Ana tilimiz – asylymyz, ardaǵymyz

2379
Adyrna.kz Telegram

Meni únemi mazalaıtyn bir suraq – «Qazirgi jas­tar óz tilin qurmetteı me?». Qurmetteıdi dep aıtaıyn deseń, ózge tilde sóılep júrgender de bar. Bári emes, árıne. Olardyń arasynda týǵan tilin ardaqtaıtyn, óz tilin eń birinshi orynǵa qoıatyn patrıot jastar kóp dep bilemin. Jáne ol solaı bolýy zańdylyq.

Qurbylarymyzdyń arasynda tilimizdiń qasıetin áńgime arqaýyna aınaldyratyn kezimiz bolady. Qazaq tiliniń básekege qabilettiligi týraly sóz qozǵaımyz. Meniń oıymsha, ulttyń ulttyq ereksheligi – tilinde. Osyny óskeleń urpaq sezinse eken.
Shyntýaıtyna kelgende, tili men dili, táýelsizdigi men egemendigi úshin bolǵan kúrester kúresterdiń ulysy ekendigin biz óz ata-baba tarıhymyzdan da tolyq bile alamyz. Tarıhta talaı jankeshti jaýgershilik zamandy basymyzdan ótkersek te ana tilimiz úshin bolǵan kúres, bostandyǵymyz ben egemendigimiz úshin bolǵan kúresterden esh kem emes.
Qazaq tili – ultymyzdyń uly tili. Osy qasterli de qasıetti tilimizdiń tarıhı tereńde ekenin bilýimiz kerek. Sonaý HV ǵasyrdyń ortasynda shaıbanıler áýletinen bólinip shyǵyp óz memlekettiligin qurǵan Jánibek pen Kereı sultandar týyn tikken Qazaq handyǵy kezinde ana tilimiz óz tuǵyrynda turdy. ­Sonymen qatar Altaıdan Atyraýǵa deıingi ulan-ǵaıyr atyrapty meken etken kóshpendi halyqtyń ortaq tili de – qazaq tili boldy.
Ata-babalarymyz ana tiliniń qadir-qasıetin ulttyń rýhyna, qazyna baılyǵyna balady. Sebebi til – halyqtyń jany, sáni, tutastaı keskin-kelbeti, ulttyq bolmysy. Adamdy muratqa jetkizetin – ana tili men ata dástúri bolsa, bizdiń osyndaı halyqtyq qasıetti muramyz bar ekenin maqtan tutaıyq.
Sonaý qazaq-jońǵar soǵysy kezinde qapylysta qolǵa túsken uly hanymyz Abylaıdy jońǵarlardan Buqar jyraý uryssyz, janjalsyz osy tilimizdiń qudiretti sheshendigi men kemeńgerligi arqyly bosatyp alǵan. Araǵa san ǵasyr salyp, qyzyl ımperııa kezeńinde de ana tilimizdi tunshyqtyrý saıasaty júrgizildi. Alaıda osynaý dalada erkin ómir súrip, ana sútimen ósip, ana tilimen tárbıe alǵan ultymyzdyń jigerin jasyta alǵan emes. Kúni keshegi Alash qaıratkerleri til úshin namystyń týyn tikti. Árıne, mundaı máselelerdi aǵa urpaq ókilderi bilgenimen, keıingi jastar bile bermeýi de múmkin. Solarǵa oı salý maqsatynda qolǵa qalam alǵan edik. Sebebi keıbir jastar shet tilderge kóbirek búırekteri buratyn sııaqty. Shet tilin de bilgen jón, alaıda óz tilińdi bárinen de jaqsy bilýiń kerek emes pe?
Qazaq tili – Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik tili. Ǵylymı derekterge súıensek, qazaq tili – álemdegi alty myńǵa jýyq tilderdiń ishindegi qoldaný órisi jaǵynan jetpisinshi, al til baılyǵy men kórkemdigi, oralymdyǵy jaǵynan alǵashqy ondyqtyń qataryndaǵy tilge jatady. Sondaı-aq ol dúnıejúzindegi aýyzsha jáne jazbasha til mádenıeti qalyptasqan alty júz tildiń jáne memlekettik mártebege ıe eki júz tildiń qatarynda tur. Qazaqstanda turatyn júzden asa ulystar men ult ókilderi Qazaqstannyń halqyn, sonyń ishinde qa­zaq halqynyń turmysyn, ádebıetin, ádet-ǵur­pyn, mádenıetin, tilin bilýi mindetti. Tilge degen qurmet – halyqqa degen qurmet osyndaı bolsa kerek.
Búgingi qazaq tiliniń taǵdyry men bolashaǵy ­Elbasyn az tolǵandyryp júrgen joq. Sondyqtan da bolar Elbasynyń «Qazaqstannyń bolashaǵy – qazaq tilinde», «Ana tili – bárimizdiń anamyz, óıtkeni ol – ultymyzdyń anasy» degen sózi bar. Elbasy joldaýynda aıtylǵan «Biz barsha qazaqstandyqtardy biriktirýshi basty faktorlardyń biri – elimizdiń memlekettik tilin, barlyq qazaqtardyń ana tilin odan ári damytýǵa bar kúsh-jigerimizdi jumsaýymyz kerek» degen ýájinde qazaq tiliniń Qazaqstan halyqtarynyń basyn biriktirýshi uıytqy bolýyn kózdep otyr.Sebebi tilden asqan baılyq joq. Ton-torqa, mal-múlik, altyn-kúmis baılyǵy túpkilikti emes. Kúnderdiń kúninde sarqylady, tozady. Halyqpen birge máńgi jasaıtyn onyń til baılyǵy ekenin umytpaıyq!
Qoryta kelgende, memlekettik tildi ǵylym men tehnıkanyń túrli salasyna engizip, sapasyn arttyrý – ýaqyt talaby. Al ýaqyt talabyn oryndaý – barshamyzǵa ortaq paryz, atqarýǵa tiıisti mindetimiz bolýy kerek.


Jazıra ShYNDAÝLET,
Almaty oblysy

Pikirler