بالا - بولاشاعىمىز. ەرتەڭگى ەلدىڭ ىرگەسىن ۇستايتىن دا سول بالالار. ال ءبىز سول بولاشاعىمىزدىڭ باستاماسى بولاتىن جانداردى قانشالىقتى دۇرىس تاربيەلەپ جاتىرمىز؟ وسى سۇراق اياسىندا جوعارى تاجىريبەلى بالالار پسيحولوگى تاناگۋزوۆا ۇلبوسىن حانىمنان سۇحبات الدىق.
- بالا كىشكەنتاي كەزىندە پسيحولوگيالىق جاراقات الماس ءۇشىن جاس اتا-انالارعا قانداي كەڭەس بەرە الاسىز؟
الدىمەن بالالى بولماي تۇرىپ، اتا-انالار بۇل جاعدايعا تولىقتاي دايىن بولۋى كەرەك. سەبەبى انانىڭ ەموتسياسى مەن كوڭىل-كۇيى تولىقتاي قۇرساقتاعى سابيگە اسەر ەتەدى. بۇل كەزدە اكەگە ارتىلار جاۋاپكەرشىلىك زور. جاس وتباسىلارعا ايتارىم، ەرلى-زايىپتى بولعان سوڭ، ەكەۋى ءبىر-ءبىرىنىڭ جان دۇنيەسىن تۇسىنە ءبىلۋى كەرەك. قۇرساققا بالا بىتكەن سوڭ ەر ازامات ول ءوزىنىڭ بولاشاق بالاسىنىڭ اناسىنا اۋىرتپاشىلىق تۇسىرمەگەنى ابزال. قازاقتا "جەرىكتىك" دەگەن تۇسىنىك بار، سول جەرىكتىكتى دە قاندىرۋ دا مىندەتتى. ەگەر انا شوشىنسا، كۇيزەلىسكە تۇسسە، بالا تۋىلعان سوڭ دا دەنساۋلىعىندا كىنارات بولۋى مۇمكىن. انا مەن اكە كۇندە وتىرىپ، بولاشاق بالالارىنىڭ قانداي بولاتىنىن، ونىڭ مىنەز-قۇلقىن، ءبارىن وتىرىپ ارمانداعان دۇرىسىراق، سەبەبى ىشتە جاتقان بالا ونى سەزەدى. كەيدە بىزدە مىنانداي جاعدايلار ءجيى بولادى. بالا شامامەن 3-4 جاسقا كەلگەندە قىلىقتارىنا قاراپ، جاقسى كورگەننەن بالانى الىپ، اسپانعا كوتەرىپ، جۇلقىلاپ وينايمىز. جىلدام ءارى بيىككە كوتەرىلگەن كەزدە ونىڭ جۇرەگى «دىك» ەتە قالادى. بالانىڭ كۇلگەنىنە قاراپ، وعان ۇناپ جاتىر دەگەن ويعا كەلەمىز. وسىنىڭ اسەرىنەن بالانىڭ جۇرەگىندە قورقىنىش پايدا بولادى. ەسەيگەن سوڭ دا بۇل ۇرەي جالعاسا بەرەدى.
كەلەسى كەزەكتە بىزدەگى ماسەلە - ۇيدەگى اتا-انانىڭ بالانىڭ الدىندا داۋىس كوتەرىپ، ءبىر-بىرىمەن تۇسىنىسە الماۋى. بۇل بالاعا بولاشاقتا وتباسىن قۇرۋعا قيىندىق كەلتىرەدى. قوعامدا ايەل ادامعا جۇدىرىق الا جۇگىرەتىن ازاماتتار بار. ونداي كورىنىستى كورگەن قىز بولسا، ەر ازاماتتارعا دەگەن سەنىمسىزدىگى قالىپتاسادى. ال ەر بالا كورسە، اكەدەن كورگەنىن ول دا جاسايدى. سوندىقتان قانداي ماسەلە بولسا دا، بالانىڭ كوزىنشە ايتپاڭىزدار دەگىم كەلەدى. مىنە، وسىنداي ماسەلەلەردەن بالا ەسەيگەندە عانا ەمەس، قۇرساقتا جاتىپ تا پسيحولوگيالىق جاراقات الۋى مۇمكىن. ونداي بالالار ەرتەڭ اتا-اناعا قارسى كەلۋى ابدەن مۇمكىن. ال بالا ايتقاننان بۇرىن كورگەندى ىستەيدى.
- قازىرگى بالالار گادجەتتەن كوز المايدى. ءتىپتى بەسىكتەگى بالانىڭ ءوزىن گادجەت بەرىپ جۇباتامىز. بۇل جاعدايعا قالاي قارايسىز؟
- دۇرىس ايتاسىڭ. قازىر ءوزىڭ دە بايقاپ ءجۇرسىن. بالاعا تەلەفون كورسەتسەڭ، كوزىن الماي، تىپتەن قولىن سوزادى. دەمەك، قاتەلىكتى انا جىبەرگەن. قاي كەزدە دەسەڭ، ول جۇكتى بولعان كۇندەردە جىبەردى. جاستار دەمەي-اق قويايىق، بارشامىزدا وسى دۇنيەگە تاۋەلدى بولىپ قالعانبىز. ال جاس اتا-انالار ول ىشىندە بالا بار ما، جوق پا، وعان دا قارامايدى. تەلەفوننان ءتۇرلى دۇنيەلەر كورگەن سوڭ انا ەموتسياعا بەرىلەدى. ودان قالسا، بالا تەلەفوندى سەزەدى. سوندىقتان ونىڭ ورىنىنا ەرتەگى وقىڭىز، ونىمەن سويلەسىڭىز، سىرلاساڭىز. "ىشتەن ءبىلىپ تۋىلادى" دەگەن وسى. جاس اناعا ايتارىم، بويىڭا بالا بىتكەن ساتتەن باستاپ ويلان! سەن ونىمەن جاقسى ەموتسيادا بول. تەلەفوندى تاڭنان كەشكە دەيىن قاراۋدىڭ قاجەتى جوق. بالا تۋىلماي جاتىپ، سول دۇنيەنى قابىلدايدى.
كەيىن بالا دۇنيەگە كەلگەننەن كەيىن ونىڭ ءار ءتاتتى قىلىعىن تەلەفونعا ءتۇسىرىپ الامىز. ول قانشالىقتى دۇرىس؟ بالا وسكەن سوڭ تاۋەلدى بولعاننان بۇرىن سول ءۆيرتۋالدى ومىرگە كىرىپ كەتەدى. كورگەن دۇنيەلەرىن جاتتاپ الادى، قايتالايدى. سول ارقىلى بالانىڭ بويىنا اگرەسسيانى جينايدى. بالا دۇنيەگە اپپاق بولىپ كەلەدى. سول اپپاق جۇرەككە قارا داق تۇسىرەتىن ءوزىمىز. تەلەفون كورىپ، بويىنا نەشە ءتۇرلى مىنەز-قۇلىقتى دا قالىپتاستىرادى. "وسى جىلاماسىنشى" دەپ قولىنا ۇستاتا سالۋ دۇرىس ەمەس.
- بالانى سول گادجەتتەن بىر ساتكە الىستاتۋ ءۇشىن قانداي پسيحولوگيالىق ويىندار ۇسىنار ەدىڭىز؟
- اتا-انادان الا الماعان سول ءبىر كوڭىلدى بالا گادجەتتەن ىزدەيدى. اتا-انا بالامەن كوپ ويناۋ كەرەك. بالا قاي كەزدە باقىتتى؟ ارينە، جانىندا اتا-اناسى بولعان كەزدە ءوزىن جاقسى سەزىنەدى. بالاعا ءجيى ەرتەگى وقىپ بەرگەن ءجون. بالاعا ويىنشىق الىپ بەرگەننەن كەيىن، «بولدى الىپ بەردىم» دەمەي، سول ويىنشىقتى قالاي وينايتىنىن كورسەتكەن جاقسى. ەرتەگى وقۋدىڭ پايداسى - اتا-انا مەن بالانىڭ اراسى جاقىنداي تۇسەدى. بالا ەش قينالماي ويىن بولىسەتىن، وتىرىك ايتپايتىن جاعدايعا داعدىلانادى. وسىعان قاتىستى ءبىر اڭگىمە بار. «بىردە ءبىر كىسىنىڭ كىشكەنتاي بالاسى بولادى. بالا كۇندە ءبىر سۇراقتى ءجۇز رەت قويادى. ءار سۇراق قويعاندا اكەسى ەرىنبەي جاۋاپ بەرەدى. اكەسى ۇلكەن داپتەر الىپ، بالاسىنىڭ ءبىر كۇندە قانشا سۇراق قويعانىن قۋانىشپەن جازىپ الاتىن بولىپتى. ارادا جىلدار وتكەندە اكەسى قارتايىپ، بالاسى ەر جەتەدى، ەكەۋى ساياباقتا وتىرادى. اكەسىنىڭ كوز جانارى ناشارلاعاننان كوپ نارسەنى كورە المايدى. قۇستاردىڭ داۋىسىن ەستىپ، "بۇل نەنىڭ داۋىسى؟" دەپ بالاسىنان بىرنەشە رەت سۇرايدى. بالا ءبىر جاۋاپتى قايتالاپ ايتىپ وتىرادى. ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ سول سۇراقتى قايتادان قويادى. سوندا بالاسى «ءتۇۋ، اكە، ءجۇز رەت سۇرادىڭىزعوي، ءجۇز رەت جاۋاپ بەردىم عوي» دەپ وكپەسىن بىلدىرەدى. سوندا اكەسى ۇندەمەي تۇرىپ، بۇرىن ءوزى جازعان داپتەردى بالاسىننىڭ قولىنا ۇستاتىپ كەتىپتى. ونى وقىعان بالاسى جىلاپ، اكەسىنەن كەشىرىم سۇرايدى» بۇل جەردەگى قورىتىندى بىلاي بولماق، اكە ۇلىن ومىرگە داعدىلاندىردى. بۇل جەردە بالانىڭ بەتىن قاقپاي، «قويا تۇرشى، كەيىن كورەمىن» دەپ ايتقان جوق، ءبارىن ۇيرەتتى. ال ءبىز نە ىستەيمىز؟ بالا سۋرەت سالىپ كەلسە، قۋانبايمىز. ول بالاعا ءوز-ءوزىن دۇرىس باعالاماۋعا، سەنىمسىزدىككە الىپ كەلەدى . بالانىڭ ءاربىر سوزىنە ەرەكشە ءمان بەرىڭىز.
- قازىرگى كوپ وتباسىدا بولاتىن جاعداي شىعار، ەكى بالانىڭ ءبىر-بىرىمەن ءجيى سوزگە كەلۋى، ويىنشىققا تالاسىپ قالۋى دەگەن سياقتى جايتتار كوپ كەزدەسەدى. سول جاعدايدان اتا-انالارعا قالاي دۇرىس شىعۋعا كەڭەس بەرەسىز؟
اتا-انالارعا ايتارىم، بالالارعا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى ەرتە جۇكتەيمىز. تۇڭعىش بالامىز بەن كەنجەمىز توبەلەسسە، بىردەن ۇلكەن بالاعا باس سالامىز. «سەن ۇلكەنسىڭ عوي، سەن نەگە ويلاي جاسايسىڭ؟»- دەپ زەكىپ تاستايمىز ول دا بالاعوي، ونىڭ دا تەنتەكتىك جاسايتىن قۇقىعى بار. بالالارعا ۇرىسساڭىز، بىردەي ۇرىسىڭىز. ولاردى ۇلكەن، كىشى دەپ ءبولۋ دۇرىس ەمەس.
- ۇلبوسىن حانىم ، كوپ جىلدىق تاجىريبەلى پسيحولوگ رەتىندە، مەكتەپتە ءبىراز بالالارمەن جۇمىس جاسايسىز. سول بالالار الدىڭىزعا كوبىنە قانداي جاعدايمەن كەلەدى؟
- بالالاردىڭ باسىم كوپشىلىگى، جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، سول وتباسى ماسەلەسىمەن ءجيى كەلەدى. «مەنى انام تۇسىنبەيدى، مەنى وتباسىم تۇسىنبەيدى»- دەپ مۇڭىن شاعادى. بالالاردىڭ تۇرىنە قاراپ ەش ءمىن تاعىپ، سىن ايتا المايسىز. كوپ نارسە ولاردىڭ جان دۇنيەسىندە بولىپ جاتىر. ونى اتا-انا تۇسىنە الۋ كەرەك. جۇمىستان شارشاپ كەلسە دە، «بالام، قالايسىڭ؟، كومەك كەرەك پە؟، نە ىستەپ جاتسىڭ؟» دەيتىن قاراپايىم سۇراقتارمەن كوڭىل بولسەڭىز جەتكىلىكتى. ول ءوزىنىڭ اتا-اناسىنا كەرەك ەكەنىن تۇسىنەدى.
سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
اڭگىمەلەسكەن: كەنگاشوۆا ايساۋلە
