مەملەكەت باسشىسى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا كاسىبي سپورتتى دامىتۋعا بولىنگەن بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ ءتيىمسىز جۇمسالعانى تۋرالى مالىمدەدى، قر مادەنيەت جانە سپورت ۆيتسە-ءمينيسترى ەرلان قوجاعاپانوۆ قازىرگى تاڭدا كاسىبي سپورتتىڭ قالاي دامىپ جاتقانىن، سونداي-اق «استانا» فۋتبول كلۋبىنىڭ جاعدايى تۋرالى ايتىپ بەردى.
– ەرلان توقتارحانۇلى، ءسىز سپورتقا جاۋاپتى ادامسىز. سونداي-اق، بۇعان دەيىن قازاقستان فۋتبول فەدەراتسياسىن باسقاردىڭىز. وسى ورايدا مىنا ماسەلە تۋرالى ويىڭىزدى بىلسەم دەپ ەدىم. كلۋبتارىمىزدىڭ ەۋروپاعا بيىلعى جورىعى جاقسى باستالىپ، ءتىپتى، مىقتى كوماندالاردى جەڭدىك تە، بىراق سوڭعى ناتيجەمىز مۇلدە كوڭىل كونشىتپەدى. ۇياتقا قالدىق دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. ەل چەمپيونى «قايرات» ارمەنيانىڭ كومانداسىنان جەڭىلدى. «استانا» فيندەرگە قارسى كەزدەسۋدە 3:1 ەسەبىمەن الدا تۇرىپ، 3:4 ەسەبىمەن جەڭىلىپ قالدى. ال «توبىل» سلوۆاكتاردان 0:5 ەسەبىمەن وڭباي ۇتىلدى. وسى ورايدا ايتا كەتەتىن ءبىر ءجايت، ءبىزدىڭ كلۋبتاردىڭ جىلدىق بيۋدجەتى قارسىلاستاردان بىرنەشە ەسە كوپ، ءتىپتى 10 ەسە جوعارى دەسەك بولادى. وسىنىڭ ءبارى جانكۇيەرلەرءدىڭ دە جاندى جەرلەرىنە ءتيىپ جاتىر.الەۋمەتتىك جەلىلەر شۋلاپ تۇر. بىزگە وسىنداي فۋتبول كەرەك پە؟
– ارينە، فۋتبولىمىزدىڭ جاعدايى كوڭىل كونشىتپەي تۇر. بىراق، بۇل جەردەگى ناتيجەلەرگە تەرەڭىنەن ءۇڭىلۋ قاجەت. «قايرات» – جەكە كلۋب، الەمدىك دەڭگەيدەگى بازا سالىپ، توپ اكادەميا قۇرعان. قايرات بورانباەۆتىڭ ءتول بالاسى. ءوز كەزەگىندە بورانباەۆ گەرمانيانىڭ «لەيپتسيگ» كلۋبىمەن ىنتىماقتاستىق ورناتىپ، رەسەيدە «قايرات-ماسكەۋ» كومانداسىن قۇردى.ويىنشىلارىنىڭ باسىم بولىگى قازاقستاندىقتار جانە ءوز اكادەمياسىنىڭ تۇلەكتەرى. ءبىزدىڭ پروبلەمامىز – بىزدە بورانباەۆ سياقتى ادام بىرەۋ-اق. مەنىڭ ويىمشا، ول كلۋبىنىڭ جەڭىلىسىمەن ءوزى باس قاتىرۋى ءتيىس، ءوزى شەشەتىن ماسەلە دەپ قارار ەدىم. ەڭ باستىسى، «قايرات» بيۋدجەت قارجىسىمەن ءومىر سۇرمەيدى. «قايرات» سياقتى كوماندالار كوپ بولسا دەپ تىلەيسىڭ.
ال «توبىل» كوڭىل قالدىردى. ءبىرىنشى رەت ەمەس. بىراق، قوستانايدا وبلىس اكىمى مانەج سالىپ، ستاديوندى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزگەن. مەنىڭ بىلۋىمشە، ول قازىر ستاديونعا سوڭعى ۇلگىدەگى جاساندى الاڭدى توسەپ جاتىر. ۇلتتىق قۇرامامىزدىڭ كوشباسشى ويىنشىلارىنىڭ باسىم بولىگى «توبىل» ساپىندا ويناپ ءجۇر. ەگەر ولار ەۋروپادا ويسىراي جەڭىلگەن بولسا، دەمەك ءبىزدىڭ قازىرگى دەڭگەيىمىز وسى. ۇلتتىق قۇرامامىزدىڭ كوشباسشى فۋتبولشىلارىنان قۇرالعان كوماندامىز سلوۆاكيالىق جاستاردان ويسىراي جەڭىلىپ، ەل فۋتبولىنىڭ دەڭگەيىن انىق كورسەتتى. ءيا، «توبىلدىڭ» ناتيجەلەرى وتە تومەن، بىراق ولار مۇنىڭ بارلىعىن ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋمەن جۋىپ-شايىپ جاتىر. بولاشاققا ينۆەستيتسيا قۇيىپ جاتىر دەپ اقتاۋعا بولادى.
مەن ءۇشىن كوڭىلىمدى قاتتى قۇلازىتقان جايت – «استانانىڭ» جاعدايى. كوپ جىلدار بويى كلۋب ەل فۋتبولىنىڭ فلاگمانى بولدى. بيۋدجەتى جىلىنا 30 ميلليون دوللارعا دەيىن جەتتى. وسىنىڭ ناتيجەسى قايدا؟ ەشتەڭە دە جوق. بازا جوق، اكادەميا دا سالىنبادى. وسى جىلدار ىشىندە بىردە-ءبىر فۋتبولشىنى ءتيىمدى، پايدا اكەلەتىن قاراجاتقا ساتقان جوق. بارلىق اقشا نەگىزسىز قىمبات لەگيونەرلەرگە، ولاردىڭ اگەنتتەرىنە، بولماشى ترانسفەرلەرگە جۇمسالدى. بارلىق ناتيجە تابلودا، وعان قاراۋدىڭ ءوزى ۇيات. ءبىر سوزبەن ايتقاندا – «بارداك».
– بىراق «استانا» تۋرالى ايتقان ماسەلەڭىزدىڭ بيىلدىققا قاتىسى جوق شىعار؟ ويتكەنى، جىل باسىنان باستاپ ەلىمىزدە كلۋبتاردىڭ بيۋدجەتى ءبىرشاما قىسقاردى ەمەس پە؟
– بيىل مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىن ورىنداۋ ءۇشىن بارلىق كاسىبي سپورت كلۋبتارىن قارجىلاندىرۋ قىسقارتىلدى. كەيبىر كلۋبتار بۇل قىسقارتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىنبەي جۇرگەن سەكىلدى. ولار قاتتى قاتەلەسەدى، ءارى ول ءۇشىن ناقتى ەسەپ تە بەرەدى. مىسالى، «استانا» فۋتبول كلۋبىنىڭ وسى جىلعى بيۋدجەتى 5 ميلليارد تەڭگە، ال قالعان كلۋبتاردىڭ بارلىعىندا 1,2 ميلليارد تەڭگەدەن اسپايدى. ال ناتيجەسى كانە؟ ەۋروپاداعى ساتسىزدىكتەن باسقا ەشتەڭە جوق.
– «استانا» باسشىلارى كلۋبتىڭ وتكەن جىلدارداعى ۇلكەن قارىزدارى تۋرالى ايتىپ، وسى جاعدايكومانداعا جوعارى جەتىستىككە جەتۋگە مۇمكىندىك بەرمەي جاتىر دەگەن پىكىردە...
– ەندەشە، تالقىلايىق. «استانا» وسى جىلعا 4,2 ميلليارد تەڭگە كرەديتورلىق بەرەشەكپەن كىردى. قازاقستاندا مۇنداي قارىز ەشقاشان بىردە-ءبىر كلۋبتا بولعان ەمەس. بۇل قارىزداردىڭ كوپ بولىگى 2020, ياعني «كوۆيد» جىلى پايدا بولدى. كلۋب بەلشەسىنەن بەرەشەككە باتىپ، ەندى ونى مەملەكەت ەسەبىنەن وتەگىسى كەلەدى. بىراق بۇل قارىزداردىڭ كوپتەگەن كومپونەنتتەرى زەرتتەلە كەلە ۇلكەن سۇراقتار تۋىپ وتىر. ءبىز كوپتەگەن قارىزداردىڭ پايدا بولۋىنىڭ زاڭدىلىعىنا ەلەۋلى كۇمان بولا تۇرا، اقشانى وپ-وڭاي بەرە المايمىز. قازىر بۇل اقشا سەنىمدى قورعالعان. بىراق ول كلۋبقا بارعان بەتتە، كۇماندى كەلىسىمشارتتار ەسەبىنەن باسقا تاراپتارعا كەتۋ قالۋى مۇمكىن. ءبىز وعان جول بەرمەيمىز.
– ءسىزدىڭ سوزىڭىزدەن بۇل قارىزدار نەمەسە ولاردىڭ ءبىر بولىگى «قولدان جاسالعانداي» ەستىلەدى ەكەن...
– وكىنىشكە قاراي، مۇنى دا جوققا شىعارۋعا بولمايدى. قازىر كلۋبتا اۋديتورلىق تەكسەرىستەر ءجۇرىپ جاتىر. ءوز كەزەگىمىزدە كرەديتورلىق بەرەشەكتى وتەۋ بارىسىندا حالىق اقشاسىنىڭ ىسىراپ بولۋىنا جول بەرمەيمىز. زاڭ اياسىندا قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسايمىز.
– تەكسەرۋ ءجۇرىپ جاتقانى تۇسىنىكتى. بىراق، ءوزىڭىز ايتقانداي، «استاناداعى» «بارداكتىڭ» ناقتى مىسالدارىن كەلتىرە الاسىز با؟
– قازىر تەكسەرۋ ءجۇرىپ جاتقاندىقتان، كوپ نارسەنى كوپشىلىككە اشىپ ايتا المايمىن. بىراق ءبىزدى قاتتى مازالايتىن جاعداي، كلۋب ءىس جۇزىندە سىرتقى كۇشتەردىڭ جانە شەتەكلىك ءبىر توپتىڭ باسقارۋىنا ءوتىپ كەتكەن. شىن مانىندە، كلۋب بارلىق قۇقىقتىق جۇمىستاردى، سونىمەن قاتار، سپورتتىق جانە ماركەتينگتىك جۇمىستاردى رەسەيلىك كومپانياعا، سونىڭ ىشىندە تۇسىنىكسىز تۇلعالاردىڭ قولىنا ەش جاۋاپكەرشىلىكسىز تاپسىرىپ قويعان. بۇل دەگەنىڭىز «استانانى» ءبىزدىڭ مەنەدجمەنت ەمەس، كۇماندى شەتەلدىك كومپانيا باسقاراتىنداي كورىنەدى. جالپى، ەگەر بارلىق جۇمىستى وتە ۇلكەن كولەمدەگى اقشاعا شەتەلدىك كومپانياعا تاپسىرعان بولسا، وندا «استاناعا» باس ديرەكتور، زاڭگەرلەر، ماركەتولوگتار نە ءۇشىن كەرەك؟ وندا دا كوپتەگەن كەلىسىمشارتتار مەن قارىم-قاتىناستار «استانانىڭ» مۇددەسىنە قارسى تۇرۋدا.
ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىن. «استانا» وسى شەتەلدىك كومپانياعا جاتتىقتىرۋشى گريگورچۋكپەن بىتىمگەرشىلىك كەلىسىم جاساسۋعا دەيىنگى بارلىق قۇقىقتار مەن وكىلەتتىكتەردى بەرىپ، داۋدى شەشۋدى تاپسىرعان. بىتىمگەرشىلىك كەلىسىمى بويىنشا «استانا» تاراپى گريگورچۋكقا بىرنەشە ترانشپەن تولەم جاساۋدى كوزدەدى. بىراق تولەمنىڭ مەرزىمىن وتكىزىپ العان جاعدايدا «استانا» گريگورچۋككە كۇتكەندەي كۇنىنە 0,01 نەمەسە 0,02% ەمەس، بىردەن 200 مىڭ ەۋرو تولەيدى. ناتيجەسىندە، كلۋب گريگورچۋكقا 866 مىڭ ەۋرو نەگىزگى قارىزىنان باسقا، كەشىكتىرگەنى ءۇشىن تاعى 400 مىڭ ەۋرو تولەۋگە ءماجبۇر. ءتيىمدى مولشەرلەمە ەۋرومەن جىلدىق جۇزدەگەن پايىزدارمەن ەسەپتەلەدى. بۇل اقىلعا سىيمايتىن نارسە. سوندىقتان مۇنداي بىتىمگەرشىلىكتىڭ زيانى بولماسا، پايداسى جوق. ول «استاناعا» ارنايى زالال كەلتىرۋ ءۇشىن جاسالعان سياقتى. كلۋب حالىقارالىق مىقتى قۇقىق كومپانياسىن جالداعان كەزدە، ءبىز «استانانىڭ» مۇددەسىن قورعاۋدىڭ مۇلدە باسقا دەڭگەيىن كۇتەمىز. وكىنىشكە قاراي، ەشقانداي قورعاۋدى كورىپ تۇرعان جوقپىز. كەرىسىنشە، تولىقتاي مۇددەنى باسقا تاراپقا بەرىپ قويعان. جاعداي راسىمەن وسىلاي. سوندىقتان، كلۋبقا وسى كەڭسەمەن بارلىق قارىم-قاتىناسىن بۇزۋدى بۇيىردىق. ولاردان كەلەتىنى تەك قانا شىعىن. ولاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىنە ءالى دە پروتسەدۋرالىق باعا بەرۋ كەرەك.
ءارى قاراي جالعاستىرايىن. «استانادا» جالاقى مولشەرى تىم جوعارى. كەيبىر لەگيونەرلەرگە ايىنا 50-60 مىڭ ەۋرو تولەيدى، ال جىل سايىن ونداعان جانە جۇزدەگەن مىڭ ەۋروعا كوتەرگىشتەر تاعايىندالادى. ءبىر فۋتبولشىنىڭ ورتاشا ايلىق تابىسى 70-80 مىڭ ەۋروعا دەيىنجەتەدى. نە ءۇشىن؟ فيندەردىڭ بۇكىل كومانداسى ءبىزدىڭ ءبىر ويىنشىعا تيەسىلى جالاقىنى الادى. سوعان قاراماستان فيندەر كەلەسى كەزەڭگە ءوتتى. اۋ، سوندا ءسىز قاي ەلدە تۇرىپ جاتىرسىز؟ بالالارعا، جانكۇيەرلەرگە، بۇكىل قازاقستانعا قانداي پايداسى بار؟ ءبىز كلۋبقا قارجىلىق ءتارتىپتى، نەگىزگى ءتارتىپتى ەنگىزگىمىز كەلەدى، بىراق ولار بۇعان قارسى.
– قالايشا؟
– ماسەلەن، تيىمدىلىكتى ارتتىرۋ جانە تەرىس پايدالانۋدى بولدىرماۋ ءۇشىن ترانسفەرلىك كوميتەت قۇرۋدى ۇيعارعانبىز. بۇل تابيعي قادام دەپ ەسەپتەيمىن. ترانسفەرلىك كوميتەتتەر بارلىق كلۋبتاردا بار. بىراق ولار بۇعان قارسى بولدى. كلۋب اگەنتتىك كەلىسىمشارتتاردى ترانسفەرلىك كوميتەتتىڭ وكىلەتتىكتەرى شەڭبەرىنەن شىعارۋدى ۇسىندى. دەگەنمەن اگەنتتىك تولەمدەر مامىلەنىڭ ەڭ ماڭىزدى پارامەترى بولىپ ەسەپتەلەدى. كلۋب اگەنتتىك تولەمدەردى وزدەرى شەشەتىنىن مالىمدەدى. ءوز كەزەگىمىزدە اگەنتتىك جانە كوتەرمە تولەمدەردىڭ كەز كەلگەنىنە تىيىم سالۋدى، ال فۋتبولشىلاردىڭ جالاقىلارىن تەڭگەگە اۋدارۋدى ۇسىندىق. شىن مانىندە، كلۋبتىڭ بيۋدجەتى تەڭگەمەن بولا تۇرا، ايلىق جالاقىنى دوللارمەن نەمەسە ەۆرومەن قالاي بەلگىلەۋگە بولادى؟ كۋرستىڭ كەز كەلگەن تەرىس ديناميكاسى، سىزگە نەگىزسىز كرەديتورلىق بەرەشەك اكەلەدى. بىراق كلۋب ءبىزدىڭ تالاپتارىمىزدى مۇلدە ەلەمەدى. ناتيجەسىندە، بارلىق جاڭا ويىنشىلار 15%-تىك اگەنتتىككە قول قويدى. بۇل قۇجاتتاردىڭ دا زاڭدىلىعى كۇمان تۋدىرادى.
2018 جىلدان باستاپ «استانانى» قارجىلاندىرۋعا شامامەن 45 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. ءبىر «استاناعا» بۇكىل قازاقستاندىق سپورتقا قاراعاندا كوبىرەك اقشا جۇمسالدى. نەگە؟ بيۋدجەتى مۇلدە از فيندەردەن جەڭىلۋ ءۇشىن بە، الدە، وتكەن جىلعىداي قاراپايىم چەرنوگوريانىڭ «بۋدۋچنوست» سياقتى ورتانقول ۇجىمىنا ۇتىلۋ ءۇشىن بە؟ جىل سايىن وسى كورىنىس: بيۋدجەتى بىرنەشە ەسە از، دالىرەك ايتساق، ءبىزدىڭ كوماندانىڭ بيۋدجەتىنەن ون ەسە تومەن كوماندادان جەڭىلەمىز. ەندى مۇنداي باسسىزدىقتىڭ جالعاسا بەرۋىنە جول بەرمەيمىز. بۇدان بىلاي جالعاسۋى مۇمكىن ەمەس. ءبارىن دۇرىس جاساۋىمىز كەرەك. بۇل «بارداكتى» توقتاتاتىن ۋاقىت جەتتى.
- ەندى «استانانىڭ» الداعى تاعدىرى قانداي بولماق؟
– كەلەسى جىلعا ارنالعان بيۋدجەت تاعى 40%-عا قىسقارادى. پرەزيدەنت تاپسىردى، ءبىز ورىندايمىز. تۇسىنبەگەندەر ورنىن بوساۋتى ءتيىس. بۇل تەك «استاناعا» ەمەس، بارلىق كلۋبتارعا قاتىستى.
سۇحباتتاسقان وڭعار قابدەن
