قىتاي بيلىگى ورتالىق ازيا ەلدەرىن ەكونوميكالىق تۇرعىدان «جارىلقاپ» جاتىر. تاجىكستان ورتالىق ازياداعى ەڭ كوپ دەڭگەيدە قىتايدان ينۆەستيتسيا العان ەل. قازىردىڭ وزىندە بىرنەشە كۇمىس جانە التىن كەنىشى قىتاي تاراپىنا وتكەنى بەلگىلى.
ينۆەستيتسيامەن قاتار، قىتاي جۇمىسشىلارى دا تاجىكستانعا اعىلۋدا. مادەنيەتى مەن ءدىنى، ءتىلى مەن شىعۋ تەگى بولەك قوس ۇلتتىڭ اراسىندا ءتۇرلى قاقتىعىستار دا بولىپ تۇرادى.
2019 جىلدان باستاپ رەسۋرستى پايدالانۋعا قاتىستى تاجىك-قىتاي اراسىندا بىرنەشە ەتنيكالىق قاقتىعىس ورىن العان. سونىڭ ەڭ ءىرىسى قىتاي-تاجىك بىرلەسكەن «زارافشون» ءوندىرىس ورنى قىزمەتكەرلەرى مەن پەندجيكەنتتىڭ كولىك جۇرگىزۋشىلەرى اراسىندا بولدى. اتالمىش ءوندىرىس ورنى كسرو ۋاقىتىندا اشىلعان بولاتىن. ال 1994 جىلى 51% اكتسياسىن Commonwealth and British Minerals PLC ۇلىبريتانيالىق كومپانياسى ساتىپ الدى. اتالمىش كومپانيا 2007 جىلى 75% اكتسيانى Zijin Mining Group Co. Ltd قىتايلىق كومپانياسىنا تاجىكستانمەن كەلىسە وتىرىپ ساتتى. وسىلايشا كەن ورنى قىتايعا ءوتىپ كەتتى. رەسپۋبليكاداعى ەڭ ءىرى التىن شىعارۋ كەن ورنى بولعاندىقتان، ونىڭ ماڭىزى ەكى ەل ءۇشىن دە اسا زور بولىپ تۇر.
2019 جىلى «زارافشون» كەنىشىنىڭ باسشىسى چجان حوللينگ ءوز تاراپىنان كەنىشكە جاقىن ايماقتان اۋىر جۇك كولىگىن جۇرگىزۋشىلەرگە قۇم مەن تاس تاسۋعا تىيىم سالاتىن زاڭ شىعاردى. ال ول ايماقتىڭ حالقى 20 جىل بويى تاس پەن قۇمدى ساتۋ ارقىلى كۇن كورىپ كەلگەن. بۇعان نارازى بولعان جۇرگىزۋشىلەر سوعديا وبلىسىنىڭ باسشىسى رادجاب احمادزوداعا شاعىمدانعان. الايدا حوللينگ اكىمگە جاۋاپ بەرۋدەن باس تارتىپ، تەك تاجىكستان بيلىگىنە رەسمي جاۋاپ بەرەتىنىن جەتكىزگەن. سودان بەرى بىرنەشە اي وتسە دە، بۇل ماسەلە شەشىلمەگەن. جۇرگىزۋشىلەر قارجىسىز قالىپ، جۇمىسسىز وتىر. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى قىتايدىڭ اشىق ەكسپانسياعا كوشۋىنە قارسىلىق بىلدىرۋگە دايىن. ال تاجىكستان بيلىگى بۇل ماسەلەنى شەشۋگە اسىعار ەمەس.
اتالمىش جانجال ءوز شەشىمىن ناقتى تاپپاي، 2020 جىلى دا جالعاسقان. تاجىكستاندا رەسمي تۇردە كوروناۆيرۋس جوق دەپ ايتىلسا دا، بەيرەسمي ءورشىپ تۇر. حالىق ءار جۇمىستى مۇمكىندىك كورىپ، ايرىلعىسى كەلمەيدى. قىتاي ينۆەستورلارىنىڭ شەكتەۋى ولاردى قارجى تابۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىپ جاتىر دەيدى جەرگىلىكتى ساراپشىلار. 2021 جىلى دا اتالمىش وقيعانىڭ جالعاسى بولىپ، تاجىك حالقى كەنىش باسىنداعى جولدى جاۋىپ تاستاعان.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
