قازاقستان جەر كولەمى ۇلكەن بولعاندىقتان ءار وبلىستىڭ تابيعي ەرەكشەلىگى ءار ءتۇرلى. كەي وڭىردە جارتى مەتر جەردى قازساڭ سۋ شىعادى، كەي وڭىردە مۇلدە سۋ جوق. مال ىشەتىن سۋدى ىشۋگە ءماجبۇر بولىپ وتىرعان اۋىلدار دا جوق ەمەس. بۇل الۋاندىقتى تەڭەستىرىپ، اۋىز سۋ ماسەلەسىن تۇبەگەيلى شەشۋ ماقساتىندا قازاقستان بيلىگى 2011-2020 جىلعا ارنالعان "اق بۇلاق" باعدارلاماسىن قابىلدادى. باعدارلامانىڭ ماقساتىن ەلىمىزدەگى اۋىز سۋ ماسەلەسىن شەشۋ بولاتىن.
"اق بۇلاق" باعدارلاماسى ەكى كەزەدە ىسكە اسرىلدى. ول I كەزەڭ - 2011 - 2015 جىلدار، II كەزەڭ - 2016 - 2020 جىلدار ارالىعىندا. قۇجاتتىق سيپاتتا باعدارلامانىڭ ينديكاتورلىق كورسەتكىشىندە 3000-نان استام اۋىلدىق ەلدى مەكەندى جەر استى سۋلارىنىڭ قورلارىمەن قامتاماسىز ەتەمىز, قالالار مەن ءىرى ەلدى مەكەندەر ءۇشىن قورلاردى قايتا باعالاۋ ماقساتىندا جەر استى سۋلارىنىڭ 165 كەن ورنىن جانە توپتىق سۋ قۇبىرلار ءۇشىن 15 كەن ورنىن تولىق بارلاۋدى ىسكە اسىرامىز، 86 قالا مەن 6943 اۋىلدىق ەلدى مەكەندە سۋمەن جابدىقتاۋ جانە سۋ بۇرۋ جوبالارىن مونيتورينگ جۇيەسىمەن قامتاماسىز ەتىپ، حالىقتى تاۋلىگىنە 24 ساعات اۋىز سۋمەن جابدىقتاۋدى ىسكە اسىرامىز دەپ جازىلعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2011 جىلعى 24 مامىرداعى № 570 قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن "اق بۇلاق" باعدارلاماسىنىڭ قۇجاتىندا ءدال سولاي كورسەتىلگەن. 3 مىڭنان استام اۋىل جەر استى سۋىمەن قامتاماسىز ەتىلىپ، 24 ساعات ۇزدىكسىز سۋ بەرۋ قانشالىقتى ىسكە اسىپ جاتىر؟
"اق بۇلاق" باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن العاشقى كەزەڭدە 335 ملرد تەڭگە بولىنگەن ەدى. باعدارلاما اياقتالدى، بىراق اۋىز سۋ ماسەلەسى شەشىلگەن جوق. انىعى قۇجات جۇزىندە شەشىلىپ، شىنايى تۇرعىدان ماسەلەلەر قالدى. باعدارلامانىڭ قۇجاتتىق جۇيەسى بويىنشا 2020 جىلى بارلىق قالالاردا اۋىز سۋ ماسەلەسى 100 پايىزعا ال اۋىلدىق ايماقتا 80 پايىزعا شەشىلۋى ءتيىس بولاتىن. بۇل ماقساتتا 2011-2019 جىلدارى 692 ميلليارد تەڭگە قاراجات تا ءبولىندى. 2020 جىلى سۋ قۇبىرلارىن سالۋ ءۇشىن تاعى 111 ميلليارد اقشا بولىنگەن. سانسىز ميللياردتار قۇجات تۇرىندە تاماشا يگەرىلىپ جاتىر. رەسمي ستاتيستيكاعا سەنسەك 6321 ەلدى مەكەننىڭ 4078-ىندە ورتالىقتانعان سۋ جۇيەسى بار. بۇل 87% دەگەندى بىلدىرەدى. نەتكەن كورسەتكىشتەر، ءتىپتى سۋدىڭ ورتاسىندا تۇرعان ەلدەر دە مۇنداي كورسەتكىشكە يە ەمەس شىعار. الايدا تيىننىڭ ەكى جاعى بولاتىنداي، ماسەلەنىڭ دە رەسمي جانە بەيرەسمي جاعى بولادى. قۇجاتتاعى "اق بۇلاق" پەن ومىردەگى "اق بۇلاقتىڭ" ايىرماشىلىعى قانداي؟ ونى ءبىلۋ ءۇشىن الىسقا بارۋدىڭ قاجەتتىلىگى جوق. قازىر حالىقتىڭ ويىن ءبىلدىرىپ، پىكىرىن سۇراستىراتىن الەۋمەتتىك جەلى مەن ينتەرنەت اتتى قۇدىرەت بار. مىنە، سول قۇدىرەتكە بىزدە جۇگىنىپ، ء"سىزدىڭ اۋىلىڭىزدا، قالاڭىز بەن اۋدانىڭىزدا اۋىز سۋ ماسەلەسى شەشىلگەن بە" دەدىك. سولاردىڭ ىشىنەن بىرقاتار جاۋاپتى وسىندا كەلتىرسەك.
بيجان ساديبەكوۆ ەسىمدى ازامات "شەشىلمەگەن. تۇركىستان وبلىسى، كەلەس اۋدانى اكىمدىگىنە قاراستى بىرلەسۋ اۋىلدىق وكرۋگىندە سۋدى تاسىپ ىشەمىز" دەپتى. ال مانات ءۇمىتباي دەگەن جەلى قولدانۋشىسى "شىعىس قازاقستان وبلىسى، جارما اۋدانى، كاپان بۇلاق اۋىلىندا اۋىز سۋ ماسەلەسى شەشىلمەگەن" دەپ جاۋاپ قالدىرىپتى. اۋىلدىڭ اتىنا قاراپ، ءوزى بۇلاق بويىندا ورنالاسقان ەلدى مەكەن ەكەنىن تۇسىنۋگە بولادى. اۋىز سۋدىڭ 70% قورى شوعىرلانعان شىعىستا وسىنداي جاعداي بولسا، وزگە ايماقتى ايتۋدىڭ ءوزى قيىن. ءتىپتى وتكەن جىلى زايساننىڭ جانىندا تۇرعان تۇعىل اۋىلىندا اۋىز سۋ ماسەلەسى بويىنشا داۋ بولعانى ءالى ەسىمىزدە.
الماتى ماڭىنىڭ تۇرعىندارى دا اۋىز سۋ ماسەلەسىنىڭ تولىق شەشىلمەگەنىن ايتۋدا. مىسالى اسەل كارىم ەسىمدى ازاماتشا "الماتىنىڭ شەتى. قارابۇلاق اۋىلى، نوۆوسترويكا (پانفيلوۆ، كليۋچي). تالعار اۋدانى. 360 ءۇي بار، سۋ جوق. اكىمشىلىك انە-مىنە دەپ، وتىرىكتى سوعۋدا" دەيدى. نۇرسۇلتان ورازگەلدى ەسىمدى فەيسبۋك پايدالانۋشىسى "الماتى وبلىسى، قاراساي اۋدانى، دولان. شەشىلمەگەن" دەپ قىسقا قايىرىپتى. جۋرناليست جاراس كەمەلجان بولسا "الماتىنىڭ تۇبىندەگى تۇزدىباستاۋ اۋىلىندا كۇندىز سۋ بولمايدى. تۇندە عانا سىزدىقتاپ اعادى" دەيدى. مۋزاففار ناسىروۆ ەسىمدى ازامات "سوزاق اۋدانى، سوزاق اۋىلى. حالىق سانى 10 مىڭنان اسادى. اۋىل حالقى تۇزدى سۋ ءىشىپ وتىر، اۋىز سۋ ماسەلەسى شەشىلمەگەن" دەگەن جاۋابىن قالدىرعان.
بۇل جۇزدەگەن ازاماتتاردىڭ ىشىندەگى ساناۋلىسى عانا. اۋىز سۋ ماسەلەسى شەشىلمەي، سۋدى الىستان تاسىپ ىشەتىن نەمەسە ىشۋگە جارامسىز سۋدى تۇندىرىپ، ەرىكسىز قولداناتىن اۋىلدار سانى جەتەرلىك. ونى قىسقاشا ساۋالنامامىزدا بايقادىق. قاعاز تۇرىندە ماسەلەنىڭ ءبارى "وڭتايلى شەشىلەتىن" ەلىمىزدە شىنايى تۇردە قاشان سولاي بولادى؟! اۋىز سۋ ماسەلەسىن تۇبەگەيلى شەشۋگە ارنالعان "اق بۇلاقتى" قابىلداعان ۇكىمەتكە، ونى ىسكە اسىرۋعا ءتيىس بولعان قۇزىرلى ورگاندارعا قاراپ "اۋىز سۋ قايدا، بيلىگىم" دەگەن ساۋالدى قويعىڭ كەلەدى.
اسحات قاسەنعالي،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
