وسىدان 116 جىل بۇرىن، 28-مامىردا رەسەي يمپەرياسىنىڭ كەمەلەرى وتقا ورانىپ، مىڭداعان ادام سۋعا باتىپ، قىرىلىپ قالدى.
بۇل شايقاستا جاپونيانى ايگىلى قولباسشى حەيحاتيرو توگو العا سۇيرەدى دەۋگە تولىق نەگىز بار. ويتكەنى توگو برونەنوسەتسپەن ۇرىس جۇرگىزە الاتىن الەمدەگى ەڭ بىلىكتى ادميرالدىڭ ءبىرى بولاتىن. تسۋسيم شايقاسىندا ادميرال توگونىڭ جانىندا يسوروكۋ ياماموتو اتتى وفيتسەر بولدى. ول كەزدە جاس جىگىت بولعان يسوروكۋ، 36 جىلدان كەيىن پەرل-حاربورعا جويقىن سوققى جاساۋشى قولباسشىلاردىڭ بىرىنە اينالادى. ال ورىس فلوتىن تالقانداۋ وعان كوپ تاجىريبە اكەلەدى.
ادميرال توگو سوزگە شەشەن ادام بولعان. شايقاس الدىندا ونىڭ ساربازدارعا ايتقان سوزدەرى ساقتالعان. "يمپەريانىڭ تاعدىرى وسى شايقاسقا بايلانىستى. اركىم ءوز بورىشىن تولىق وتەسىن" دەگەن سوزدەرىن تاريحشىلار كوپ جازادى.
شايقاس بارىسىندا رەسەي فلوتىندا اۋىر زەڭبىرەككە يە كەمەلەر سانى كوپ بولدى. ال جاپونيا ونداي قۋاتقا يە ەمەس تۇعىن. سوندىقتان ادميرال توگو جەڭىل كرەيسەرلەرمەن جاۋ اسكەرىنە جاقىن كەلىپ، سوققى جاساپ، كەرى شەگىنىپ وتىرۋ ءادىسىن تاڭدايدى. بۇل قاۋىپتى بولاتىن، بىراق ءتۇبى اقتاپ شىقتى. سونىمەن قاتار جاپوندار كيسلوتا قوسىلعان «شيموزا» جارىلعىشىن دا قولداندى. بۇل جارىلعىش سناريادتار كەمەنى تەسىپ، ىشىنەن ورتەپ جىبەرۋگە قابىلەتتى بولاتىن.
رەسەي يمپەرياسىنىڭ فلوتىن ادميرال روجەستۆەنسكي باسقاردى. ول توگونىڭ تاپقىرلىعى مەن ءار ءسات سايىن شايقاس ءتاسىلىن وزگەرتىپ وتىرعانىنا قايران قالدى. مىسالى توگو وتىرعان "ميكاسا" كەمەسىنە جيىرماعا جۋىق سنارياد تيسە دە باتپادى. ال ادميرال روجەستۆەنسكي بۇيرىق بەرىپ وتىرعان "بورودينو" برونەنوسەتسى وتقا ورانىپ، سۋعا كەتتى. ورىس ادميرالى اۋىر جاراقات الدى. كوپ ۇزاماي قولعا ءتۇستى. جاپوندار تۇندە دە شابۋىلدى توقتاتپاي، اتقىلاۋمەن بولدى. بۇل ءادىس ورىس ساربازدارىنا ۇرەي تۋدىرىپ، ءتىپتى رەسەي كەمەلەرى ءبىر بىرىمەن سوقتىعىسىپ جاتتى.
شايقاس 28-مامىردا رەسەيدىڭ ماسقارا جەڭىلىسىمەن اياقتالدى.ورىستار 5050 ادامىن جانە 21 كەمەسىن جوعالتىپ، 7280 ادامى تۇتقىنعا ءتۇستى. جاپونيا بار بولعانى 3 كەمە مەن 117 ادامىن عانا جوعالتتى. الدا رەسەيدى كاپيتۋلياتسيا كۇتىپ تۇردى.
شايقاستان كەيىن قولعا ءتۇسىپ، جاپونيانىڭ اۋرۋحاناسىندا ەم الىپ جاتقان ادميرال روجەستۆەنسكيگە قولباسشى حەيحاتيرو توگو كەلەدى. اڭگىمە بارىسىندا ول: "جەڭىلىس كەز كەلگەن ساربازدا بولاتىن قۇبىلىس. ودان ۇيالاتىن ەشتەڭە جوق. ەڭ باستىسى ءبىز ءوز بورىشىمىزدى وتەدىك", - دەپ ناعىز ەرگە ءتان ءسوزىن ايتادى. كوپ ۇزاماي روجەستۆەنسكي رەسەيگە قايتارىلىپ، وعان سوت وتەدى. ءولىم جازاسىن سۇراعان سوتتىڭ ءوتىنىشى كەرى قايتارىلىپ، ول پاتشا جارلىعىمەن العان جاراقاتى ءۇشىن اقتالادى. ول سوتتان كەيىن ۇزاق جىلدار بويى ءوز ۇيىنەن شىقپاي، پەتەربۋرگتە 1909 جىلى ىشقۇسا بولىپ كوز جۇمادى.
ال ادميرال توگو بولسا جاپونيادا ۇلت باتىرى رەتىندە ءالى دە ۇلىقتالىپ كەلەدى. ول جاپونيانى ازيالىق دەرجاۆاعا اينالدىرىپ، ۇلتتىق رۋحتى كوتەرگەن تۇلعالاردىڭ ءبىرى سانالادى. ومىرىندە 4 سوعىستى باسىنان وتكىزگەن ادميرال توگو 1934 جىلى 30 مامىردا ومىردەن وتەدى.
اسحات قاسەنعالي،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
