ارداقتى اعايىن!
قىمباتتى باۋىرلار!
دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايىنا كەلگەن بارشاڭىزعا قازاقتىڭ قاستەرلى اتاجۇرتى – قازاق ەلىنە، ونىڭ باس ورداسى – استاناعا قوش كەلدىڭىزدەر دەپ، قۋانىشىمدى بىلدىرەمىن!
التى قۇرلىققا ساۋىن ايتقان مىنا القالى جيىنعا الەمنىڭ 39 ەلىنەن 350-دەن استام قانداسىمىز كەلدى.
قايدا جۇرسە دە قازاقتىڭ تاريحي وتانى بىرەۋ-اق. ول – قازاقستان.
اتامەكەنىمىز جالعىز، ول – ءبىر ۋىس توپىراعىنا دەيىن قاسيەتتى قازاق ەلى.
بۇگىنگى باسقوسۋعا نەگىزىنەن جاس بۋىننىڭ وكىلدەرى شاقىرىلدى.
سەبەبى، جاس ۇرپاق ءتۇپ قازىعىن ۇمىتپاي، ءبىر تامىرىن تاريحي وتانىندا جايۋعا ءتيىس.
تۋعان ەلىمەن بايلانىسىن نىعايتىپ، اتا سالتىن ساقتاپ، انا ءتىلىن ۇمىتپاي، ءبىلىپ ءوسۋى قاجەت.
قۇرىلتاي بالامالى ەنەرگيا بويىنشا جەر ءجۇزىنىڭ يننوۆاتسيالىق جەتىستىكتەرىن پاش ەتەتىن ەكسپو-2017 كورمەسىنە وراي وتۋدە.
ءبىز ارنايى وسىلاي بايلانىستىردىق.
سەبەبى، بۇل قازاقستاننىڭ مەرەيىن اسىرىپ، كۇللى الەمنىڭ نازارىن اۋداراتىن اۋقىمدى شارا بولىپ وتىر.
ءبىز باۋىرلارىمىز اتاجۇرتىنىڭ بۇگىنگى كەلبەتىن كورىپ، مارقايسىن، وي ءتۇيسىن دەپ، سىزدەردى ەكسپو-عا وراي شاقىردىق.
دۇنيەنى تاڭقالدىرعان ەلوردامىز – استانانىڭ ءوسىپ-وركەندەپ بارا جاتقانىن كورسىن، قۋانسىن دەپ ويلادىق.
كەشەدەن بەرى قازاقستاننىڭ مارقايعان، كوركەيگەن استاناسىن كورىپ، كوز جەتكىزدىڭىزدەر.
قۇرمەتتى وتانداستار!
العاشقى قۇرىلتايدان بەرى 25 جىل ءوتتى.
20 عاسىردا قازاقتىڭ باسىنان وتپەگەن زۇلمات جوق. تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلى دا قيىندىقسىز بولعان جوق.
دەگەنمەن، قازاقتىڭ تالانتتى حالىق ەكەنى دۇنيە جۇزىنە بەلگىلى. ءبارىمىز بىرىگىپ، جۇمىلا جۇمىس ىستەپ، بىرلىگىمىزدەن جازباعاننىڭ ارقاسىندا وسى جىلدار ىشىندە كەلەلى تابىستارعا جەتتىك.
جالپى ورتاشا ءومىر سۇرەتىن حالىقتاردان وزىپ، ولاردان جوعارى شىقتىق. 40 پايىز كەدەيشىلىكتى 3 پايىزعا تومەندەتتىك.
ەكونوميكامىزدى 22 ەسە وسىردىك. ەلدىڭ تابىسى دا وسىنشا ءوستى. بۇگىنگى قازاقتىڭ تاريحىندا ونىڭ جاعدايى مەن تۇرمىسى ەش ۋاقىتتا مۇنداي بولعان ەمەس.
بۇل – تاريح تۇرعىسىنان قاس قاعىم ءسات بولعانمەن، قازىرگى تاڭدا تۇتاس داۋىرگە تاتيتىن ۋاقىت.
ەلىمىزدىڭ بولاشاققا باستار باعىتى مەن ماقساتى دا ايقىن.
ءبىز بۇل جولدان دا وتتىك. ءبىرىنشى جولىمىز – تاۋەلسىزدىك العان قۋانىشىمىز بولدى. ەكىنشىسى – 2030 جىلعا دەيىنگى باعدارلامامىز. ونى ورىندادىق.
ەندى ءۇشىنشى جول – 2050 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيامىز. ونىڭ نەگىزگى ماقساتى – وركەندەگەن ەڭ ۇلكەن مەملەكەتتەر قاتارىنا قوسىلۋ.
ەلدىگىمىزدى نىعايتاتىن 5 ينستيتۋتتىق رەفورمانى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىن ورىنداپ جاتىرمىز.
قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋىن جاريالاپ، ونىڭ 5 باسىمدىعىن ناقتىلادىق.
كونستيتۋتسيالىق رەفورمالار جاساپ، ساياسي جاڭعىرۋدى جۇزەگە اسىرۋدامىز.
بۇل جۇمىستاردىڭ وزەگىنە اينالاتىن رۋحاني جاڭعىرۋدى قولعا الدىق.
وعان قوعامدىق سانانى تۇبەگەيلى وزگەرتىپ، جاڭا ۇرپاق قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان
6 جوبا نەگىز بولادى.
زامان وتە تەز جىلجىپ كەلەدى. قازىر تەحنيكا مەن يننوۆاتسيانىڭ ارتقان كەزى. جاڭالىقتار كۇن سايىن ەسەلەنۋدە.
حالىقتار زور باسەكەلەستىك جولىنا ءتۇستى. سولاردىڭ قاتارىندا بولۋ ءۇشىن ءبىز دە قامدانۋىمىز كەرەك.
بىرىنشىدەن، قازاق ءتىلىن لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ.
بۇل – انا ءتىلىمىزدىڭ جاھاندىق عىلىم مەن بىلىمگە كىرىگۋىن، ءارى الەم قازاقتارىنىڭ رۋحاني تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتەتىن بىرەگەي قادام.
مۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، قازىر تمد اۋماعىنداعى قازاقتار كيريلل ارىپتەرىن، قىتايداعى قانداستارىمىز توتە جازۋدى، باتىس ەلدەرىندەگى باۋىرلار لاتىن ءالىپبيىن قولدانۋدا.
ءبارىمىز سويلەسكەندە ءتىلىمىز ءبىر بولسا دا، وقىعاندا ءۇش ءتۇرلى بولىپ شىعادى. ەشبىر كەدەرگىسىز تۇسىنىسەتىن ءبىر قازاقتىڭ بالاسى ءبىر-ءبىرىنىڭ جازۋىن ۇقپايتىن كۇيگە جەتتى.
بۇل – جەر جۇزىنە تارىداي شاشىلعان قازاقتىڭ كەيىنگى ۇرپاعىن ءبىر-بىرىنەن الشاقتاتۋدا.
كوپ ۇزاماي بۇل ولقىلىقتار ءبىرجولا جويىلادى.
قازاق ءتىلىنىڭ لاتىن الىپبيىنە كوشۋى بىرلىگىمىزدى نىعايتىپ، رۋحاني جاقىنداستىرا تۇسەدى.
ەكىنشىدەن، گۋمانيتارلىق باعىتتاعى ەڭ ۇزدىك 100 وقۋلىقتى قازاق تىلىندە شىعارۋ.
بۇل – قازاقستاندىقتار ءۇشىن عانا ەمەس، كۇللى قازاق ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزدى جوبا.
شەت ەلدىڭ وقۋلىقتارىن الدىمەن ورىسشاعا، سوسىن قازاقشاعا اۋدارعانشا كوپ جىل وتەدى.
سوندىقتان ەڭ كەرەكتى 100 كىتاپتى قازاق تىلىندە شىعارۋ ماسەلەسىن العا قويىپ وتىرمىز.
ەندى قانداستارىمىز قاي ەلدە تۇرعانىنا قاراماستان دۇنيەدەگى ەڭ تاڭداۋلى بىلىممەن انا تىلىندە سۋسىنداي الادى.
قازىر وسىندا سان تىلدە سويلەيتىن، تەرەڭ ءبىلىمدى كوپتەگەن جاستار وتىر.
سىزدەردى كۇللى قازاقتىڭ ءورىسىن كەڭەيتىپ، دەڭگەيىن كوتەرەتىن ايتۋلى جوباعا بەلسەنە قاتىسۋعا شاقىرامىن.
جولداۋىمدا مۇنى 2025 جىلعا دەيىن جۇزەگە اسىرۋ كەرەك دەگەن مەجە قويعان بولاتىنمىن. بىراق ونى سوزا بەرۋدىڭ قاجەتى جوق.
عالىمدارىمىز بىزگە ءتيىستى ارىپتەردى تاڭداپ بەرۋگە ءتيىس.
مەنىڭشە، ەش قيىندىق جوق. سەبەبى، ءبىزدىڭ بالالارىمىزدىڭ ءبارى ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ اعىلشىنشا وقيدى.
ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاققا ونى يگەرۋ ەش قيىن بولمايدى.
ۇشىنشىدەن، «تۋعان جەر» جوباسى ءاربىر ازاماتتىڭ جەرى مەن ەلىنە قامقورلىق جاساۋىن كوزدەيدى.
مەن تاريحي وتانىنا سەپتىگىن تيگىزگىسى كەلەتىن قانداستارىمىز دا كوپ ەكەنىنە سەنىمدىمىن.
ارقايسىمىز ءوز مۇمكىندىگىمىزگە قاراي كىندىك قانىمىز تامعان تۋعان جەرىمىزگە جاقسىلىق ىستەسەك، بۇكىل حالىقتىڭ بەرەكەسى بولار ەدى.
«تۋعان جەرىن سۇيە الماعان، سۇيە الار ما تۋعان ەلىن؟» دەگەن اقىننىڭ ولەڭ جولدارى بار.
شىنىندا دا، وتانشىلدىق، وتاندى ءسۇيۋ تۋعان جەرىڭنەن، تۋعان اۋىلىڭنان باستالادى.
سوندىقتان «تۋعان جەرگە ءتاۋ ەتۋ» دەگەن ۇعىم قازاققا ءتان نارسە.
ايتالىق، ەۋروپادان دارىگەر قازاق كەلىپ، ءبىر باۋىرىنا وپەراتسيا جاساسا، بۇل بار قازاقتىڭ جانى ءبىر ەكەنىن كورسەتپەي مە؟
نەمەسە قۇرىلتايعا كەلگەن ءاربىر قازاق استانادا اعاش وتىرعىزسا، ونى جەرگىلىكتى جۇرت قيىرداعى باۋىرىمنىڭ قولتاڭباسى دەپ باپتاپ جۇرسە قانداي جاراسىمدى؟!
شەتەلدەگى قازاق ونەرپازى ەلدە كونتسەرت بەرسە، قازاق عالىمى تاپقان جاڭالىعىن ەنگىزىپ، كاسىپكەرلەر جاڭا وندىرىستەر اشىپ جاتسا، ەل مەن ەلدىڭ قوسىلعانى وسى ەمەس پە؟!
جوبانى ۇيلەستىرۋشى ورگان دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىمەن بىرلەسىپ، بۇل باعىتتا جۇمىس ىستەۋى كەرەك.
تورتىنشىدەن، قازاق ءۇشىن اتامەكەننىڭ ءبىر شىمشىم توپىراعىنا دەيىن تۇنىپ تۇرعان قاسيەت.
تۇتاس تۇركىنىڭ التىن بەسىگى التاي، كيەلى تۇركىستان، ۇلت ۇياسى ۇلىتاۋ جانە باسقا دا ورىندار – بارشا قازاق ءۇشىن قاسيەتتى.
بۇل جەرلەرگە شەتەلدەن سان مىڭ قازاق كەلىپ، تاعزىم ەتىپ ءجۇر.
الايدا، كەيىنگى جاستاردىڭ ەلدەگى تاريحي، رۋحاني قۇندىلىقتاردان حابارى از.
«قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەرىنىڭ گەوگرافياسى» جاسالعان سوڭ، ول شەتتەگى قازاقتارعا دا تانىستىرىلۋى قاجەت.
قايدا جۇرسەك تە التى الاشقا ورتاق قۇندىلىقتار ءبىزدى بىرىكتىرە تۇسەدى.
سونداي-اق، قازاقتىڭ تالاي باعا جەتپەس رۋحاني قازىنالارى قازاقستاننان تىس جەردە.
ءبىز ءبىر جىلدى «ۇلتتىق تاريح جىلى» دەپ جاريالاپ، دۇنيە ءجۇزى بويىنشا قازاق تاريحىنا قاتىستى قۇندىلىقتاردى ىزدەستىردىك.
كوپ دۇنيە جينالدى. كەيىننەن «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىن ىسكە اسىردىق. جاڭا كىتاپتار جازىپ، قازاقتىڭ اتالى سوزدەرىن، اندەرىن، فيلوسوفتار مۇراسىنىڭ جيناعىن شىعاردىق.
عالىمدارىمىز شەتەلدەرگە جاساعان عىلىمي ساپارلارى ارقىلى كوپتەگەن قۇندى مۇرالارىمىزبەن قايتا تابىستىرۋدا.
جاقىندا بەلگىلى عالىمىمىز 1,5 مىڭ جىل بۇرىن جاسالعان دومبىرانى تاۋىپ، ەلگە اكەلدى.
كونە تۇركى تىلىندە «جۇپار كۇي اۋەنى ءسۇيسىندىردى» دەگەن جازۋى بار دومبىرا قازاق كۇيى 15 عاسىر بۇرىن ۇلى ونەر دەڭگەيىنە كوتەرىلگەنىن كورسەتەدى.
قازاقستاننان تىسقارى جەرلەردە مۇنداي قۇندى جادىگەرلەر جەتىپ ارتىلادى.
ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەر جاساعاندا شەتتەگى كيەلى ورىندار مەن مۇرالار نازاردان تىس قالماۋعا ءتيىس.
بەسىنشىدەن، قازاقستاندىق مادەنيەتتى الەمگە تانىتاتىن بىرەگەي جوبا باستالدى.
وندا وتاندىق مادەنيەتتىڭ تاڭداۋلى ۇلگىلەرى الەمنىڭ باستى تىلدەرىندە سويلەپ، بارلىق قۇرلىقتارعا جول تارتادى.
سونداي ونەر تۋىندىلارىن تاۋىپ، ساراپتاپ، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ التى تىلىنە اۋدارىپ، دۇنيە جۇزىنە تاراتۋ كەرەك.
قازاقستاندىق مادەنيەت دەگەنىمىز – ەڭ الدىمەن قازاقتىڭ مادەنيەتى.
ەندەشە، ءتول مادەنيەتىمىزدى جەر جۇزىنە تانىتۋعا اعايىندار دا اتسالىسۋى كەرەك.
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XXV سەسسياسىنا سوناۋ ارگەنتينادا تۇراتىن جەرلەسىمىز كەلىپ قاتىستى.
17 جىل بۇرىن الماتىدان كوشكەن نەمىس قىزى قازاقستاننىڭ مادەني ورتالىعىن قۇرىپ، ۇلتتىق بايراق مەموريالىندا كوك تۋىمىزدى جەلبىرەتىپ ءجۇر.
وسىنداي پاتريوتتار بارشاعا ۇلگى.
التىنشىدان، «قازاقستانداعى 100 جاڭا ەسىم» جوباسى تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا جەتىستىككە جەتكەن وتانداستارىمىزدى ەلگە تانىستىرىپ، ۇلگى ەتۋدى كوزدەيدى.
ءبىز 25 جىل ىشىندە عاسىرعا تاتيتىن شارۋا جاسادىق. قازاقستاندى دۇنيە جۇزىنە پاش ەتتىك. ەلىمىزدىڭ دەڭگەيىن كوتەردىك.
قازاقستاننىڭ كوپتەگەن باستاماسى الەمدە قولداۋ تاۋىپ، ىسكە اسۋدا.
وسى جىلدار ىشىندە بارشاعا بەلگىلى بولعان وتانداستارىمىز دا از ەمەس. سولاردى ىرىكتەپ، اتتارىن الەمگە تانىتۋ كەرەك.
ءاربىر ازاماتتىڭ تابىس جولى – ەلىمىزدىڭ دامۋ جولىنىڭ كورىنىسى.
ولاردى الىستاعى اعايىن ءبىلۋى قاجەت.
سونداي-اق، ءومىر بويى سىرتتا جۇرسە دە، ءبىلىمى مەن بىلىگى، ونەرى مەن دارىنى ارقىلى قازاقتىڭ اتىن شىعارعان باۋىرلارىن تاريحي وتانى تانۋعا ءتيىس.
قاۋىمداستىققا الەمدەگى تانىمال قازاقتاردىڭ ەلەكتروندى بازاسىن دايىنداۋدى تاپسىرامىن.
بۇل شەتتە جۇرگەن اعايىنمەن سان ءتۇرلى سالادا ىنتىماقتاستىق ورناتىپ، بارىس-كەلىستى جانداندىرۋعا جول اشادى.
رۋحاني جاڭعىرۋ دەگەن – بۇكىل قازاقتىڭ جاڭعىرۋى، بىرلىك دەگەن – بارشا قازاقتىڭ بىرلىگى.
بۇل – نەگىزگى ماسەلە. ءبىزدىڭ قول جەتكەن تابىسىمىز ەل ىشىندەگى تىنىشتىق پەن بىرلىكتىڭ ارقاسى.
بىرلىگى جوق ەلدەردە نە بولىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. قازاقتىڭ «وسەر ەلدىڭ ارمانى بىتپەس، وسپەس ەلدىڭ جانجالى بىتپەس» دەگەن اتالى ءسوزى بار.
سوندىقتان ءبىز بىرلىكتى، سونىڭ ىشىندە قازاقتىڭ بىرلىگىن ساقتاپ كەلە جاتىرمىز.
تاريحقا كوز سالساق، قازاقتىڭ جەڭىلىپ، بىرەۋگە بوداندىققا ءتۇسۋى تەك قانا ىشتەن ىدىراپ، بىرلىگىنەن ايىرىلعان كەزدە بولعان.
كەرىسىنشە، قازاق بىرىككەن كەزدە جەڭىپ وتىرعان. وسىنى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.
قازىرگى جاھاندانۋ داۋىرىندە رۋحاني تۇتاستىق قانا قازاقتى عاسىرلار سىنىنان سۇرىنبەي وتەتىن ماڭگىلىك ەل ەتەدى.
قادىرلى باۋىرلار!
وتكەن 20-شى عاسىر قازاق ءۇشىن قياناتتى، وتە اۋىر عاسىر بولدى. 1921-1930 جىلدارداعى اشتىقتا قازاقتىڭ تەڭ جارتىسىنان ايىرىلدىق.
كەزىندە ونداي جاعداي بولماعاندا، قازىر قازاقتىڭ سانى 50-60 ميلليوننان اسىپ قالار ەدى.
ودان كەيىن رەپرەسسيا بولدى. 103 مىڭ ادام سوتتالدى. قازاقتىڭ 65 مىڭ بەتكە ۇستار زيالىسى تۇتقىندالدى. ونىڭ 25 مىڭى اتىلدى.
قازاق ءۇشىن ءسوز ايتا الاتىن ادامداردىڭ تامىرىنا بالتا شابىلىپ، جويىپ جىبەرىلدى. سول قيىنشىلىقتار كەزىندە قازاقتار جان ساۋعالاپ، دۇنيە جۇزىنە شاشىراپ كەتتى.
مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن قازاق وركەندەپ، قايتا ءوسىپ كەلەدى.
قازىر 5 ميلليوننان استام قانداسىمىز شەت مەملەكەتتەردە تۇرىپ جاتىر.
ءبىز تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا الىستاعى اعايىندى قولداۋدى ەستەن شىعارعان ەمەسپىز.
شەتەلدەن 1 ميلليونعا جۋىق قازاقتى ەلگە كوشىرىپ الىپ، قولدان كەلەر بارلىق كومەگىمىزدى جاسادىق.
بۇگىندە باۋىرلارىمىز قازاقستاننىڭ ازاماتى اتانىپ، ەل دامۋىنا ءوز ۇلەستەرىن قوسۋدا.
كەلگەن اعايىنداردىڭ ىشىندە كوپتەگەن تانىمال عالىمدار، دارىندى سپورتشىلار مەن ونەر مايتالماندارى بار.
مىسالى، بوكسشى قانات يسلام، ءانشى مايرا مۇحامەدقىزى، عالىم قارجاۋباي سارتقوجاۇلى، دۇكەن ءماسىمحان جانە باسقا دا كوپتەگەن ازاماتتاردى اتاۋعا بولادى.
سونىمەن بىرگە، اعايىندار دەموگرافيالىق جاعداي جاقسارىپ، حالىق سانىنىڭ وسۋىنە ەرەكشە ىقپال ەتتى.
1991 جىلى ەلىمىزدە قازاقتاردىڭ ۇلەسى 40 پروتسەنتتەي بولسا، قازىر 70 پروتسەنتتەن استىق.
قىمباتتى وتانداستار!
20 عاسىردا سولتۇستىك كاۆكازدان 550 مىڭ ادام، قيىر شىعىس پەن كورەيادان 100 مىڭ ادام، رەسەيدەگى نەمىس ۇلتىنان 600 مىڭ ادام، ەۆرەيلەر مەن گرەكتەردەن 1,5 ميلليونداي ادام كۇشتەپ كوشىرىلىپ، جاساندى تۇردە كوپ ۇلتتى ەلگە اينالدىق.
تاۋەلسىزدىك العان جىلداردا 17 ميلليونعا تارتا حالقىمىز بار ەدى. وداق ىدىراپ، ەل سارساڭعا تۇسكەندە، سولاردىڭ ءبىرازى ەلدەرىنە كوشتى. سودان ءبىز 14 ميلليون بولىپ قالدىق.
العاشقىدا جىل سايىن 200 مىڭداي بالا دۇنيەگە كەلسە، قازىر جىلىنا 400 مىڭنان استام بالا تۋادى.
مەن بيىلعى 1 شىلدەدە حالقىمىزدىڭ سانى 18 ميلليونعا جەتەدى دەپ جاريالايمىن.
قانداستارىمىزعا مەملەكەت پەن قوعام تاراپىنان جان-جاقتى قولداۋ مەن كومەك كورسەتۋ ءۇشىن مىنا جۇمىستار قولعا الىنۋى ءتيىس.
بىرىنشىدەن، شەتتەگى جانە ەلگە كوشىپ كەلەتىن اعايىندى قولداۋ ءۇشىن «وتانداستار» قورىن قۇرامىز.
قازاق بيزنەسمەندەرىن وسى قورعا ءوز ۇلەستەرىن قوسۋعا شاقىرامىن.
مۇنى ۇيىمداستىرۋدى قۇرىلتاي باسشىلىعىنا، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە جانە ۇكىمەتكە تاپسىرامىن.
قاۋىمداستىقتىڭ ءوفيسىن الماتىدان استاناعا كوشىرەتىن كەز كەلدى.
ەكىنشىدەن، قۇرىلعان قور دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىمەن بىرلەسىپ، وتانداستارعا جان-جاقتى قولداۋ مەن كومەك بەرۋدىڭ ءىس-شارالارىن انىقتاپ، سوعان سايكەس كەشەندى باعدارلاما ازىرلەسىن.
ول باعدارلامادا قازاقتىڭ كوشى مەن الىستاعى اعايىنمەن بايلانىستىڭ بارلىق ماسەلەلەرى قامتىلۋى كەرەك.
باعدارلامانىڭ باسىمدىقتارى مەن مىندەتتەرى قور ارقىلى ىسكە اسىرىلاتىن بولادى.
ۇشىنشىدەن، ەلىم، جەرىم دەپ ەمىرەنگەن ءاربىر قازاققا قازاقستاننىڭ ەسىگى ارقاشان ايقارا اشىق. ەشكىمگە شەكتەۋ جوق.
ءبىز كوشىپ كەلەتىن اعايىنعا جول سىلتەۋدى تۇرعىلىقتى جەرىنەن باستاۋىمىز كەرەك.
ەلشىلىكتەر ازاماتتاردىڭ قۇجاتىن قامداپ، قونىستاناتىن جەرى تۋرالى كەڭەس بەرۋگە ءتيىس. ونى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە تاپسىرامىن.
سوندا شەكاراداعى شىرعالاڭ دا، ەلگە كەلگەن سوڭ قۇجات تۇگەندەۋ ءۇشىن ارى-بەرى سابىلۋ دا بولمايدى.
قىتاي قازاقتارىنىڭ سوتتالماعانى تۋرالى انىقتاما الۋى جايى، اعايىننىڭ ارعى بەتتەگى ەڭبەك ءوتىلى ەسەپتەلمەۋى سياقتى پروبلەمالار بار.
ۇكىمەتكە وسىنىڭ ءبارىن كەشەندى تۇردە قايتا قاراپ، شەشىمىن تابۋدى تاپسىرامىن.
تورتىنشىدەن، جاستارعا قولداۋ كورسەتۋ.
ءبىز شەتەلدەگى قازاق بالالارىنىڭ قازاقستاندا ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساۋىمىز كەرەك.
قازىر ولار مەملەكەتتىك گرانتپەن ەلىمىزدىڭ جوعارعى وقۋ ورىندارىندا وقي الادى.
ۇكىمەتكە وتانداستارىمىزدىڭ جوعارى ءبىلىم الۋىن قولجەتىمدى ەتۋ ءۇشىن ولارعا بولىنگەن كۆوتانى 2 ەسەگە كوبەيتۋدى تاپسىرامىن.
قازىر ءبىلىم مەن عىلىمعا كوپ كوڭىل ءبولىپ جاتىرمىز. وسى جىلدار ىشىندە 1 500 مەكتەپ سالىندى. زياتكەرلىك مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىن سالدىق.
شەتەلدىك قازاق ستۋدەنتتەرى ءۇشىن بىلىمىنە قاراي ارنايى ستيپەنديالىق باعدارلاما ەنگىزۋ كەرەك.
قاي ەلدىڭ ازاماتى بولسا دا ەلدە وقىعان قازاق بالاسى ەرتەڭ قازاقستانعا قىزمەت ەتەتىنىن ەستە ساقتاعان ءجون.
بەسىنشىدەن، سىرتتا جۇرگەن باۋىرلاردىڭ ءبىر بولىگى، اسىرەسە، جاستار اسسيميلياتسياعا ءتۇسىپ، انا ءتىلىن ۇمىتىپ بارادى.
ءبىز بۇعان ارا تۇسۋگە ءتيىسپىز.
ۇكىمەت شەتەلدەگى قانداستارىمىز ىقشام ورنالاسقان وڭىرلەردە ولاردىڭ انا تىلىندە ءبىلىم الۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرۋى كەرەك.
قىسقا مەرزىم ىشىندە قازاق دياسپوراسىن گۋمانيتارلىق باعىتتاعى ادەبيەتتەرمەن، وقۋلىقتارمەن، ادىستەمەلىك قۇرالدارمەن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىرامىن.
التىنشىدان، الىستاعى اعايىن ەلدەن تۇراقتى حابار الىپ، بايلانىستا بولعىسى كەلەدى. قازاقستاندا نە بولىپ جاتقانىن ءبىلىپ، اتقارىلىپ جاتقان ىستەردى كورگىسى كەلەدى.
قازىر شەتەلدىك كورەرمەندەرگە ارنالعان KazakhTV تەلەارناسى قانداستارىمىز تۇراتىن ايماقتاردىڭ ءبىرازىن قامتيدى.
بىراق، بۇل جەتكىلىكسىز.
ۇكىمەتكە مەملەكەتتىك تەلەارنالاردى ىرگەلەس ەلدەردە كورسەتۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرۋدى جۇكتەيمىن.
بۇل مەرزىمدى باسپاسوزگە دە قاتىستى.
جەتىنشىدەن، كەز-كەلگەن مەملەكەت كاسىبي، ءبىلىمدى، جاڭاشىل ماماندارعا مۇقتاج.
مەن تاريحي وتانىما ەڭبەك سىڭىرەمىن، ونىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسامىن دەگەن ءاربىر تالانتتى قازاقتى ەلگە شاقىرامىن.
ۇكىمەت وسىنداي ازاماتتاردى ەلگە تارتىپ، ماماندىعىنا، مۇمكىندىگىنە قاراي جاعداي جاساۋدىڭ تەتىكتەرىن قاراستىرسىن.
سەگىزىنشىدەن، ءبىز ارنايى باعدارلاما قابىلداپ، وڭتۇستىكتىڭ تۇرعىندارىن سولتۇستىككە كوشىرىپ جاتىرمىز.
اعايىندار ەڭبەك كۇشى از تەرىسكەي جاققا قونىستانۋعا ىنتالى بولۋى كەرەك.
بۇل ءۇشىن كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ جاڭا ورتاعا نەعۇرلىم تەز بەيىمدەلۋىنە جاعداي جاساۋعا ءتيىسپىز.
ول جاقتا بەيىمدەۋ ورتالىقتارى جۇمىس ىستەۋى قاجەت.
كەلگەن اعايىندى قونىستاندىراتىن ۇيلەر سالىپ، الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم جاساۋ كەرەك. ونى باعدارلاما تۇرىندە قولعا الۋىمىز قاجەت.
ولاردىڭ قاجەتتى ماماندىق الۋىنا جاردەم بەرىلىپ، جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى جاسالسىن.
وسىنىڭ ءبارى – ۇلتىمىزدىڭ، ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن اتقارىلاتىن ماڭىزدى شارالار بولماق.
ارداقتى اعايىن!
ءبىز سىزدەردىڭ كەلگەندەرىڭىزگە قۋانامىز. اتاجۇرتقا تاريحي وتانىمىز بار دەپ كەلىپ وتىرسىزدار.
سوندىقتان، دۇنيە جۇزىندەگى قازاقتاردىڭ باسى قوسىلىپ، ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە اتسالىسسا ەكەن دەيمىن. بىرلىگىمىز اجىراماسىن.
قاۋىمداستىق قۇرىلعان كۇننەن باستاپ وعان ءوزىم توراعالىق ەتىپ كەلەمىن.
مەن ءۇشىن شەتتە جۇرگەن باۋىرلارعا جاناشىر بولۋ – ءاربىر قازاقستاندىققا قامقورلىق جاساۋمەن بىردەي ماڭىزدى.
«ءار قازاق – مەنىڭ جالعىزىم» دەگەن ولەڭ جولىن قۇرىلتاي مىنبەسىنەن الەمدەگى ءاربىر قازاققا جولدايمىن.
سىزدەرگە ايتارىم، الىستاعى اعايىنعا مەنىڭ دۇعاي سالەمىمدى جەتكىزىڭىزدەر.
قازاق بالاسى قاي ەلدە تۇرسا دا ۇلى دالادا ماڭگىلىك ەل قۇرىپ جاتقان بايتاق قازاقستاننىڭ اجىراماس بولشەگى ەكەنىن جۇرەگىنىڭ تورىندە ۇستاسىن!
قۇرىلتاي كۇندە بولىپ جاتقان جوق.
اسىقپاي اتامەكەندە اۋناپ-قۋناپ، اسەم استانانى كورىڭىزدەر.
الەم نازارىن تىككەن ەكسپو-نى تاماشالاڭىزدار. وعان 115 مەملەكەت پەن 22 حالىقارالىق ۇيىم قاتىسۋدا.
ءبىز ەكى-ءۇش جىلدىڭ ىشىندە استانانىڭ ءبىر اۋدانىن سالىپ شىقتىق.
بۇل ساپار ەلمەن ەتەنە تانىسىپ، وي تۇيەر جەمىستى ساپار بولسىن.
بۇگىن بارشا قازاقتىڭ باسىن بىرىكتىرەر سالماقتى ويلار ايتىلىپ، ىزگى ىستەر باستاۋ الارىنا سەنىمدىمىن.
ەكى كۇننەن سوڭ بارشا مۇسىلماندار ءۇشىن قاسيەتتى ايت مەرەكەسى باستالادى.
ءبىز ۇمىتىلىپ كەتە جازداعان اتا ءدىنىمىزدى قايتارىپ، قازاقستاندا 2,5 مىڭنان استام مەشىت اشتىق. ەلدى يماندىلىققا شاقىرىپ كەلەمىز.
ءبىز ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى ەلمىز. زايىرلى مەملەكەتپىز. سول جولدى ۇستانامىز. وركەنيەتكە، عىلىم مەن بىلىمگە قول سوزعان ەلمىز.
ايت قابىل بولسىن، جاراتقان قازاققا جار بولسىن!
قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى ماڭگىلىك بولسىن!
ءبىزدىڭ كوك بايراعىمىز ماڭگى جەلبىرەي بەرسىن!
* * *
قۇرمەتتى وتانداستار!
دۇنيە جۇزىندەگى قازاقتار سانى باسقا ەلدەرمەن سالىستىرعاندا كوپ ەمەس. دەگەنمەن، ەلدىڭ دەڭگەيى حالقىنىڭ كوپتىگىمەن نەمەسە ازدىعىمەن ولشەنبەيدى. ەلدىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگىمەن، سول ەلدەن شىققان بەلگىلى ادامدار مەن عالىمداردىڭ جەتىستىكتەرىمەن ولشەنەدى.
سوندىقتان، بار قازاقتىڭ باسىن بىرىكتىرۋ – مەنىڭ ەلباسى رەتىندەگى پارىزىم! سەنىمدەرىڭىزگە راحمەت!
قازاقستان – ءبارىمىزدىڭ ورتاق وتانىمىز.
سىرتتاعى اعايىن ءاردايىم كوڭىلىمىزدىڭ تورىندە.
بۇگىن كوپتەگەن ماسەلەلەردى تالقىلادىق. ۇسىنىستارىڭىزدىڭ بارلىعى ەسكەرىلەتىن بولادى.
مەن ۇكىمەتكە بىرقاتار تاپسىرمالار بەردىم، ول مەنىڭ باقىلاۋىمدا بولادى.
جالپى، بۇل قۇرىلتايدىڭ بەرەرى از ەمەس دەپ سانايمىن.
قازاقتا «بارماساڭ، كەلمەسەڭ جات بولارسىڭ» دەگەن ءسوز بار.
سوندىقتان، تەك قانا قۇرىلتايعا ەمەس، ءار ۋاقىتتا كەلىپ تۇرىڭىزدار. ءبىزدىڭ ەسىگىمىز ءاردايىم اشىق.
شەتتەگى ءاربىر قانداسىمىز – قازاق ەلىنىڭ ءبىر تۇيىرشىگى.
سىزدەر ەكى ەل اراسىنداعى دانەكەر بولاسىزدار.
شەتەلدەگى قازاقتار ەلگە ءجيى كەلىپ، تۋعان جەرگە تامىر بەكىتىپ تۇرعانى دۇرىس.
سىزدەر ەلگە كەلىپ كوزايىم بولساڭىزدار، مەن دە سىرتتاعى جاستارىمىزدىڭ وي ءورىسىن، ءبىلىم دەڭگەيىن، باستىسى، قازاقى بولمىستارىن كورىپ، كوڭىلىم تولىپ وتىر.
وسى قالىپتان تانباڭىزدار.
قايدا جۇرسەڭىزدەر دە، ارقا سۇيەر اتامەكەندى، بۇكىل قازاق قاسيەت تۇتار قازاقستاندى جۇرەك تورىنە ساقتاپ جۇرىڭىزدەر.
سوندا وزدەرىڭىز دە، ۇرپاقتارىڭىز دا ماڭگى قازاق بولىپ قالاسىزدار.
قازاق بولۋ – مارتەبە، ماقتانىش، قازاق بولۋ – جاراتقاننىڭ سىيى!
وسىنى ءبارىمىز دە باعالاي بىلەيىك!
ءبىز سىزدەرگە تىلەكشىمىز، اركەز بىرگەمىز.
ءبارىڭىزدى اتا-بابالار ارۋاعى قولداسىن!
ەلىمىز امان، ىرگەمىز تىنىش بولسىن!
كوك بايراعىمىز بيىكتە جەلبىرەسىن!
قازاقستاننىڭ ماڭگىلىك ەل بولۋىنا بىرلەسە اتسالىسايىق!
