ەلىمىزدەگى زاڭگەرلەر قاۋىمداستىعى اراسىندا كۇن ساناپ شيەلەنىسىپ، ءوزارا تالاس-تارتىس بوپ جاتقان ماسەلەنىڭ ءبىرى- ادۆوكاتتار مەن زاڭگەرلەردىڭ كاسىبي زاڭناماسىنداعى وزگەرىستەر ەكەنىن كوزى قاراقتى جۇرت ءبىرشاما ۋاقىتتان بەرى باقىلاپ وتىر. ال ەندى ول نەعىلعان تالاس-تارتىس پەن بىتپەيتىن داۋ-داماي، سوعان ءوز كوزقاراسىمدى (تەك ءوزىمنىڭ!) بىلدىرە كەتسەم:
بىرقاتار ارىپتەستەردىڭ ۇلكەن ماسەلە ەتىپ كوتەرىپ، ەل پرەزيدەنتىنە ۇندەۋ تاستاپ، ۆەتو قويۋدى سۇراپ جۇرگەنى- پارلامەنت قابىلداپ جىبەرگەن زاڭ جوباسىنىڭ كەيبىر تۇستارى كونستيتۋتسيا باپتارىنا قايشى كەلەدى، ياعني كاسىبي زاڭگەرلەردىڭ قۇقىعىن شەكتەيدى دەگەن تۇرعىداعى كوزقاراس بولاتىن. بۇنىڭ الدىنداعى وسى ماسەلە جايلى ءبىر جازبامدا ايتىپ وتكەندەي، ء“بىر يت كورىپ ۇرەدى، ءبىر يت ەرىپ ۇرەدى”-دەگەن قازاقتىڭ كىشكەنە نەلەۋ ماقالىندا ايتىلعان ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارماي، تەرەڭ تۇسىنبەي، ءتىپتى الگى قىرىق پىشاق بوپ كەرىسىپ جاتقان زاڭدى وقىماي دا، “ەرىپ ۇرەتىندەر” ارامىزدا كوپ ەكەنى تاپ وسى جولى انىق بايقالعانداي بولدى..ءبىر اپام ايتپاقشى، “وكىنىش وراي” سولاي ەكەن.
ماقال سونداي، ونى وزگەرتۋگە قاقىم جوق. ار-نامىسقا ءتيدى دەپ تاعى شۋ شىعىپ كەتپەسىن. سيتۋاتسياعا كەلەتىنى، تاپقانىم - وسى ماقال بولدى ەندى. حايپ پەن پيار قۋ، “اتىڭ شىقپاسا، جەر ورتە”-دەيتىن پىكىردى ۇستاناتىندار، تانىمالدىققا ۇمتىلۋ ءۇشىن نەعۇرلىم داۋسىن قاتتى شىعارىپ، “ايعايلاي بەرۋ” ءۇردىسى سوڭعى جىلدارى زاڭگەرلەر اراسىندا دا سانگە اينالىپ بارا جاتىر. الگى “ەرىپ ۇرەتىندەردە” باستى ماقسات وسى بولسا كەرەك. ىشىنە كىرىپ شىققان جوقپىز، تازا ءوزىمنىڭ پىكىرىم ەكەنىن باسىندا ەسكەرتىپ ءوتتىم. سىرت كوزگە سولاي كورىنسە، رەنىش بولماسىن.
قوش، سونىمەن نەگىزگى تاقىرىپقا ورالساق، جوعارىدا اتالعان “ايقاي-شۋدان” سوڭ، قاسىمجومارت كەمەلۇلى ول زاڭنىڭ جوباسىن كونستيتۋتسيالىق كەڭەسكە جىبەرتىپ، شىن مانىندە اتا زاڭىمىزعا قايشى كەلەتىن تۇستارى بار-جوعىن انىقتاپ، قۇقىقتىق باعا بەرۋىن تاپسىرعان بولاتىن. ونى دا بەلگىلى ءبىر توپ وكىلدەرى “سۇيىنشىلەتىپ” جەتكىزگەن ەدى.
ودان بەرى ءبىرشاما ۋاقىت ءوتىپ، تاياۋ كۇندەرى كونستيتۋتسيالىق كەڭەس ءوز شەشىمىن جاريالادى.
پارلامەنت قابىلداعان ادۆوكاتتار مەن زاڭگەرلەردىڭ كاسىبي زاڭى - كونستيتۋتسيا تالاپتارىن بۇزبايدى. ياعني اتا زاڭىمىزدىڭ باپتارىنا كەيبىر ارىپتەستەر ايتقانداي، قايشى كەلمەيدى. كەڭەس وسىنداي قاۋلى قابىلدادى.
شىن مانىندە كونستيتۋتسيالىق كەڭەس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگىن شەكتەۋ تۋرالى ماسەلەنى قارادى دەسە بولادى. سەبەبى:
ادۆوكاتتىق قىزمەت تۋرالى زاڭناماعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى زاڭنىڭ قارسىلاستارى، كونستيتۋتسيانىڭ 61-بابىنىڭ 3-تارماعىنا سايكەس، ەڭ ماڭىزدىسىنا جاتقىزىلعانداردى قوسپاعاندا، مەملەكەت قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەي المايدى دەپ مالىمدەگەن بولاتىن.
الايدا، كونستيتۋتسيانىڭ وسى تارماعىندا مۇلدەم باسقاشا جازىلعان. وندا زاڭدار مەن زاڭعا تاۋەلدى اكتىلەر اراسىنداعى رەتتەۋ سالاسى اجىراتىلادى. وندا ەڭ ماڭىزدى قاتىناستار زاڭمەن، ال باسقالارى زاڭ اكتىلەرىمەن رەتتەلەتىنى انىق جازىلعان.
زاڭنىڭ قارسىلاستارى انىق جانە ناقتى جازىلعاندى كورمەي، مەملەكەت ەڭ ماڭىزدى ەمەس قاتىناستاردى رەتتەۋ قۇقىعىمەن شەكتەلگەن دەگەن جالعان قورىتىندىعا كەلەدى.
ول زاڭگەرلەر قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەگەمەندى مەملەكەت رەتىندە ءوز اۋماعىندا جوعارى جانە تاۋەلسىز بيلىككە يە ەكەنىن ءتۇسىنۋى ءتيىس ەدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوز ىستەرىن ءوز بەتىنشە جانە ەركىن شەشۋ ءۇشىن وزىنە قاجەتتى كەز كەلگەن نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەردى شىعارا الادى! بۇل مەملەكەتتىك ەگەمەندىكتىڭ ءمانى.
وسى ماڭىزدى قاتىناستارمەن رەسپۋبليكا زاڭدارمەن، ال ماڭىزدىلىعى ازىراق قاتىناستاردى زاڭ اكتىلەرىمەن رەتتەي الادى. بۇل مەملەكەت ءۇشىن تەك قۇقىقتىق تەحنيكا ماسەلەسى. ەڭ باستىسى-بايىرعى قازاق جەرىنىڭ بۇكىل اۋماعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءابسوليۋتتى ۇستەمدىگى.
جوعارىدا اتالعان ادامداردىڭ يدەياسى بويىنشا ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى شەكتەۋلى بولۋى كەرەك.
زاڭدار مەن قۇقىقتىق يدەيالاردىڭ ماعىناسىن بۇرمالاۋ ادەتتەگى تاجىريبەگە اينالدى، بىراق ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگىن جوققا شىعارۋعا جول بەرىلمەيدى. اسىرەسە بۇل ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ازاماتتارىنا، ونىڭ ىشىندە قانداس ارىپتەستەر ءۇشىن ۇلكەن سىن..
جازبامنىڭ باسىندا اتاپ كەتكەن “كورىپ ءۇرۋ” مەن “ەرىپ ءۇرۋ” ۆاريانتتارىنىڭ سوڭعىسى كوبىرەك ورىن العانىن وسى جەردەن بايقاۋعا بولادى. سول كوزقاراستى جاقتاۋشىلار باستاپقى يدەيا اۆتورىنىڭ تۇپكى ويىن جەتە تۇسىنبەي، زاڭ نورمالارىنىڭ ماعىناسىنا تەرەڭ ۇڭىلمەي، ەگەمەندى ەل بولعانىمىزدى قالامايتىن، ءتىپتى كورە المايتىن، قازاقستان حالقى مەن قازاقستان مەملەكەتتىلىگى ءۇشىن جانى اۋىرمايتىن، سول ءۇشىن كوپتى جاڭىلىستىرىپ وتىرعان بىرەۋلەردىڭ ايتقان ويىنا سۇيەنىپ، اسىعىس پىكىر ءبىلدىرىپ جاتقاندار قاتارى كۇننەن - كۇنگە كوبەيىپ كەتتى..
بۇل دەگەنىمىز - ادۆوكاتتار مەن زاڭگەرلەر اراسىندا وزدەرى قىزمەت ەتىپ وتىرعان زاڭداردى جەتە تۇسىنبەيتىن مامانداردىڭ وكىنىشكە وراي، كوپ ەكەنىن كورسەتەدى..
ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى-بۇل قازاق حالقىنىڭ عاسىرلىق ارمانى. ونى شەكتەۋگە كەز-كەلگەن ارەكەتكە جول بەرىلمەۋى كەرەك.
“ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى”-دەمەكشى، اقىرى باستادىم، ويىمدى تولىق جەتكىزەيىن:
ءبىر قاراعاندا، اتالعان زاڭنىڭ قارسىلاستارىنىڭ ارەكەتتەرى - تارتىپكە باعىنباي̆، شىندىق اي̆تتىق دەپ، اۋىزدارىنا نە كەلسە، سونى اي̆تىپ، بەتىمەن كەتكىسى كەلگەندەردىڭ باي̆بالامى سياقتى كورىنەدى ماعان. شىنىمەن ول زاڭدا ورەسكەل زاڭ بۇزۋشىلىق ورىن العان بولسا، ءبارىمىز ءبىر كىسىدەي قولدار ەدىك قوي̆.
باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ “تارتىپكە باعىنعان قۇل بولمايدى”-دەيتىن قاناتتى ءسوزى بار. قاي سالادا دا، قانشا جەردەن ازات ويلى، تاۋەلسىز ادۆوكاتۋرا سالاسى بولسىن، ءتارتىپ، بەلگىلى ءبىر ورتاق ەرەجە بولۋى كەرەك. تارتىپكە باعىنۋ - تاۋەلسىزدىكتى شەكتەۋ دەگەن ءسوز ەمەس.
بۇل جاعداي̆دىڭ استارىندا زاڭگەرلەردىڭ قۇقىعىن شەكتەدى دەپ قينالىپ جاتقاننان گورى، قاي̆ توپ مىقتى ەكەن، قايسىمىز جەڭەمىز دەگەن قيتۇرقى ارەكەت تە قىلاڭ بەرىپ قالاتىنى جاسىرىن ەمەس..
كەيبىر كىسىلەردىڭ تۇسىنىگىندە تاۋەلسىز ادۆوكاتۋرا دەگەن ورتاق ەرەجە، ءتارتىپ دەگەنگە باعىنباي̆، ارقاي̆سىسى ءوز بەتىمەن، ۇناماعان ادامنىڭ نامىسىنا، جەكە باسىنا ءتيىسىپ، قاراپاي̆ىم مادەنيەتتەن اۋلاق بولۋ عوي̆ دەي̆مىن. سوزدەرى مەن ارەكەتتەرى سوعان كەلەدى... قاتتىراق كەتسەم، كەشىرىم وتىنەم.
P.S. ال كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ قابىلداعان شەشىمى مەنىڭ ويىمشا-دۇرىس. پارلامەنت قابىلداعان زاڭ - كونستيتۋتسيا تالاپتارىن بۇزبايدى.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
