Aýyz sý qaıda, bıligim?

3068
Adyrna.kz Telegram

Qazaqstan jer kólemi úlken bolǵandyqtan ár oblystyń tabıǵı ereksheligi ár túrli. Keı óńirde jarty metr jerdi qazsań sý shyǵady, keı óńirde múlde sý joq. Mal ishetin sýdy ishýge májbúr bolyp otyrǵan aýyldar da joq emes. Bul alýandyqty teńestirip, aýyz sý máselesin túbegeıli sheshý maqsatynda Qazaqstan bıligi 2011-2020 jylǵa arnalǵan "Aq bulaq" baǵdarlamasyn qabyldady. Baǵdarlamanyń maqsatyn elimizdegi aýyz sý máselesin sheshý bolatyn. 

"Aq bulaq" baǵdarlamasy eki kezede iske asryldy. Ol I kezeń - 2011 - 2015 jyldar, II kezeń - 2016 - 2020 jyldar aralyǵynda. Qujattyq sıpatta baǵdarlamanyń ındıkatorlyq kórsetkishinde 3000-nan astam aýyldyq eldi mekendi jer asty sýlarynyń qorlarymen qamtamasyz etemiz,  qalalar men iri eldi mekender úshin qorlardy qaıta baǵalaý maqsatynda jer asty sýlarynyń 165 ken ornyn jáne toptyq sý qubyrlar úshin 15 ken ornyn tolyq barlaýdy iske asyramyz, 86 qala men 6943 aýyldyq eldi mekende sýmen jabdyqtaý jáne sý burý jobalaryn monıtorıng júıesimen qamtamasyz etip, halyqty táýligine 24 saǵat aýyz sýmen jabdyqtaýdy iske asyramyz dep jazylǵan. Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2011 jylǵy 24 mamyrdaǵy № 570 qaýlysymen bekitilgen "Aq bulaq" baǵdarlamasynyń qujatynda dál solaı kórsetilgen. 3 myńnan astam aýyl jer asty sýymen qamtamasyz etilip, 24 saǵat úzdiksiz sý berý qanshalyqty iske asyp jatyr?

"Aq bulaq" baǵdarlamasyn iske asyrý úshin alǵashqy kezeńde 335 mlrd teńge bólingen edi. Baǵdarlama aıaqtaldy, biraq aýyz sý máselesi sheshilgen joq. Anyǵy qujat júzinde sheshilip, shynaıy turǵydan máseleler qaldy. Baǵdarlamanyń qujattyq júıesi boıynsha 2020 jyly barlyq qalalarda aýyz sý máselesi 100 paıyzǵa al aýyldyq aımaqta 80 paıyzǵa sheshilýi tıis bolatyn. Bul maqsatta 2011-2019 jyldary 692 mıllıard teńge qarajat ta bólindi.  2020 jyly sý qubyrlaryn salý úshin taǵy 111 mıllıard aqsha bólingen. Sansyz mıllıardtar qujat túrinde tamasha ıgerilip jatyr. Resmı statıstıkaǵa sensek  6321 eldi mekenniń 4078-inde ortalyqtanǵan sý júıesi bar. Bul 87% degendi bildiredi. Netken kórsetkishter, tipti sýdyń ortasynda turǵan elder de mundaı kórsetkishke ıe emes shyǵar.  Alaıda tıynnyń eki jaǵy bolatyndaı, máseleniń de resmı jáne beıresmı jaǵy bolady. Qujattaǵy "Aq bulaq" pen ómirdegi "Aq bulaqtyń" aıyrmashylyǵy qandaı? Ony bilý úshin alysqa barýdyń qajettiligi joq. Qazir halyqtyń oıyn bildirip, pikirin surastyratyn áleýmettik jeli men ınternet atty qudiret bar. Mine, sol qudiretke bizde júginip, "Sizdiń aýylyńyzda, qalańyz ben aýdanyńyzda aýyz sý máselesi sheshilgen be" dedik. Solardyń ishinen birqatar jaýapty osynda keltirsek.

Bıjan Sadıbekov esimdi azamat "Sheshilmegen. Túrkistan oblysy, Keles aýdany ákimdigine qarasty Birlesý aýyldyq okrýginde sýdy tasyp ishemiz" depti. Al Manat Úmitbaı degen jeli qoldanýshysy "Shyǵys Qazaqstan oblysy, Jarma aýdany, Kapan bulaq aýylynda aýyz sý máselesi sheshilmegen" dep jaýap qaldyrypty. Aýyldyń atyna qarap, ózi bulaq boıynda ornalasqan eldi meken ekenin túsinýge bolady. Aýyz sýdyń 70% qory shoǵyrlanǵan shyǵysta osyndaı jaǵdaı bolsa, ózge aımaqty aıtýdyń ózi qıyn. Tipti ótken jyly Zaısannyń janynda turǵan Tuǵyl aýylynda aýyz sý máselesi boıynsha daý bolǵany áli esimizde.

Almaty mańynyń turǵyndary da aýyz sý máselesiniń tolyq sheshilmegenin aıtýda. Mysaly Ásel Kárim esimdi azamatsha "Almatynyń sheti. Qarabulaq aýyly, novostroıka (Panfılov, Klıýchı). Talǵar aýdany. 360 úı bar, sý joq. Ákimshilik áne-mine dep, ótirikti soǵýda"  deıdi. Nursultan Orazgeldi esimdi Feısbýk paıdalanýshysy "Almaty oblysy, Qarasaı aýdany, Dolan. Sheshilmegen" dep qysqa qaıyrypty. Jýrnalıst Jaras Kemeljan bolsa "Almatynyń túbindegi Tuzdybastaý aýylynda kúndiz sý bolmaıdy. Túnde ǵana syzdyqtap aǵady" deıdi.  Mýzaffar Nasyrov esimdi azamat "Sozaq aýdany, Sozaq aýyly. Halyq sany 10 myńnan asady. Aýyl halqy tuzdy sý iship otyr, aýyz sý máselesi sheshilmegen" degen jaýabyn qaldyrǵan.

Bul júzdegen azamattardyń ishindegi sanaýlysy ǵana. Aýyz sý máselesi sheshilmeı, sýdy alystan tasyp ishetin nemese ishýge jaramsyz sýdy tundyryp, eriksiz qoldanatyn aýyldar sany jeterlik. Ony qysqasha saýalnamamyzda baıqadyq. Qaǵaz túrinde máseleniń bári "ońtaıly sheshiletin" elimizde shynaıy túrde qashan solaı bolady?! Aýyz sý máselesin túbegeıli sheshýge arnalǵan "Aq bulaqty" qabyldaǵan Úkimetke, ony iske asyrýǵa tıis bolǵan quzyrly organdarǵa qarap "aýyz sý qaıda, bıligim" degen saýaldy qoıǵyń keledi. 

Ashat QASENǴALI, 

"Adyrna" ulttyq portaly

Pikirler