(ەسسە)
«تۇرادى ايتقان سوزىندە،
كەلەدى ايتقان كەزىندە...»
جۋرناليستەر قاۋىمىنىڭ ىشىندە فوتوتىلشىلەردىڭ ورنى بولەك. بۇل كاسىپتى سەرىك ەتكەندەر سونشالىقتى كوپ ەمەس. ءبىر باسىلىمدا ادەتتە ءبىر عانا ءفوتوتىلشى بولادى. سوندىقتان ول بۇكىل ۇجىمنىڭ ەركە بالاسى سەكىلدى ەركىن جۇرەدى. ەرنازاردىڭ سەگىز ۇلىنا تاتيتىن ەرتوستىك سياقتى. ارىپتەستەرىنىڭ ءبارى سونىڭ اۋزىنا قارايدى.
جالپى، ءفوتوتىلشى دەگەن وتە قىزىق حالىق. ارقايسىسى وزىنشە ءبىر الەم. ولاردىڭ مىنەز-قۇلقى دا اركەلكى. ءبىرى توي-تومالاقتى قۇر جىبەرمەيتىن ساۋىققوي، ەكىنشىسى باسىنان قۇس ۇشىرمايتىن سەرى، ءۇشىنشىسى اۋىزدىعا ءسوز بەرمەيتىن شەشەن، ءتورتىنشىسى جەلگە قارسى قاراپ تۇرىپ تۇكىرەتىن قىڭىر... قاي-قايسىسىنىڭ دا سوڭىنان اڭىز ەرىپ جۇرەدى.
مەن بىردە تانىمال ەكى ءفوتوتىلشىنىڭ توبەلەسكەنىن كوردىم. بۇلاردىڭ جۇدىرىقتاسقانىنا دەيىن قىزىق. بەلگىلى ءبىر كاسىپ يەلەرى قىزمەت بارىسىندا كەرىلدەسىپ قالسا، قارسىلاسىنا قۇرال-سايمانىن جۇمسايتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. مىسالى، جۇمىسشىلار ءبىر-بىرىنە كۇرەك الا ۇمتىلادى. شوفەرلەر ماشينەنى جوندەيتىن بەلتەمىردى سىعىمداپ ۇستاپ، دوق كورسەتەدى. سول سەكىلدى مىنالار ءبىر-ءبىرىن فوتواپپاراتپەن قۇلاق شەكەدەن قوندىراتىن شىعار دەپ ويلاپ ەم. جوق، بۇلار ونداي اقىماق ەمەس ەكەن. ەكەۋى دە جەكپە-جەككە شىعاردىڭ الدىندا اساي-مۇسەيلەرىن قاۋىپسىز جەرگە قويىپ كەلدى. سوسىن قويعىلاستى-اي كەلىپ. سونىڭ وزىندە فوتواپپاراتتارىن قالدىرعان جەردەن اۋلاعىراپ بارىپ شايقاستى. اشۋدان كوزدەرى كورمەي، ءبىر-ءبىرىنىڭ جەتى اتاسىن تۇگەلدەپ جاتسا دا، بار بايلىعىن مايدان الاڭىنان الىستاۋ ۇستاۋعا تىرىستى.
قازاق جۋرناليستيكاسىندا ءوز قولتاڭباسىن بەرىك قالدىرعان فوتوتىلشىلەر جەتكىلىكتى. كۇلكىسى كۇللى الەمدى دىرىلدەتەتىن رىسقالي دۇيسەنعاليەۆ، سالماقتى دا سابىرلى، سەرگەكتىكتى سەرىك ەتكەن نۇرعوجا جۇبانوۆ، ەشكىمنىڭ اتاق-ابىرويىنا قاراماي ىرەپ سوياتىن، بىرقاقپايلارى ەل ىشىنە اڭىز بوپ تاراعان سايلاۋ پەرنەباەۆ، ءبىر قاراعاندا قازاق جۇرتىن اسىقپاي ارالاپ جۇرگەن ەۋروپالىق سەكىلدى اسەر قالدىراتىن، سىربازدىعى مەن سىمباتى بولەك نۇرمانبەت قيزاتوۆ، جۇرگەن جەرىن توي-دۋمانعا اينالدىرماسا ىشكەنى اس بولمايتىن راحىمباي حانالى جانە باسقالار فوتوجۋرناليستيكاعا بۇكىل عۇمىرىن ارنادى.
سونداي اتى اڭىزعا اينالعان ءفوتوتىلشىنىڭ ءبىرى – دەندەرباي ەگىزوۆ. ورىس جۋرناليستيكاسىندا ءبىر تاقىرىپقا بەيىمدەلگەن فوتوتىلشىلەر جەتىپ ارتىلادى. ال قازاق باسپاسوزىندە ەگىزوۆتەن باسقا ءبىر عانا تاقىرىپتى قاۋزاعان فوتوجۋرناليست بولعان ەمەس. ول قازاقتىڭ سپورت فوتوجۋرناليستيكاسىنىڭ نەگىزىن قالادى. ءبىر عانا باسىلىمدا – رەسپۋبليكالىق «سپورت» گازەتىندە قىزمەت ىستەدى. ول كىسى سەكىلدى ءوز ىسىنە جان-تانىمەن بەرىلگەن ادام سيرەك.
جالپى، فوتوجۋرناليستەر – قۇدايدىڭ ەركەسى. قاجەت سۋرەتىن الۋ ءۇشىن ەل ۇنەمى ولاردىڭ سوڭىنان قۋالاپ جۇرەدى. ال ەگىزوۆ وندايلاردىڭ ساناتىنا جاتپايدى. سۇراتقان سۋرەتىڭدى الدىڭا قاپتاتىپ ءوزى اكەلىپ تاستايدى. ۋادەلەسكەن ۋاقىتىنان ءبىر مينۋت تا كەشىكپەيدى. جاراسقان اقىنشا تولعاساق: «تۇرادى ايتقان سوزىندە، كەلەدى ايتقان كەزىندە». قارا باسىپ، كەشىگىپ قالساق، كوزىلدىرىگىنىڭ استىنان كوزى شەگىرەيىپ، ساعان يت كورگەندەي قارايدى. سول قاراعانىنىڭ ءوزى جەتەدى. جەرگە كىرىپ كەتە جازدايسىڭ. ەسەسىنە ەكىنشى قايتارا كەشىكپەيسىڭ. كەيبىر فوتوجۋرناليستەردىڭ سەرىلىك قۇرىپ، كوبەلەك قۋىپ كەتۋىنىڭ سالدارىنان گازەتكە قاجەتتى سۋرەت شىقپاي قالىپ جاتادى. داكەڭ وندايعا ەشقاشان جول بەرمەيدى. قايتا ول ءوزىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنە وزگەلەردىڭ ىلەسە المايتىنىنا قينالادى. ءبىر كەزدە شەت تىلدەرى ينستيتۋتىندا نەمىس ءتىلى ماماندىعىن يگەرگەن دەندەرباي ەگىزوۆكە نەمىس جۇرتىنىڭ الابوتەن دالدىگى جۇعىستى بولعان ءتارىزدى.
قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن سپورت جۋرناليستەرىنىڭ ءوزى سونشالىقتى كوپ ەمەس. ادەپكىدە ەڭبەك جولىن وسى سالادان باستاپ، دۇنيەنى دۇبىرلەتكەن حالىقارالىق دودالاردىڭ ءبىرازىن كوزىمەن كورىپ، قانى قىزىپ تۇرعان رەپورتاجدار ۇسىنعان جىگىتتەردىڭ كوبى قازىر باسقا سالادا ءجۇر. ال بۇل كىسى ءوز ارناسىنان ەشقايدا بۇرىلعان جوق. ءبىر عانا سوقپاقپەن ءجۇردى. ءوزىنىڭ سونى سۇرلەۋىن سالدى. سپورت جۋرناليستيكاسىن يگەرۋ ءۇشىن تۋدى. سپورت ءفوتوتىلشىسى بولىپ ومىردەن ءوتتى.
دەندەرباي اعا تۇتاس ءبىر تاريحي ءداۋىردىڭ ءفوتوتىلشىسى بولدى. ول كەڭەستىك كەزەڭنىڭ باۋىرىندا وتىرعان ۇلتىمىزدىڭ سپورت شەجىرەسىن جاسادى. ونىڭ كەز-كەلگەن سۋرەتىنەن قاسى-كوزى قاپ قارا قازاقتىڭ ۇلانى مەن بويجەتكەنى قاراپ تۇرادى. ول سونداي-اق ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان جىلداردان باستاپ ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن تىنىم كورمەي، ەركىن ەل سپورتىنىڭ فوتوجىلناماسىن جازدى.
تۇرقى شاعىن بولعانىمەن مىنەزى شاقار ەدى. باسىنان ءسوز اسىرمايدى. سۇمدىق كۇيگەلەك. بىرەۋلەردىڭ ۇقىپسىزدىعىنا، ءيىس الماس قامسىزدىعىنا كۇيىنەدى. ەڭبەكتەنبەي وڭاي ولجا تاپقىسى كەلەتىندەرگە نازالانادى. جانكەشتى جۇمىسىن باعالاعىسى كەلمەيتىندەرگە قىرسىعادى. ءبىر قيسايسا، قاتىپ قالادى. سوسىن ونى جىبىتەم دەگەنىڭشە جارتى جىل وتەدى. قىڭىرايىپ وتىرىپ-اق تالايلاردى تەزگە سالادى. بىراق سول مىنەزىمەن ەلگە ۇنادى. ويتكەنى، ەگىزوۆتىڭ ەكى شوقىپ، ءبىر قارايتىن ساقتىعى مەن ۇقىپتىلىعىنىڭ ارقاسىندا قازاق سپورتىنىڭ تەڭدەسى جوق فوتوشەجىرەسى حاتقا ءتۇستى. ەلۋىنشى جىلداردان باستاپ ەل ىشىندەگى جانە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى سپورت جارىستارىن قالت جىبەرگەن جوق. تاۋەلسىزدىك قولعا تيگەن سوڭ تالاي ەلدىڭ ەسىگى ەگىزوۆكە ايقارا اشىلدى. تەك بۇل كەزدە ءفوتوتىلشىنىڭ جاسى ۇلعايىپ، ماڭدايىن ءاجىم تورلاي باستاعان ەدى. ونىڭ ۇستىنە زەينەت جاسىنا جاقىنداعاندا جارىسقا اسىعىپ بارا جاتىپ، ءسۇرىنىپ قۇلاپ، اياعىن جاراقاتتاپ الىپ، ابدەن زارداپ شەكتى. بىراق سوعان قاراماستان شەتەل ساپارلارىنان باس تارتقان جوق. جازعىسى بار، قىسقىسى بار، سوڭعى جيىرما بەس جىلداعى وليمپيادالار مەن ازيا ويىندارىنىڭ بارىنە كۋا بولدى. جارىسقا جۋرناليست بوپ بارۋ – سەرۋەندەپ قايتۋ ەمەس. حالىقارالىق ءىرى سپورت سايىستارىنا سەنى تۇمسىعى ءبىر تۇتام فوتواپپاراتىڭمەن كىرگىزبەيدى. قۇرال-سايمانىڭا جارتى قۇلاش وبەكتيۆ جالعاپ العان سوڭ عانا جارىستارعا جول اشىلادى. ال ونىڭ اساي-مۇسەيلەرىنىڭ وزىمەن-اق تولاتىن اۋىر سومكە ەڭگەزەردەي جىگىتكە دە اجەپتەۋىر جۇك بولار ەدى. وسىدان كەيىن بويى ءبىر قارىس، جۇقالتاڭ عانا داكەڭنىڭ جاعدايىن تۇسىنە بەرىڭىز. بىراق شىمىر شال سوندا دا قىڭبايدى. تاڭعى الاگەۋىمنەن تۇرادى. سومكەسىن تىرمىشتاپ اسىنىپ، ۇزىن وبەكتيۆىن ارقالاپ، جارىسقا اتتانادى. قالانىڭ ءار قيىرىندا وتەتىن سايىستاردىڭ بىرەۋىن دە قالت جىبەرمەيدى. بارىنە ۇلگەرەدى. سوسىن سۋرەتتەرىن شىعارۋ ءۇشىن كەشتەتىپ ءباسپاسوز ورتالىعىنا كەتەدى. ونى تۇندەلەتىپ ەلگە جولدايدى. ءسويتىپ، قوناق ۇيگە ءتۇن ورتاسى اۋعان شاقتا ءبىر-اق جەتەدى. بۇل كەزدە داكەڭنىڭ شەتەلدىك ارىپتەستەرى مەيمانحانانىڭ مەيرامحاناسىندا سىزدىقتاتىپ سىرا ءىشىپ وتىرادى. بىردە-ءبىرى ءبىزدىڭ شال سياقتى جانىن قينامايدى. كۇندە وسى. كۇنى بويى تاۋ-تاسقا ورمەلەگەندىكتەن ابدەن ءسىڭىرى سوزىلعان اياق تۇنىمەن سىزدايدى. سوعان قاراماستان ەرتەڭىنە ەلەڭ-الاڭنان تاعى دا جولعا شىعادى.
مەن دەندەرباي ەگىزوۆپەن جاپونيادا وتكەن ون ەكىنشى ازيا ويىندارىندا جانە تايلاندتا وتكەن ون ءۇشىنشى ازيا ويىندارىندا بىرگە بولدىم. تاۋەلسىز ەلدىڭ سپورت سالاسىنداعى جاڭا جەتىستىكتەرىنىڭ جىلناماسىن جاساۋعا بىرگە اتسالىستىق. شاقار شالدىڭ ءوزىن ايامايتىن ادام ايتقىسىز جانكەشتىلىگىنە تالاي رەت كۋا بولدىم.
ەگىزوۆتىڭ «ەگىزى»
اۋىر اتلەتتەردىڭ سايىسىن تاماشالاپ، كەشتەتىپ قوناق ۇيگە قايتىپ كەلە جاتقان بەتىم. حيروسيمانىڭ ءزاۋلىم عيماراتىنىڭ ەسىگى الدىندا ەڭسەسى ءتۇسىپ، ابىرجىپ تۇرعان مىنا ءبىر جاپون دەندەرباي ەگىزوۆتەن اۋسايشى. قارايمىن دا كۇلەمىن. تۋرا ءوزى. سەلدىر شاشى، ءمۇيىز كوزىلدىرىگى، قامىت اياعى، ەڭكىش جاۋىرىنى كوزىمە وتتاي باسىلىپ، جانىندا اينالشىقتادىم دا قالدىم. جاپونىمنىڭ مەنىمەن شارۋاسى جوق، ەكى قولىن ارتىنا ۇستاپ، سابىرسىزدانىپ، الدەنەگە الاڭداپ ءجۇر. داكەڭ دە مىناۋ سياقتى ناعىز مازاسىز ەدى، بولماشى نارسەگە قاباعى كىرجىڭ-كىرجىڭ ەتىپ، شىج-بىج بولاتىن دا قالاتىن.
الىپ عيماراتتىڭ الدىنان اينالشىق جەگەندەي شىعا الماي جۇرگەن باكەنە بويلى جاپونعا قاراپ تۇرىپ، ەلدە قالعان داكەڭدى ويلادىم. جۇمىر جەردەگى تالاي ەلدىڭ توپىراعىنا تابانى تيگەن دەندەرباي ەگىزوۆكە بۇل جولى جاپونياعا جەتۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى. كۇنشىعىس ەلىن كورەمىن دەپ جىل بويى دايىندالىپ ەدى. قاراجات جوقتىعى قولىن بايلادى. دەمەۋشى بولام دەگەن ءىرى سپورت مەكەمەلەرى ۋادەدەن تايقىپ كەتتى.
قالجىڭ دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن داكەڭە وزىنەن اينىمايتىن جاپون كورگەنىمدى جىردان قىزىق قىلىپ ايتىپ بەرەتىن بولدىم ەندى. ءفوتوتىلشىنىڭ راحاتتانىپ تۇرىپ كۇلەتىنىن كوزگە ەلەستەتەم. ءوزى ەرىپ كەلگەندە، تولعاق قىسقانداي تىپىرشىپ جۇرگەن مىنا بىرەۋدى كورگەندە كوزى اتىزداي بولار ەدى-اۋ دەيمىن.
و توبا، سويىپ قاپتاپ قويعان دەندەرباي! قوي، جانىنا بارايىن. ەرتەڭ ەلگە بارعان سوڭ مايىن تامىزىپ اڭگىمە ايتۋ ءۇشىن دە «ماتەريال» كەرەك قوي. حيروسيماعا كەلگەلى ۇيرەنگەن بار جاپونشامدى تاۋىسىپ، سويلەسىپ كورسەم بە ەكەن؟ كۇنشىعىس ەلىندە قۇلاعىڭا ءجيى ەستىلەتىن «سيمەسان» مەن «ارەگاتوعا» اۋزىمىزدىڭ جىپ-جىپ ەتىپ، ۇيرەنىپ-اق قالعان كەزى.
قاسىنا بارا بەرگەنىم سول ەدى، ەگىزوۆتىڭ «ەگىزى» بىرەۋ توبەسىنەن قوس قولداپ ۇرعانداي تۇرعان ورنىندا سىلەيىپ قالدى. كوزاينەكتىڭ ارعى جاعىنان جىلت-جىلت ەتكەن ەكى كوزى مەندە. نە بوپ كەتتى ءوزى؟! الاسا بويلى جاپونىم اڭىرعان كەيپى ءالى تۇر. ەندى مەن داعداردىم. ءبىر كەزدە الگى سەلدىر شاش كىسى شىڭك-شىڭك ەتىپ:
– ءاي، يت، بۇل مەن عوي، – دەپ قۇشاعىن جايا ۇمتىلعاندا قۇلاپ قالا جازدادىم.
...تاقتايداي تەگىس تروتۋارمەن دەندەرباي اعانىڭ ءتورت دوڭگەلەكتى ءنان شابادانىن دىرىلداتىپ سۇيرەپ كەلەمىن. ول بولسا، مەنى تاس قىلىپ قولتىقتاپ العان، ايىرىلىپ قالارداي جىبەرمەيدى. اعىل-تەگىل، پورا-پورا... جۇلدىزقۇرتتاي جارقىراعان كوشەنىڭ سانسىز شامدارىنىڭ ساۋلەلەرى داكەڭنىڭ جاسقا شىلانعان جۇزىندە وينايدى. جىلاپ كەلەدى، جابىعىپ كەلەدى.
نەگە جىلاماسىن... الماتىنىڭ اۋەجايىنان ءبىزدى جاپونياعا شىعارىپ سالىپ، ەڭسەسى ءتۇسىپ، ەزىلىپ بارا جاتقان داكەڭدى كورگەن قارىمدى سپورت ءجۋرناليسى قىدىربەك رىسبەكۇلى قايراتقا مىنەدى. قالامى مەن قاعازىنان بۋ شىعارىپ، بۋداقتاتىپ جازعان جانايقاي ءسوزىن «جاس الاشتىڭ» سول كۇنى قاتتالىپ جاتقان نومىرىنە ۇلگەرتىپ جىبەرەدى. ەرتەڭىنە تاۋەلسىز ەلدىڭ تۇڭعىش سپورت دەلەگاتسياسى كۇنشىعىسقا امان-ەسەن اتتانىپ كەتكەنى تۋرالى اقپارات قۇرالدارىنىڭ جارىسا جاريالاعان حابارلارىنىڭ ىشىنەن «ەگىزوۆتى قالدىرىپ كەتتى!» دەگەن رەپليكا سپورت مينيسترلىگىنىڭ توبەسىنەن جاي تۇسىرگەندەي بولادى. قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جالعىز سپورت ءفوتوتىلشىسىنىڭ جول قاراجاتىن كوتەرەمىز دەپ جىل بويى ۋادە بەرىپ، جەمە-جەمگە كەلگەندە سوزدەن تايىپ كەتكەن باسشىلاردان نە ءۇمىت، نە قايىر؟! قىدىربەكتىڭ ءار ءسوزى شيىرشىق اتىپ تۇرعان شاعىن ماقالاسىنىڭ ايتارى وسى. «جاس الاشتىڭ» قاي ءسوزى اياقسىز قالىپ ەدى؟ ەل اعالارى ەلەڭدەسەدى. جانكۇيەرلەر تەلەفون شالادى. تىلەۋلەس جاندار تولىق قۇلاقتانادى.
ۇلكەندى-كىشىلى ەسىكتەردىڭ تابالدىرىعىن توزدىرعان ءتورت-بەس كۇندىك سابىلىس دەندەرباي ەگىزوۆتى جاپونياعا جىبەرۋگە شەشىم قابىلدانۋىمەن اياقتالادى. بۇگىن سپورت ءمينيسترىنىڭ وزىمەن بىرگە ۇشىپ كەلىپتى. مينيستر بىرعانىم ءايتىموۆا حانىمنىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ، ۇكىلەپ كۇتىپ العان شەنەۋنىكتەر شۋلاسىپ ءجۇرىپ، داكەڭدى ەلەي قويماعان. حيروسيمانىڭ ءبىر قالتارىسىنا كەلگەندە، «قازاقستاندىق جۋرناليستەردىڭ تىرلىك كەشىپ جاتقان جەرى شامامەن وسى ماڭاي، ءارى قاراي ءوزىڭىز بىردەڭە ەتىپ جەتەرسىز»، – دەپ، ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر قازاق ءجۋرناليسىن جاپون كولىگىنەن ءتۇسىرىپ، يۋ-قيۋ كوشەگە قالدىرىپ كەتەدى.
ءولدىم-تالدىم دەپ ازەر تاپقان ءباسپاسوز ورتالىعىنا باس سۇقسا، مۇندا ەگىزوۆ دەگەن فاميليا مۇلدە تىركەلمەپتى. ءسىرا، كەلمەيدى دەگەن سوڭ ەسەپ-قيسابىنان جاڭىلمايتىن جاپوندار تىزىمنەن سىزىپ تاستاسا كەرەك. ماسەلەنى بايانداپ، ۇزىن-سونار وقيعانى تاپتىشتەپ جاتۋعا ءتىل قايدا؟ ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ وكىلدەرىنە قىزمەت كورسەتەتىن جاپونداردىڭ ورىسشاسى نان سۇراۋعا دا جارامايتىن كورىنەدى.
تەمىردەي ءتارتىپتى تاس ءتۇيىن ەتىپ ۇستانعان جاپوندار تىزىمدە اتىڭ بولماعان سوڭ بوساعادان اتتاتپايتىنى بەلگىلى. قاشان تولىق تىركەۋدەن وتكەنشە ءباسپاسوز ورتالىعىنىڭ دا، قوناق ءۇيدىڭ دە، سپورتشىلار مەكەن-جايىنىڭ دا ەسىگى تارس جابىق. مىنەز-قۇلقى، ادەت-عۇرپى جاعىنان ەپتەپ بىزگە ۇيلەسكەنىمەن، «قۇدايى قوناق» دەگەندى بۇل جاپونىڭ بىلمەيدى. الىستان ات ارىتىپ كەلگەن مەيمانىن تانىماسا دا تورگە وزدىراتىن قايران قازاقتىڭ ۇمىتىلىپ بارا جاتقان وسى ءبىر قۇدىرەتتى سالتىنىڭ قادىرىن داكەڭ جىراقتاعى جاپون ەلىندە ۇققانداي بولادى.
ءسويتىپ، قايران اعام قايدا بارارىن بىلمەي، ميلليونداعان حالقى بار حيروسيمانىڭ كوشەسىندە قايراڭدا قالعان بالىقتاي قينالىپ تۇرعان ساتتە قارسى الدىنان قاڭعالاقتاپ كەلە جاتقان مەن جولىعىپپىن.
– سەنى ماعان قۇدايدىڭ ءوزى كەزدەستىرگەن شىعار، – دەيدى داكەڭ كوز جاسىن سۇرتكىشتەپ. – جاڭاعى بىرەۋلەردى سىقپىرتىپ سىباپ تۇر ەدىم...
– داكە، ءبىر قىزىق اڭگىمە ايتايىن با؟، – دەيمىن قامكوڭىل ارىپتەسىمدى كوڭىلدەندىرگىم كەلىپ، – باياعىدا ءبىزدىڭ ارالدىڭ ەكى بالىقشىسى ماسكەۋگە حالىق شارۋاشىلىعى جەتىستىكتەرىنىڭ كورمەسىنە بارىپتى. جولباسشى بولىپ جۇرگەن ەلدىڭ ءبىر ازاماتى الگى ەكەۋىن مەترونىڭ كىرەر اۋزىنا وتىرعىزىپ قويىپ، «مەن كەلگەنشە وسى جەردەن قوزعالماڭدار» دەپ ەسكەرتىپ، جاقىن ماڭداعى مەكەمەلەردىڭ بىرىنە كەتەدى. بىراق بارعان شارۋاسى بىتە قويماي، بىرەر ساعات اينالىڭقىراپ قالادى. قايتىپ كەلسە، ءبىزدىڭ قاراتەرەڭ مەن بوگەننىڭ اراسىنان ۇزاپ شىعىپ كورمەگەن الگى ەكى قارت ءبىر-ءبىرىن تاس قىپ قۇشاقتاپ: «ەلدى قايدان تابامىز، جەردى قايدان تابامىز؟»، – دەپ ەڭكىلدەپ جىلاپ تۇر دەيدى...
– كەتشى-ەي، سەنىڭ دە ايتپايتىنىڭ جوق ەكەن!
ءوزىن مەڭزەپ تۇرعانىمدى تۇسىنگەن داكەڭنىڭ جىپسيگەن كوزدەرى كۇلە باستادى.
قوناق ءۇيدىڭ قۋىقتاي بولمەسىنە كىرسەك، «ەكسپرەسس ك» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى سەرگەي فيليمونوۆ مەيمان كەلەتىنىن بىلگەندەي داستارحان جايىپ جاتىر ەكەن. ستولدىڭ ۇستىندە شاعىنداۋ ءبىر-ەكى قۇتىنىڭ موينى قىلتيادى.
– مىناۋىڭ نە؟
– بۇل – جاپون اراعى. ىستىقتاي ىشەتىن «ساكە» دەگەن ىشىمدىك.
– ە-ە-ە... بۇل جاپوننىڭ ساكەسى بولسا، مەن قازاقتىڭ داكەسىمىن، – دەپ دەندەرباي ەگىزوۆ تورگە قاراي وزا بەردى.
الماتىدا جۇرگەننىڭ وزىندە ارا-تۇرا توي تويلاپ تۇرماسا ىشكەنى اس بولمايتىن دەندەرباي اعا جاپونياعا كەلگەن سوڭ نە جورىق، وتىرىس قىزىپ جۇرە بەردى.
تەلەديدار تۇنگى جاڭالىقتاردى دۇركىرەتىپ، دامىلسىز حابارلاپ جاتىر. ديكتورلاردىڭ اۋزىندا ەكى-اق اۋىز ءسوز: «حيروشيما»، «ازيا تايكاي» (ازيا ويىندارى). مىنە، ءبىزدىڭ جىگىتتەر دە كوزگە شالىندى. قۋانىش رىمقۇلوۆ سامايىنان تەر شۇمەكتەپ تۇرىپ، تاعى ءبىر اۋىر سالماقتى كوتەرىپ كەتتى. انە، اناتولي حراپاتىي ەكرانعا سىيماي، جارداي بولىپ تۇر.
– ءمينيستردىڭ وزىمەن بىرگە ۇشىپ كەلدىم عوي، – دەپ ماقتانىپ قويادى داكەڭ تەلەديداردان كوز الماي وتىرىپ.
– مينيستر قايتا سىزدەي ايگىلى فوتوتىلشىمەن بىرگە ۇشىپ كەلگەنىنە قۋانۋى كەرەك قوي، – دەيمىز ءبىز قالجىڭداپ.
داكەڭ تەلەفونعا قول سوزدى. امەريكا قۇراما شتاتتارىندا وقيتىن قىزىمەن سويلەسە باستادى.
– گۇلىم، كۇنىم، اينالايىن، اۋىرىپ جۇرگەن جوقسىڭ با؟ جامان اكەڭ عوي جاپونيادان...
تەلەفوننىڭ تۇتقاسىنا ەنىپ كەتەردەي ەنتەلەپ وتىرعان قولتوقپاقتاي داكەڭە قاراپ تۇرىپ قىزىقتىم. فوتواپپاراتىن وڭگەرىپ، بارماعان جەرى، باسپاعان تاۋى جوق. ماسكەۋ وليمپياداسىنان باستاپ، ودان بەرگى ايتۋلى الەمدىك جارىستاردىڭ ءبارىن دەرلىك كوزىمەن كورگەن. سەۋل وليمپياداسىنىڭ فينالىندا داڭقتى داۋلەت تۇرلىحانوۆ پەن كيم ەن نام جان الىسىپ، جان بەرىسىپ جاتقاندا فوتوتىلشىلىك قۇقىن پايدالانىپ، بوز كىلەمنىڭ شەتىنە جەتىپ بارىپ، «ە، ارۋاق، قولداي گور!» دەپ ايقايعا باساتىن جۇدىرىقتاي قازاق وسى. تالايلار ولجا سالعان قازاق سپورتىنىڭ جالعىز فوتوشەجىرەشىسى دە ءوزى. ماسكەۋلىك سپورت جۋرناليستەرى الماتىعا كەلە قالسا، داكەڭمەن ءتوس قاعىسىپ امانداسادى. بالالارى تاربيەلى. قىزى دا، ۇلى دا شەت تىلدەرىنە جەتىك.
سول داكەڭ، مىنە، جاپوننىڭ ەكى ەلى قالتاعا قاتتاعان قارا شايىن ءىشىپ، ماڭدايى ءجىپسىپ، ماۋجىراي باستادى. موينى سورايعان فوتواپپاراتى كەرۋەتتىڭ ۇستىندە جاتىر.
قارت ءفوتوتىلشى وسى ساتتە قانسونارعا شىعاردىڭ الدىندا مىلتىعىن بوساعاعا سۇيەپ قويىپ، دامىلداپ وتىرعان سىرالعى اڭشىعا ۇقساپ كەتتى.
كوپ ىشىندەگى جالعىز
دەندەرباي ەگىزوۆ بالۋان ءىنىسى داۋلەت تۇرلىحانوۆتىڭ قامقورلىعىن كوپ كوردى. داۋلەت داكەڭنىڭ فوتوكورمەلەرىنىڭ بارىنە دەمەۋشى بولدى. تالاي حالىقارالىق جارىستارعا ونى ءوز قاراجاتىمەن اتتاندىردى. ەگىزوۆ داۋلەتتىڭ بەلدەسۋلەرىنىڭ ءبارىن سۋرەتكە تارتتى. اتاقتى بالۋان حيروسيمادا چەمپيون بولاتىن كۇنى داكەڭ ءالى جاپونياعا جەتىپ ۇلگەرمەپ ەدى.
... كىلەمنەن تۇسكەن داۋلەتتى جابىلا كوتەرىپ، اسپانعا اتا جونەلدىك. ءوزىن قاقپاقىلداعان سايىن ءجۇزى بال-بۇل جانىپ، بالبىراي تۇسەدى. قۋانىشقا كەنەلگەن دوستارى بالۋاندى بوساتار ەمەس، «وسى تاريحي ءساتتى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ جاتقان بىرەۋ-مىرەۋ جوق پا ەكەن؟» دەپ جان-جاعىما قاراسام، وڭكەي شەتەل جۋرناليستەرى عانا فوتواپپاراتتارىنىڭ ۇڭعىسىن كەزەپ تۇر. جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەيتىن ءفوتوتىلشى دەندەرباي ەگىزوۆتىڭ قادىرى وسى جەردە ءبىلىندى. بولار ءىس بولدى، جانكۇيەرلەر داۋلەتتى تومەن تۇسىرەيىن دەپ جاتىر. قولىندا فوتووبەكتيۆى قوس قارىس كامەراسى بار، شەتكەرى تۇرعان جۇقالتاڭ جاپون جۋرناليسىنە تاقاۋ كەلدىم. كەشەلى بەرى سىرتىنان كورىپ ءجۇرمىن. ءوزىنىڭ نان سۇراپ جەۋگە جارايتىن ورىسشاسى بار.
– ءتۇسىردىڭ بە؟
– ءتۇسىردىم... عاجاپ!
– ماعان وسى سۋرەتىڭنىڭ بىرەۋىن بەر. اقىسىنا قازاقستاننىڭ جالاۋشاسىن ال. وعان قوسا ەلىمىزدىڭ ۆاليۋتاسىن ەسكەرتكىشكە بەرەيىن. مىناۋ – قۇرمانعازى، قازاقتىڭ ۇلى كۇيشىسى.
جاپونىم قاتتى قۋاندى. قۇرەكەڭنىڭ قولىنا دومبىرا ۇستاعان بەينەسىن كورىپ، «و، مۋزىكا، مۋزىكا!» دەپ ءماز بولدى. ەرتەڭىنە قۇلدىراڭداپ جەتىپ، سۇراعان سۋرەتىمدى اكەپ بەردى. ءسويتىپ، داكەڭ جاپونياعا جەتەم دەگەنشە ءوستىپ كۇن كورگەنبىز.
تايلاند ساپارىندا داكەڭنىڭ ەپتەپ شارشاعانى بايقالدى. سوعان قاراماستان ازيا ويىندارىنىڭ نەگىزگى بازاسى سانالاتىن تاماسات ۋنيۆەرسيتەتى قالاشىعىنداعى جىقپىل-جىقپىل تاۋ-تاس، توبە-قىراتتاردىڭ بارىنە ورمەلەپ شىقتى. ءباسپاسوز ورتالىعىندا ەگىزوۆتى تانىمايتىن ءفوتوتىلشى جوق. قۇشاقتارىن ايقارا اشىپ، ءبارى دە شەتىنەن ءبىزدىڭ شالدى قوناققا شاقىرىپ جاتادى. سول جىلداردا داكەڭ الەمنىڭ سپورت فوتوتىلشىلەرىنىڭ باتاگوي اقساقالىنا اينالىپ ۇلگەردى-اۋ دەيمىن. ايتەۋىر وزگە جۇرتتىڭ وعان دەگەن قۇرمەتى الابوتەن بولدى.
ءوزى ءبىر اۋىز اعىلشىنشا بىلمەيدى. ارى كەتسە، ون سوزدەن تۇراتىن كارىسشەسى، قىرىق-ەلۋ ءسوزدى عانا قۇرايتىن نەمىسشەسى بار. سويتە تۇرا، ءتىلدى جەتىك بىلەتىن ارىپتەستەرىمەن ەكى-ءۇش ساعات بويى تارتىسىپ، الەمدىك فوتوجۋرناليستيكانىڭ پروبلەمالارىن شەشۋمەن اينالىسادى. قالاي تۇسىنىسەتىنىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى. تىلگە قىرىم جوق دەپ ىركىلىپ قالعان ەگىزوۆتى كورمەدىم. سول شالا تىلىمەن ىزدەگەنىن تابادى، قالاعانىن الادى. ونى ايتاسىڭ، كوڭىلىنەن شىقپاعان الدەبىرەۋلەردى جەرىنە جەتكىزە سىبايدى. بۇدان كەيىن وعان تاڭعالماي كور! ول ەشكىمگە ۇقسامايتىن مىنەز-قۇلقىمەن دە، بولمىس-بىتىمىمەن دە كوپ ىشىندەگى جالعىزداي بولدى.
* * *
جىل وتكەن سايىن مەڭدەگەن دەرتپەن دامىلسىز ارپالىسىپ، اقىرى جەڭىلىس تاپتى. سول كەزدە سپورت ساڭلاقتارى مەن جانكۇيەرلەرى ومىردەن كىمنىڭ وتكەنىن تۇسىنگەندەي بولدى. ماماندىعىنا مۇنداي ادال ادامدى تابۋ قيىننىڭ قيىنى ەدى. بىردە جۋىناتىن بولمەنى قاراڭعىلاپ قويىپ، تۇنىمەن سۋرەت شىعارىپتى. جەڭگەمىز سونى بايقاماي، جارىقتى جاعىپ جىبەرگەندە داكەڭ الەمدەگى بار قاپالى داۋىسپەن ايقاي سالىپتى. قازىر سول اششى ايقايدىڭ جوقتىعىنان قازاق سپورت فوتوجۋرناليستيكاسىنىڭ ءۇنى شىقپاي تۇر.
اتاقتى ءفوتوتىلشىنى ەن دالادا جورتىپ جۇرگەن جالقى مەرگەنگە ۇقساتاتىنبىز. سوڭىندا شاكىرت قالمادى. ەرتپەگەندىكتەن ەمەس، ەرمەگەندىكتەن. جۇمىستىڭ قيىندىعىنا شىداماعاندىقتان. سپورت جۋرناليستيكاسى دا سپورت ساڭلاقتارى ءتارىزدى تىنباي تەر توگۋدى تالاپ ەتەتىن كورىنەدى.
ايگىلى سپورت ءفوتوتىلشىسى دەندەرباي ەگىزوۆكە سىڭار بولاتىن بۇگىنگى ارىپتەستەر قايدا ءوزى؟ ەندى ءبىر دەندەرباي تۋا ما، تۋماي ما؟ الدە، فوتومىلتىعىن وڭتايلاپ، جارىستاردان قالماي ءجۇر مە ەكەن؟ بىراق سونى بايقاي الماي تۇرعانىمىز. قاتەلەسۋگە جازسىن... ازىرشە، جالقى مەرگەننىڭ ورنى ۇڭىرەيىپ تۇر...
* * *
بۇگىن ونىڭ تۋعان كۇنى ەدى... رۋحى بيىك بولسىن!
باۋىرجان ومارۇلى
(سۋرەتتەر اسىلحان ءابدىرايىمۇلىنىڭ فوتوقاپشىعىنان الىندى)
