كوروناۆيرۋس تەك قانا ەكونوميكا مەن ساۋدا-ساتتىققا سوققى جاساپ، الەم حالقى اراسىندا ءولىم سانىن ارتتىرىپ قانا قويماي، تۇتاس ۇلت پەن ول سويلەيتىن ءتىلدى دە جويىپ جىبەرۋدىڭ الدىندا تۇر.
وڭتۇستىك امەريكادا گۋاتو اتتى حالىق بار. سانى وتە از. ەۋفرازيا مەن ۆيسەنتە اتتى قوس ازامات وسى حالىقتىڭ وكىلى. ولار بوليۆيا شەكاراسىنا جاقىن ماڭدا ورنالاسقان پانتانال ايماعىندا ءومىر سۇرەدى. قوس ازامات ەجەلگى گۋاتو تىلىندە سويلەيدى. ەگەر بۇل ەكى ازامات ۆيرۋستان كوز جۇمسا، وندا ەجەلگى گۋاتو ءتىلى ماڭگىلىككە جوعالماق. لينگۆيستەر اتالمىش ءتىلدى جاقىندا زەرتتەۋدى باستاپ، بۇل تىلگە جەكە الىپپە جاساۋدى باستاعان ەدى. ەۋفرازيا مەن ۆيسەنتەنىڭ جاسى جەتپىستى القىمداعان. ەڭ قاۋىپتىسى بۇل ەكى ازامات بۇگىنگى تاڭدا ۆيرۋستىڭ وشاعىنا اينالعان برازيليانىڭ ماتۋ-گروسۋ-دۋ-سۋل شتاتىندا تۇرادى. ددسۇ مالىمەتى بويىنشا بۇل شتاتتا سوڭعى ەكى اپتادا ۆيرۋس جۇقتىرعاندار سانى 86%-عا ارتقان. سۇمدىق كورسەتكىش. ناعىز تراگەديا.
گۋاتو ءتىلى سىندى انە-مىنە جويىلۋى مۇمكىن تىلدەر وڭتۇستىك امەريكا قۇرلىعىندا وتە كوپ. برازيليا جۇزدەگەن از ۇلتتاردىڭ ءتىلى جويىلۋ الدىندا تۇرعان ەل. الەمدىك تىلدەر اتلاسىنا قاراساق قازىر يۋنەسكو مالىمەتى بويىنشا 178 ءتىل جويىلۋدىڭ الدىندا تۇرسا، سوڭعى بەس جىلدا 12 ءتىل جويىلىپ كەتكەن. برازيليادا لينگۆيستەر ەجەلگى تىلدەردى ساقتاپ قالۋ جولىندا ءار تىلگە جەكە الىپپە جاساپ، ول تىلدەگى اڭىز-اڭگىمەلەردى ساقتاپ قالۋعا تىرىسۋ ۇستىندە. الايدا ەجەلگى تىلدە سويلەۋشى ومىردەن وتكەندە ول ءتىل دە ماڭگىگە تاريح قويناۋىنا كەتەدى.
ءاربىر ەجەلگى ءتىلدى ءبىلۋشى ۆيرۋستى جۇقتىرعان ساتتە لينگۆيستەر بارىن سالىپ، ونى قۇتقارۋعا تىرىسادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ بولىمشەلەرىنە حات جازىپ، تىنىس الۋ اپپاراتتارىن الىس اۋىلدارعا جەتكىزۋگە تالپىنادى. وكىنىشكە وراي كوپ جاعدايدا بۇل جۇمىستار ءتيىستى ناتيجەسىن بەرمەيدى. جاقىندا پۋاني يجينۋ تۋيۋكا ەسىمدى ازامات ومىردەن ءوتتى. ونىڭ ءولىمى كۇللى برازيليا ءتىل ماماندارىن ەسەڭگىرەتىپ تاستادى. يجينۋ ءوز حالقىنىڭ ءتىلىن ساقتاپ، جاڭعىرتۋ جولىندا ۇزاق ەڭبەك ەتكەن ەدى. سول ماقساتتا ول ءوز مەكتەبىن اشىپ، اڭىزدار مەن ەرتەگىلەردى جازىپ وتىرعان. ماۋسىم ايىندا كوروناۆيرۋس جۇقتىرىپ، كوز جۇمدى. ول ءوزى ءتىلىن ءتىرىلتىپ كەتتى. جەرگىلىكتى حالىق ونى تىك تۇرىپ، جەرلەۋ راسىمىندە ونىڭ جۇمىسى ۇمىتىلمايتىنىن ۇرانداپ ايتقان.
1988 جىلعى برازيليا كونستيتۋتسياسى ازشىلىق ۇلتتاردىڭ ءتىلىن قورعاۋ كەرەكتىگى جايلى ايتادى. ءىس جۇزىندە پورتۋگال ءتىلى بارلىق ورتادا تانىمال، سوندىقتان ازشىلىق حالىق ءوز ءتىلىن ۇمىتىپ، پورتۋگال تىلىندە سويلەۋگە تىرىسادى. جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءتىلىن ساقتاۋدا مۇعالىمدەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى دە سەبەپكەر بولۋدا. ونىڭ ۇستىنە ەجەلگى حالىقتىڭ باسىم بولىگى نۋ ورماندا تۇراتىندىقتان، ولارعا جەتۋ دە، ءتىلىن جازباعا ءتۇسىرۋ دە قيىن.
قازىرگى ۋاقىتتا برازيليادا رەسمي مالىمەت بويىنشا 145 ەلدى-مەكەندە 19 مىڭ ءۇندىس ۆيرۋس جۇقتىرىپ، ونىڭ 588 ومىردەن وتكەن. ونىڭ ىشىندە ەجەلگى ەكى ءتىلدى بىلەتىن بەس ازامات ومىردەن ءوتىپ، ول تىلدەردىڭ تاريحى وسىمەن اياقتالدى. بەيرەسمي مالىمەت بويىنشا مىڭداعان ءۇندىس ۆيرۋستان كوز جۇمعان. برازيليا ۇكىمەتى امازونيا بويىنداعى حالىقتى دەرەۋ قۇتقارۋ جولىندا جۇمىستار جاساپ جاتىر. بىراق نۋ ورماندى باسىپ ءوتۋ جانە تۇراتىن مەكەنىن ۇدايى اۋىستىراتىن حالىقتى تابۋ قيىنعا سوعۋدا.
وسىلايشا ۆيرۋس الەمدىك ەكونوميكانى عانا ەمەس، ەجەلگى تىلدەردى دە، تىلمەن قوسا اڭىزدار مەن حيكايالاردى دا، تاريحتى دا جويىپ جاتىر.
اسحات قاسەنعالي،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
