ كەلە جاتىر دەسەم قاتەلەسپەيمن. سەبەبى، مەن بالىق اۋلاۋدى كىشكەنتاي كەزىمنەن بىلەتىنمىن.

بالا كەزىمىزدە تۋعان اۋىلىمىز كولدىنىڭ ماڭىندا «ساليجان» اتتى كىشىگىرىم كولدەن امۋر بالىقتاردى ۇستاپ الاتىنبىز. ول ۋاقىتتا قازىرگىدەي بالىق وتكىزەتىن پۋنكت بولمادى. قاپشاعايعا كەلگەن دەمالۋشىلار ارى-بەرى وتكەن كەزدە ساتىپ الار دەگەن ويمەن تراسسانىڭ بويىندا بالىقتاردى ساتىپ تۇراتىنبىز. ەڭ قىزىعى، بالالىق ويمەن بالىقتىڭ سالماعى اۋىرلاۋ بولىپ اقشاسى كوبىرەك شىقسىن دەپ، ىشىنە تاس سالىپ قوياتىنبىز. بىردە، ءبىر جولاۋشى بالىقتىڭ اۋزىنان تۇسكەن تاستى كورىپ، «مىناۋسى نەسى» دەپ اشۋلاندى. ساسقانىمىزدان بوي بەرمەي، «اعا، بۇل ءوزى تاس جەيتىن بالىق» دەپ جاۋاپ بەردىك.

بالا كەزىمىزدە ۇيگە از-ماز تيىن-تەبەن ءتۇسسىن دەپ، ايتەۋىر شامامىز كەلگەنشە شارۋاعا جارايتىنبىز. كەيىننەن كاسىپ قىلىپ تۇراقتى تۇردە بالىق شارۋاشىلىعىنا كەلۋىم 1999 جىلدان باستالدى. سىرتتاي ءبىلىم الىپ جۇرسەمدە، نان تاۋىپ جەيتىن كاسىبىم، جۇمىسىم – بالىق ەدى.

«ۇستازى جاقسىنىڭ، ۇستامى جاقسى» دەمەكشى ءىسىڭ بەرەكەلى بولسىن دەسەڭ، جاقسى ۇستازدان ءتالىم العان ءجون. بالىق ششارۋاشىلىعىنىڭ قىر-سىرىن، قۇپياسى مەن ايلاسىن ۇيرەتكەن ءبىراز تالىمگەرىم بولدى. كونەنىڭ كوزىن كورگەن، سوناۋ ارال تەڭىزىنىڭ ايدىنىندا اۋ جايعان قاراساي، كادەن، بۇركىتباي اعالارىمىز سىندى مىقتى بالىقشىلاردان ساباق الدىم. ودان وزگە تالاي باتىل بالىقشىلار باقيلىق بولىپ كەتتى.

-بۇل كاسىپتىڭ پايدا كوزى تۋرالى ايتا كەتسەڭىز. قالاي جۇمىس جاسايسىزدار؟

-كولدى اۋىلى قاپشاعاي ماڭىندا ورنالاسقان ءارى ەرتەدەن بالىق شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ كەلە جاتقاندىقتان ارنايى بالىق زاۋىتتارى بار. ءار بالىقشى ءوز كاسىبىنە قاجەتتى قايىعىن، اۋ، قالقى، ارنايى سۋ كيىمىن جانە وزگە دە قاجەتتى زاتتارىن سايلايدى. ءبىز وزگەلەر سەكىلدى جالعىزدان ەمەس ەكى-ەكىدەن بالىققا شىعامىز. ەكى بالىقشى اۋعا تۇسكەن بالىقتى ءوزارا كەلىسىمدى تۇردە ءبولىسىپ، قابىلداۋ پۋنكتىنە وتكىزەدى. سايكەسىنشە ولار بىزگە تيەسىلى قارجىنى بەرەدى.

-بالىق شارۋاشىلىعىنىڭ قيىنشىلىعى نەدە؟

-بالىق شارۋاشىلىعىنىڭ بار قيىنشىلىعى – دەنساۋلىققا زياندىعى. كۇز، قىس، كوكتەم ايلارىندا سۋ وتە سالقىن بولادى. دەگەنمەن كوكتەم جانە كۇز ناعىز بالىقتىڭ قىز-قىز قايناپ جاتقان ۋاقىتى. بىرىنشىدەن قىستىڭگۇنى مۇز قاۋىپتى. اپات ايتىپ كەلمەيدى. قاي ۋاقىتتا، قاي ساتتە مۇز جارىلىپ كەتەر ەكەن دەگەن قاۋىپ بولادى. دەگەنمەن ءبىر قىزىقتى فاكت ايتا كەتەيىن. قاپشاعاي سۋى وتە تەرەڭ بولعاندىقتان ءارى شىعىستان دا، باتىستان دا جەل سوعىپ تۇراتىندىقتان سۋى كەش قاتادى. باسقا وڭىرلەر ماسەلەن ارال، بالقاش تەڭىزدەرى قىس باستالىسىمەن مۇز بوپ قاتىپ قالسا، قاپشاعاي جەلتوقساننان قاڭتاردىڭ ورتاسىنا دەيىن قاتپاي تۇرادى. ەكىنشىدەن، كوكتەم مەن كۇز كەزىندە مۇز تولىقتاي ەرىمەي تۇرعان سۇپ-سۋىق سۋعا قولىمىزدى ساعاتتاپ سالىپ وتىرامىز. بۇل ارينە – وتە قيىن.

قاۋىپتىڭ 80%-ى تەحنيكانىڭ السىزدىگىنەن بولادى. ويتكەنى، قايىعىڭ مىقتى بولسا داۋىلدىڭ ورتاسىندا قالساڭ دا جاعاعا بار جىلدامدىقپەن ءجۇزىپ جەتۋىڭە بولادى. قازىر قايىقتىڭ جاڭا تۇرلەرى شىعۋدا. ءرۋلدى قايىق، موتورىنىڭ كۇشى كوپ قايىقتار، پلاستماسسا قايىقتاردىڭ بيىكتىگى، تولقىندى ۇستاپ قالۋى، جاقسىراق بولىپ كەلەدى. ول بالىقشى ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ءرۋلدى قايىقتاردىڭ الدىڭعى قالقا تەرەزەسى بولادى. تولقىن كەزىندە قاتتى جۇزگەن قايىق سەكىرگەن ساتتە ىشكە قاراي سۋ كىرمەۋىنە وسى تەرەزە سەبەپشى بولادى. ال قالعان قاۋىپتىڭ، قيىنشىلىقتىڭ  20%-ى بالىقشىنىڭ قابىلەتىنە بايلانىستى.

سونىمەن قاتار قىس كەزىندە بالىققا ارنالعان سۋ وتكىزبەيتىن ارنايى كيىمنىڭ ىشىنەن قالىڭداپ كيىنەمىز. قولعاپ، رەزەڭكە ەتىك قوزعالۋعا قيىندىق تۋعىزادى. دەگەنمەن قيمىلداعان سايىن، قالىڭ كيىمنەن تەرلەيسىڭ. تەرلەگەن دەنە سالقىندى تەز قابىلداعىش كەلەدى. سوندىقتان ءبىز قاشان دا قاۋىپتىڭ، ناعىز تاۋەكەلدىڭ ورتاسىندا جۇرەمىز.

قاپشاعاي كوگىنە توڭگەن قارا بۇلت. داۋىل وسىلاي باستالادى.

-جۇمىس بارىسىندا ورىن العان قانداي قىزىقتى ءارى قاۋىپتى جاعدايلار بولدى؟

-جاڭا ايتقانىمداي ءبىزدىڭ ءار كەز بالىققا شىۋىمىز، تاۋەكەل ەتۋدەن باستالادى. تابيعاتتىڭ توسىن-سىيلارى جەتەرلىك. اۋا-رايىنىڭ بولجامىنا قاراماستان كەنەت جەل، داۋىل تۇرعان ۋاقىتتا تەڭىز ورتاسىندا قالساڭ، مىنە ەڭ قورقىنىشتى ءسات. قايىعىڭ سەنىمدى بولسا، جاعاعا جەتىپ ۇلگەرۋىڭە بولادى. ال ەسكى قايىق تەڭىزدەن ءبىر وقيعاسىز قايتارمايدى. ونداي جاعدايلاردىڭ تالايى بولعان. سونداي وقيعالاردىڭ ءبىرى – داۋىل كەزىندە قايىقپەن بىرگە باتىپ بارا جاتقان ءبىر كىسىنى قۇتقارىپ قالدىق.

داۋلەت ەسىمدى سەرىگىممەن بىرگە قاپشاعايدىڭ ارعى بەتىنە سالعان اۋىمىزدى كورىپ قايتۋعا شىققانبىز. كۇنىگە بارىپ جۇرگەن جەرىمىز عوي، بىراق ءدال سول كۇنى اۋىمىزدى تاپپاي ءبىراز ۋاقىت بوگەلىپ قالدىق. كەنەتتەن باتىستان كۇشتى جەل تۇرىپ، تەڭىز تولقىنى باستالىپ كەتتى. ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ تاۋىپ، جۇمىستارىمىزدى بارىنشا تەز ءبىتىرىپ بەرگى جاعاعا قايتىپ بارا جاتقانبىز. ءبىر كەزدە الىستان ءبىر قارا كورىندى. جاقىنداي كەلە ءبىر ادامنىڭ قولىن بۇلعاپ تۇرعانىن بايقادىم. داۋلەت «بەنزينى بىتكەن بولار» دەپ اسا ءمان بەرمەدى. بىرنارسە بولعان اۋ، دەپ سول جاققا قاراي بۇردىم. جاقىنداپ قالساق تا، انا ادام قول بۇلعاۋىن توقتاتار ەمەس. سويتسەك، ءبىر ورىس كىسى قايىعىنا كوپ بالىق سالىپ جىبەرىپ، قاتتى تولقىننان سۋ تولىپ، باتىپ بارا جاتىر ەكەن. كومەكتەسۋگە بەكىنىپ انا كىسىنى ءبىزدىڭ قايىققا مىنگىزىپ الدىق. قايىعىن كەيىن شىعارىپ السىن دەگەن نيەتپەن، ءجىپ بايلاپ، ناۆيگاتور ورناتۋ ماقسات بولدى. ءوز قايىعىمنان قالىڭىراق ءجىپ تاۋىپ باتىپ بارا جاتقان قايىققا بايلادىم. ءبىر كەزدە قايىقتىڭ بەنزين تولى باكى سۋعا قالقىپ شىقتى. باك تولىعىمەن بەتىنە قالقىپ شىعۋ ءۇشىن ىشىندەگى بەنزينىن توگىپ تاستاۋ كەرەك بولدى. ءبىر جاعىنان داۋىل، ءبىر جاقتان تولقىن قىسىپ باكتى توڭكەرۋگە مۇمكىندىك بەرەر ەمەس. سوندا دا ارپالاسىپ جاتىرمىن. ءتىپتى ورىس اعانىڭ قازاقشا «ءوزىڭنىڭ قايىعىڭا قۇيىپ الساڭشى» دەگەنىن دە بايقاماپپىن (كۇلىپ). سودان سوڭ بەنزين توگىلدى، باك سۋ بەتىندە قالقىپ تۇر، ءجىپ بايلاۋلى، ناۆيگاتور بەلگىلەندى، ماقسات ورىندالدى جانە جاعاعا قاراي باستىق. ورىس كىسى قاتتى شوشىنعاننان دىرىلدەپ كەتكەن. تىنىشتاندىرىپ، بارىنشا كومەك كورسەتتىك. وسىلايشا امان-ەسەن جەتىپ ءبىر ادامنىڭ ءومىرىن قۇتقارىپ قالدىق.

تاعى ءبىر جىلدارى قىستا داۋىل تۇرىپ تەڭىزدىڭ ورتاسىندا ەكى كۇننەن استام ۋاقىت قالىپ قالدىق. كومەككە ءبىر قايىق كەلىپ ءبىزدى الىپ كەتۋگە تىرىسقانىمەن ەكى قايىقتىڭ سالماعى، داۋىل، قار، تولقىن كوتەرىلىپ تەڭىز سۋى قايىققا قۇيىلىپ مۇز بوپ قاتىپ بارا جاتقاندىقتان ول ويىمىزدان تۇك شىقپادى. امال قالماعان سوڭ، قايىعىمىزداعى بۇكىل بالىقتى كومەككە كەلگەندەرگە سالىپ جىبەرىپ، ءوزىمىز داۋىلدىڭ باسىلعانىن كۇتۋگە ءماجبۇر بولدىق. جانىمداعى سەرىگىممەن جاعاعا بىرنارسە قىلىپ جەتتىك. ءتۇن بولدى. قار ءالى جاۋىپ جاتىر، جەل باسىلار ەمەس. تاۋەكەل ەتىپ ەرتەڭدى كۇتەيىك دەپ شەشتىك. ءتىپتى وت تا جاعا المادىق. قايىقتىڭ جۇك سالعىشىندا ەسكى كيىمدەر بار ەكەن. سولاردى امالداپ جامىلماق بولىپ ەدىك، سەرىگىم «ەركىن!» دەپ ايحايلادى. سويتسەم قامىستىڭ اراسىنان قايىق تاۋىپ الىپتى. ول قايىقتى اقتارساق تا وت جاعاتىن ەشنارسە تاپپادىق. امال قالماعان سوڭ، قامىستاردى سىندىرىپ، قالىڭداپ استىمىزعا توسەدىك. قايىقتىڭ ءۇستىن جاپقان ۇلكەن تسەللوفان بار ەكەن. توڭباس ءۇشىن ۇستىمىزگە تسەللوفاندى جاپتىق تا، جاڭاعى  تاۋىپ العان قايىعىمىزدى كەرى قاراي اۋدارىپ سونىڭ استىنا جاتتىق. تاڭەرتەڭ بەتىمە تامعان تامشى سۋدان ويانىپ كەتتىم. سويتسەم، ادامنىڭ بۋىمەن تسەللوفان سۋلانىپ، سول سۋ بەتىمە تامعان ەكەن. قايىقتىڭ استىنان شىقساق، قار باسىپ قالىپتى. جەل جوق. قايىقتى اۋدارىپ ورنىنا قويدىق تا، قايىعىمىزعا ءمىنىپ، جينالىپ، ءوز جاعامىزعا ەسەن-امان ورالدىق.

-مىنە ناعىز وقيعا! جالپى اۋعا تۇسكەن بالىقتىڭ بۇگىنگى سانى مەن بۇرىنعى كەزدەردەگى مولشەردەن ايىرماشىلىعى قانشالىقتى؟

-بالىقتىڭ مولشەرى بۇرىنعىدان ازايدى دەۋگە كەلمەيدى. مۇنى بىلاي تۇسىندىرەيىن. بۇرىندارى بالىق كوپ بولعانىمەن اۋلايتىن بالىقشى، بالىقشى بولعان كۇننىڭ وزىندە اۋلارى كوپ بولمادى. ماسەلەن، سازان بالىقتارعا ارنالعان اۋلار كەيىنىرەكتە عانا شىقتى. سول سەبەپتى كەزىندە سازان بالىقتار اۋلانا بەرمەيتىن. شىندىعىنا كەلگەندە، ول جىلدارى تۇتىنۋشىلىق، قاجەتتىلىك از بولاتىن. ايتەۋىر ءار بالىقشى كۇن كورىسىنە جەتكىلىكتى تۇردە تاباتىن. ەسىمدە بارى، 1998 جىلى سازان بالىقتىڭ كيللوگرامى 45 تەڭگەدەن، شاباقتى – 10 تگدەن وتكىزەتىنبىز. ال قازىر سازان 500 تگ، كوكسەركەلەر (سۋداك) 600 تگ، شاباقتىڭ كىشىسى 80, ۇلكەندەرىن 150 تگدەن قابىلدايدى.

بالىق حالىققا ءبىر قولدان كەيىن بارمايدى. ماسەلەن، ءبىز مەملەكەتتىڭ قابىلداۋ پۋنكتىنە جاڭا ايتقان باعادا وتكىزسەك، ولار كوتەرمە ساۋداگەرلەرگە باسقا باعامەن بەرەدى. ال ولار بازارداعى ساتۋشىلارعا ساتىپ، ولار حالىققا باستاپقى باعادان ءۇش ەسە كوپ مولشەردە ساتادى. بالىق شارۋاشىلىعىنىڭ ەڭ وكىنىشتى تۇسى – وسى.

دەگەنمەن بازارلاردا قاپشاعاي بالىقتارى جوعارى باعالانادى. ولاردىڭ ءدامى وزگە تەڭىز بالىقتارىنان ەرەكشە كەلەدى. مىنا ءبىر جايتتى حالىق ەستە ۇستاعان ءجون. قاپشاعاي بالىقتارىن باسقا سۋدىڭ بالىعىنان ايىرا ءبىلۋ ءۇشىن، بالىقتىڭ ۇزىندىقتارىنا ءمان بەرىڭىز. ەگەر بالىقتىڭ سىرتقى سيپاتى مەن ۇزىندىقتارى ءبىپ-بىردەي بولسا، وندا ول – قاپشاعايدىكى ەمەس. مەن ءوز تاجىريبەمدە قاپشاعايدان ەشقاشان بىردەي ولشەمدى بالىقتار كەزدەستىرگەن ەمەسپىن.

-«بالىقشى» رەتىندە قانداي ارمانىڭىز بار؟

-«ەگىنشى جىلدا ارماندار، بالىقشى كۇندە ارماندار» دەگەن ءسوز بەكەر ەمەس. البەتتە، ءبىز دە ءوز كاسىبىمىزدىڭ دامىعانىن قالايمىز.

حالىق بازارداعى بالىقتىڭ باعاسىن كورىپ بالكىم بالىقشىنىڭ ءبارى باي دەپ ويلار. «بالىقشىنىڭ تاپقانى – ەتەك-جەڭى كەپكەنشە» دەيدى. ءبىزدىڭ ايماقتا تەك بالىق شارۋاشىلىعى دامىپ تۇرعاندىقتان ءساۋىر-مامىر ايلارىندا تىيىم سالۋ ۋاقىتىندا كوبىمىز تيىنسىز قالامىز. سوندىقتان ءبىز دە، ەل قاتارلى ءومىر ءسۇرۋىمىز ءۇشىن ءبىزدىڭ سالانى تولىق مەڭگەرگەن، مىقتى مامانداردىڭ ات سالىسۋىمەن بالىق شارۋاشىلىعىنىڭ جوعارى دەڭگەيدە دامىعانىن قالايمىز.

-سۇحباتىڭىزعا راقمەت!

اڭگىمەلەسكەن: دينا ليتپين،

«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى

پىكىرلەر