Memleket basshysy Qazaqstan halqyna Joldaýynda kásibı sportty damytýǵa bólingen bıýdjet qarajatynyń tıimsiz jumsalǵany týraly málimdedi, QR Mádenıet jáne sport vıe-mınıstri Erlan Qojaǵapanov qazirgi tańda kásibı sporttyń qalaı damyp jatqanyn, sondaı-aq «Astana» fýtbol klýbynyń jaǵdaıy týraly aıtyp berdi.
– Erlan Toqtarhanuly, siz sportqa jaýapty adamsyz. Sondaı-aq, buǵan deıin Qazaqstan fýtbol federaııasyn basqardyńyz. Osy oraıda myna másele týraly oıyńyzdy bilsem dep edim. Klýbtarymyzdyń Eýropaǵa bıylǵy joryǵy jaqsy bastalyp, tipti, myqty komandalardy jeńdik te, biraq sońǵy nátıjemiz múlde kóńil kónshitpedi. Uıatqa qaldyq desek artyq aıtqandyq emes. El chempıony «Qaırat» Armenııanyń komandasynan jeńildi. «Astana» fınderge qarsy kezdesýde 3:1 esebimen alda turyp, 3:4 esebimen jeńilip qaldy. Al «Tobyl» slovaktardan 0:5 esebimen ońbaı utyldy. Osy oraıda aıta ketetin bir jáıt, bizdiń klýbtardyń jyldyq bıýdjeti qarsylastardan birneshe ese kóp, tipti 10 ese joǵary desek bolady. Osynyń bári jankúıerlerdiń de jandy jerlerine tıip jatyr.Áleýmettik jeliler shýlap tur. Bizge osyndaı fýtbol kerek pe?
– Árıne, fýtbolymyzdyń jaǵdaıy kóńil kónshitpeı tur. Biraq, bul jerdegi nátıjelerge tereńinen úńilý qajet. «Qaırat» – jeke klýb, álemdik deńgeıdegi baza salyp, top akademııa qurǵan. Qaırat Boranbaevtyń tól balasy. Óz kezeginde Boranbaev Germanııanyń «Leıpıg» klýbymen yntymaqtastyq ornatyp, Reseıde «Qaırat-Máskeý» komandasyn qurdy.Oıynshylarynyń basym bóligi qazaqstandyqtar jáne óz akademııasynyń túlekteri. Bizdiń problemamyz – bizde Boranbaev sııaqty adam bireý-aq. Meniń oıymsha, ol klýbynyń jeńilisimen ózi bas qatyrýy tıis, ózi sheshetin másele dep qarar edim. Eń bastysy, «Qaırat» bıýdjet qarjysymen ómir súrmeıdi. «Qaırat» sııaqty komandalar kóp bolsa dep tileısiń.
Al «Tobyl» kóńil qaldyrdy. Birinshi ret emes. Biraq, Qostanaıda oblys ákimi manej salyp, stadıondy kúrdeli jóndeýden ótkizgen. Meniń bilýimshe, ol qazir stadıonǵa sońǵy úlgidegi jasandy alańdy tósep jatyr. Ulttyq quramamyzdyń kóshbasshy oıynshylarynyń basym bóligi «Tobyl» sapynda oınap júr. Eger olar Eýropada oısyraı jeńilgen bolsa, demek bizdiń qazirgi deńgeıimiz osy. Ulttyq quramamyzdyń kóshbasshy fýtbolshylarynan quralǵan komandamyz slovakııalyq jastardan oısyraı jeńilip, el fýtbolynyń deńgeıin anyq kórsetti. Iá, «Tobyldyń» nátıjeleri óte tómen, biraq olar munyń barlyǵyn ınfraqurylymdy jaqsartýmen jýyp-shaıyp jatyr. Bolashaqqa ınvestıııa quıyp jatyr dep aqtaýǵa bolady.
Men úshin kóńilimdi qatty qulazytqan jaıt – «Astananyń» jaǵdaıy. Kóp jyldar boıy klýb el fýtbolynyń flagmany boldy. Bıýdjeti jylyna 30 mıllıon dollarǵa deıin jetti. Osynyń nátıjesi qaıda? Eshteńe de joq. Baza joq, akademııa da salynbady. Osy jyldar ishinde birde-bir fýtbolshyny tıimdi, paıda ákeletin qarajatqa satqan joq. Barlyq aqsha negizsiz qymbat legıonerlerge, olardyń agentterine, bolmashy transferlerge jumsaldy. Barlyq nátıje tabloda, oǵan qaraýdyń ózi uıat. Bir sózben aıtqanda – «bardak».
– Biraq «Astana» týraly aıtqan máseleńizdiń bıyldyqqa qatysy joq shyǵar? Óıtkeni, jyl basynan bastap elimizde klýbtardyń bıýdjeti birshama qysqardy emes pe?
– Bıyl Memleket Basshysynyń Joldaýyn oryndaý úshin barlyq kásibı sport klýbtaryn qarjylandyrý qysqartyldy. Keıbir klýbtar bul qysqartýdyń mańyzdylyǵyn túsinbeı júrgen sekildi. Olar qatty qatelesedi, ári ol úshin naqty esep te beredi. Mysaly, «Astana» fýtbol klýbynyń osy jylǵy bıýdjeti 5 mıllıard teńge, al qalǵan klýbtardyń barlyǵynda 1,2 mıllıard teńgeden aspaıdy. Al nátıjesi káne? Eýropadaǵy sátsizdikten basqa eshteńe joq.
– «Astana» basshylary klýbtyń ótken jyldardaǵy úlken qaryzdary týraly aıtyp, osy jaǵdaıkomandaǵa joǵary jetistikke jetýge múmkindik bermeı jatyr degen pikirde...
– Endeshe, talqylaıyq. «Astana» osy jylǵa 4,2 mıllıard teńge kredıtorlyq bereshekpen kirdi. Qazaqstanda mundaı qaryz eshqashan birde-bir klýbta bolǵan emes. Bul qaryzdardyń kóp bóligi 2020, ıaǵnı «kovıd» jyly paıda boldy. Klýb belshesinen bereshekke batyp, endi ony memleket esebinen ótegisi keledi. Biraq bul qaryzdardyń kóptegen komponentteri zerttele kele úlken suraqtar týyp otyr. Biz kóptegen qaryzdardyń paıda bolýynyń zańdylyǵyna eleýli kúmán bola tura, aqshany op-ońaı bere almaımyz. Qazir bul aqsha senimdi qorǵalǵan. Biraq ol klýbqa barǵan bette, kúmándi kelisimsharttar esebinen basqa taraptarǵa ketý qalýy múmkin. Biz oǵan jol bermeımiz.
– Sizdiń sózińizden bul qaryzdar nemese olardyń bir bóligi «qoldan jasalǵandaı» estiledi eken...
– Ókinishke qaraı, muny da joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Qazir klýbta aýdıtorlyq tekserister júrip jatyr. Óz kezegimizde kredıtorlyq bereshekti óteý barysynda halyq aqshasynyń ysyrap bolýyna jol bermeımiz. Zań aıasynda qoldan kelgenniń bárin jasaımyz.
– Tekserý júrip jatqany túsinikti. Biraq, ózińiz aıtqandaı, «Astanadaǵy» «bardaktyń» naqty mysaldaryn keltire alasyz ba?
– Qazir tekserý júrip jatqandyqtan, kóp nárseni kópshilikke ashyp aıta almaımyn. Biraq bizdi qatty mazalaıtyn jaǵdaı, klýb is júzinde syrtqy kúshterdiń jáne sheteklik bir toptyń basqarýyna ótip ketken. Shyn máninde, klýb barlyq quqyqtyq jumystardy, sonymen qatar, sporttyq jáne marketıngtik jumystardy reseılik kompanııaǵa, sonyń ishinde túsiniksiz tulǵalardyń qolyna esh jaýapkershiliksiz tapsyryp qoıǵan. Bul degenińiz «Astanany» bizdiń menedjment emes, kúmándi sheteldik kompanııa basqaratyndaı kórinedi. Jalpy, eger barlyq jumysty óte úlken kólemdegi aqshaǵa sheteldik kompanııaǵa tapsyrǵan bolsa, onda «Astanaǵa» bas dırektor, zańgerler, marketologtar ne úshin kerek? Onda da kóptegen kelisimsharttar men qarym-qatynastar «Astananyń» múddesine qarsy turýda.
Bir ǵana mysal keltireıin. «Astana» osy sheteldik kompanııaǵa jattyqtyrýshy Grıgorchýkpen bitimgershilik kelisim jasasýǵa deıingi barlyq quqyqtar men ókilettikterdi berip, daýdy sheshýdi tapsyrǵan. Bitimgershilik kelisimi boıynsha «Astana» tarapy Grıgorchýkqa birneshe transhpen tólem jasaýdy kózdedi. Biraq tólemniń merzimin ótkizip alǵan jaǵdaıda «Astana» Grıgorchýkke kútkendeı kúnine 0,01 nemese 0,02% emes, birden 200 myń eýro tóleıdi. Nátıjesinde, klýb Grıgorchýkqa 866 myń eýro negizgi qaryzynan basqa, keshiktirgeni úshin taǵy 400 myń eýro tóleýge májbúr. Tıimdi mólsherleme eýromen jyldyq júzdegen paıyzdarmen esepteledi. Bul aqylǵa syımaıtyn nárse. Sondyqtan mundaı bitimgershiliktiń zııany bolmasa, paıdasy joq. Ol «Astanaǵa» arnaıy zalal keltirý úshin jasalǵan sııaqty. Klýb halyqaralyq myqty quqyq kompanııasyn jaldaǵan kezde, biz «Astananyń» múddesin qorǵaýdyń múlde basqa deńgeıin kútemiz. Ókinishke qaraı, eshqandaı qorǵaýdy kórip turǵan joqpyz. Kerisinshe, tolyqtaı múddeni basqa tarapqa berip qoıǵan. Jaǵdaı rasymen osylaı. Sondyqtan, klýbqa osy keńsemen barlyq qarym-qatynasyn buzýdy buıyrdyq. Olardan keletini tek qana shyǵyn. Olardyń is-áreketterine áli de proedýralyq baǵa berý kerek.
Ári qaraı jalǵastyraıyn. «Astanada» jalaqy mólsheri tym joǵary. Keıbir legıonerlerge aıyna 50-60 myń eýro tóleıdi, al jyl saıyn ondaǵan jáne júzdegen myń eýroǵa kótergishter taǵaıyndalady. Bir fýtbolshynyń ortasha aılyq tabysy 70-80 myń eýroǵa deıinjetedi. Ne úshin? Fınderdiń búkil komandasy bizdiń bir oıynshyǵa tıesili jalaqyny alady. Soǵan qaramastan fınder kelesi kezeńge ótti. Aý, sonda siz qaı elde turyp jatyrsyz? Balalarǵa, jankúıerlerge, búkil Qazaqstanǵa qandaı paıdasy bar? Biz klýbqa qarjylyq tártipti, negizgi tártipti engizgimiz keledi, biraq olar buǵan qarsy.
– Qalaısha?
– Máselen, tıimdilikti arttyrý jáne teris paıdalanýdy boldyrmaý úshin transferlik komıtet qurýdy uıǵarǵanbyz. Bul tabıǵı qadam dep esepteımin. Transferlik komıtetter barlyq klýbtarda bar. Biraq olar buǵan qarsy boldy. Klýb agenttik kelisimsharttardy transferlik Komıtettiń ókilettikteri sheńberinen shyǵarýdy usyndy. Degenmen agenttik tólemder mámileniń eń mańyzdy parametri bolyp esepteledi. Klýb agenttik tólemderdi ózderi sheshetinin málimdedi. Óz kezegimizde agenttik jáne kóterme tólemderdiń kez kelgenine tyıym salýdy, al fýtbolshylardyń jalaqylaryn teńgege aýdarýdy usyndyq. Shyn máninde, klýbtyń bıýdjeti teńgemen bola tura, aılyq jalaqyny dollarmen nemese evromen qalaı belgileýge bolady? Kýrstyń kez kelgen teris dınamıkasy, sizge negizsiz kredıtorlyq bereshek ákeledi. Biraq klýb bizdiń talaptarymyzdy múlde elemedi. Nátıjesinde, barlyq jańa oıynshylar 15%-tik agenttikke qol qoıdy. Bul qujattardyń da zańdylyǵy kúmán týdyrady.
2018 jyldan bastap «Astanany» qarjylandyrýǵa shamamen 45 mıllıard teńge bólindi. Bir «Astanaǵa» búkil qazaqstandyq sportqa qaraǵanda kóbirek aqsha jumsaldy. Nege? Bıýdjeti múlde az fınderden jeńilý úshin be, álde, ótken jylǵydaı qarapaıym Chernogorııanyń «Býdýchnost» sııaqty ortanqol ujymyna utylý úshin be? Jyl saıyn osy kórinis: bıýdjeti birneshe ese az, dálirek aıtsaq, bizdiń komandanyń bıýdjetinen on ese tómen komandadan jeńilemiz. Endi mundaı bassyzdyqtyń jalǵasa berýine jol bermeımiz. budan bylaı jalǵasýy múmkin emes. Bárin durys jasaýymyz kerek. Bul «bardakty» toqtatatyn ýaqyt jetti.
- Endi «Astananyń» aldaǵy taǵdyry qandaı bolmaq?
– Kelesi jylǵa arnalǵan bıýdjet taǵy 40%-ǵa qysqarady. Prezıdent tapsyrdy, biz oryndaımyz. Túsinbegender ornyn bosaýty tıis. Bul tek «Astanaǵa» emes, barlyq klýbtarǵa qatysty.
Suhbattasqan Ońǵar QABDEN
