مەنى ۇنەمى مازالايتىن ءبىر سۇراق – «قازىرگى جاستار ءوز ءتىلىن قۇرمەتتەي مە؟». قۇرمەتتەيدى دەپ ايتايىن دەسەڭ، وزگە تىلدە سويلەپ جۇرگەندەر دە بار. ءبارى ەمەس، ارينە. ولاردىڭ اراسىندا تۋعان ءتىلىن ارداقتايتىن، ءوز ءتىلىن ەڭ ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىن پاتريوت جاستار كوپ دەپ بىلەمىن. جانە ول سولاي بولۋى زاڭدىلىق.
قۇربىلارىمىزدىڭ اراسىندا ءتىلىمىزدىڭ قاسيەتىن اڭگىمە ارقاۋىنا اينالدىراتىن كەزىمىز بولادى. قازاق ءتىلىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى تۋرالى ءسوز قوزعايمىز. مەنىڭ ويىمشا، ۇلتتىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگى – تىلىندە. وسىنى وسكەلەڭ ۇرپاق سەزىنسە ەكەن.
شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ءتىلى مەن ءدىلى، تاۋەلسىزدىگى مەن ەگەمەندىگى ءۇشىن بولعان كۇرەستەر كۇرەستەردىڭ ۇلىسى ەكەندىگىن ءبىز ءوز اتا-بابا تاريحىمىزدان دا تولىق بىلە الامىز. تاريحتا تالاي جانكەشتى جاۋگەرشىلىك زاماندى باسىمىزدان وتكەرسەك تە انا ءتىلىمىز ءۇشىن بولعان كۇرەس، بوستاندىعىمىز بەن ەگەمەندىگىمىز ءۇشىن بولعان كۇرەستەردەن ەش كەم ەمەس.
قازاق ءتىلى – ۇلتىمىزدىڭ ۇلى ءتىلى. وسى قاستەرلى دە قاسيەتتى ءتىلىمىزدىڭ تاريحي تەرەڭدە ەكەنىن ءبىلۋىمىز كەرەك. سوناۋ حV عاسىردىڭ ورتاسىندا شايبانيلەر اۋلەتىنەن ءبولىنىپ شىعىپ ءوز مەملەكەتتىلىگىن قۇرعان جانىبەك پەن كەرەي سۇلتاندار تۋىن تىككەن قازاق حاندىعى كەزىندە انا ءتىلىمىز ءوز تۇعىرىندا تۇردى. سونىمەن قاتار التايدان اتىراۋعا دەيىنگى ۇلان-عايىر اتىراپتى مەكەن ەتكەن كوشپەندى حالىقتىڭ ورتاق ءتىلى دە – قازاق ءتىلى بولدى.
اتا-بابالارىمىز انا ءتىلىنىڭ قادىر-قاسيەتىن ۇلتتىڭ رۋحىنا، قازىنا بايلىعىنا بالادى. سەبەبى ءتىل – حالىقتىڭ جانى، ءسانى، تۇتاستاي كەسكىن-كەلبەتى، ۇلتتىق بولمىسى. ادامدى مۇراتقا جەتكىزەتىن – انا ءتىلى مەن اتا ءداستۇرى بولسا، ءبىزدىڭ وسىنداي حالىقتىق قاسيەتتى مۇرامىز بار ەكەنىن ماقتان تۇتايىق.
سوناۋ قازاق-جوڭعار سوعىسى كەزىندە قاپىلىستا قولعا تۇسكەن ۇلى حانىمىز ابىلايدى جوڭعارلاردان بۇقار جىراۋ ۇرىسسىز، جانجالسىز وسى ءتىلىمىزدىڭ قۇدىرەتتى شەشەندىگى مەن كەمەڭگەرلىگى ارقىلى بوساتىپ العان. اراعا سان عاسىر سالىپ، قىزىل يمپەريا كەزەڭىندە دە انا ءتىلىمىزدى تۇنشىقتىرۋ ساياساتى جۇرگىزىلدى. الايدا وسىناۋ دالادا ەركىن ءومىر ءسۇرىپ، انا سۇتىمەن ءوسىپ، انا تىلىمەن تاربيە العان ۇلتىمىزدىڭ جىگەرىن جاسىتا العان ەمەس. كۇنى كەشەگى الاش قايراتكەرلەرى ءتىل ءۇشىن نامىستىڭ تۋىن تىكتى. ارينە، مۇنداي ماسەلەلەردى اعا ۇرپاق وكىلدەرى بىلگەنىمەن، كەيىنگى جاستار بىلە بەرمەۋى دە مۇمكىن. سولارعا وي سالۋ ماقساتىندا قولعا قالام العان ەدىك. سەبەبى كەيبىر جاستار شەت تىلدەرگە كوبىرەك بۇيرەكتەرى بۇراتىن سياقتى. شەت ءتىلىن دە بىلگەن ءجون، الايدا ءوز ءتىلىڭدى بارىنەن دە جاقسى ءبىلۋىڭ كەرەك ەمەس پە؟
قازاق ءتىلى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى. عىلىمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قازاق ءتىلى – الەمدەگى التى مىڭعا جۋىق تىلدەردىڭ ىشىندەگى قولدانۋ ءورىسى جاعىنان جەتپىسىنشى، ال ءتىل بايلىعى مەن كوركەمدىگى، ورالىمدىعى جاعىنان العاشقى وندىقتىڭ قاتارىنداعى تىلگە جاتادى. سونداي-اق ول دۇنيەجۇزىندەگى اۋىزشا جانە جازباشا ءتىل مادەنيەتى قالىپتاسقان التى ءجۇز ءتىلدىڭ جانە مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە ەكى ءجۇز ءتىلدىڭ قاتارىندا تۇر. قازاقستاندا تۇراتىن جۇزدەن اسا ۇلىستار مەن ۇلت وكىلدەرى قازاقستاننىڭ حالقىن، سونىڭ ىشىندە قازاق حالقىنىڭ تۇرمىسىن، ادەبيەتىن، ادەت-عۇرپىن، مادەنيەتىن، ءتىلىن ءبىلۋى مىندەتتى. تىلگە دەگەن قۇرمەت – حالىققا دەگەن قۇرمەت وسىنداي بولسا كەرەك.
بۇگىنگى قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى مەن بولاشاعى ەلباسىن از تولعاندىرىپ جۇرگەن جوق. سوندىقتان دا بولار ەلباسىنىڭ «قازاقستاننىڭ بولاشاعى – قازاق تىلىندە»، «انا ءتىلى – ءبارىمىزدىڭ انامىز، ويتكەنى ول – ۇلتىمىزدىڭ اناسى» دەگەن ءسوزى بار. ەلباسى جولداۋىندا ايتىلعان «ءبىز بارشا قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرۋشى باستى فاكتورلاردىڭ ءبىرى – ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن، بارلىق قازاقتاردىڭ انا ءتىلىن ودان ءارى دامىتۋعا بار كۇش-جىگەرىمىزدى جۇمساۋىمىز كەرەك» دەگەن ۋاجىندە قازاق ءتىلىنىڭ قازاقستان حالىقتارىنىڭ باسىن بىرىكتىرۋشى ۇيىتقى بولۋىن كوزدەپ وتىر.سەبەبى تىلدەن اسقان بايلىق جوق. تون-تورقا، مال-مۇلىك، التىن-كۇمىس بايلىعى تۇپكىلىكتى ەمەس. كۇندەردىڭ كۇنىندە سارقىلادى، توزادى. حالىقپەن بىرگە ماڭگى جاسايتىن ونىڭ ءتىل بايلىعى ەكەنىن ۇمىتپايىق!
قورىتا كەلگەندە، مەملەكەتتىك ءتىلدى عىلىم مەن تەحنيكانىڭ ءتۇرلى سالاسىنا ەنگىزىپ، ساپاسىن ارتتىرۋ – ۋاقىت تالابى. ال ۋاقىت تالابىن ورىنداۋ – بارشامىزعا ورتاق پارىز، اتقارۋعا ءتىيىستى مىندەتىمىز بولۋى كەرەك.
جازيرا شىنداۋلەت،
الماتى وبلىسى
