ءساۋىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا COVID-19 ينفەكتسياسىنا قارسى جاپپاي ۆاكتسينا سالۋ باستالادى. وسىعاي وراي «قازاقپارات» حاا ءاربىر ەكپە الۋشى ءبىلۋى ءتيىس نەگىزگى ەرەجەلەر مەن نورمالاردى ماماننىڭ ايتۋىمەن ىقشامداپ بەرىپ وتىر.
بۇل ەرەجەلەردى بىزگە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇلتتىق ورتالىعى باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ەپيدەميولوگ ايناگۇل قۋاتباەۆا ءتۇسىندىردى.
1. ۆاكتسينا سالعىزۋشى ءوز ستاتۋسىن انىقتاۋى كەرەك
«ەڭ الدىمەن ءسىز ارنايى قاۋىپ-قاتەر توپتارىنا جاتپايتىن ادام بولساڭىز ءوزىڭىزدىڭ ۋچەسكەلىك دارىگەرىڭىزگە تەلەفون ارقىلى حابارلاساسىز. ول ءسىزدىڭ ستاتۋسىڭىزدى انىقتايدى. ەگەر ءسىز ءبىرىنشى شەپتەگى قاۋىپ-قاتەر توبىنا جاتپايتىن قاراپايىم تۇرعىن بولساڭىز، ۆاكتسينانىڭ قوسىمشا پارتياسى كەلگەنگە دەيىن ءسىزدى تىزىمگە الادى. قازىر ەمدىك مەكەمەلەردە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ سانىنا قاراي جوسپار جاسالىپ جاتىر. سول جوسپار بويىنشا كەزەگىڭىز كەلگەندە ءسىزدى شاقىرادى. تەلەفون ارقىلى نەمەسە WhatsApp حابارلاما ارقىلى بايلانىسقا شىعادى. ۆاكتسينا العىسى كەلگەندەر قوڭىراۋ كۇتىپ وتىرماي، دارىگەرگە وزدەرى حابارلاسۋعا بولادى. «وسى كۇنگە دەيىن ەشكىم حابارلاسقان جوق. ستاتۋسىمدى بىلەيىن دەپ ەدىم» دەپ ءمان-جايدى تۇسىندىرەسىز».
2. كەلىسىلگەن ۋاقىتتان كەشىكپەڭىز
«تىزىمدەگى كەزەگىڭىز كەلگەندە ماماندار حابارلاسىپ، ەكپەنىڭ كۇنى مەن ۋاقىتىن ايتادى. ءسىزدىڭ بۇل كەزدەگى ەڭ باستى مىندەتىڭىز – كەلىسىلگەن ۋاقىتتان كەشىكپەي بارۋ. سەبەبى، وسىنشا ەڭبەكپەن كەلگەن ۆاكتسينانى ىسىراپ ەتۋگە بولمايدى. كەشىكپەۋ نەگە ماڭىزدى؟ ويتكەنى ۆاكتسينانى اشقاننان كەيىن 2 ساعاتتىڭ ىشىندە ەگىلىپ قويۋى كەرەك. ەگەر 2 ساعاتتان ارتىق ۋاقىت ءوتىپ كەتسە، ول ۆاكتسينانى ءبىز اۆتوماتتى تۇردە جويۋعا مىندەتتىمىز. ياعني، قۇتىسىمەن بىرگە ارنايى دەزينفەكتسيالىق پرەپاراتقا سالىنىپ، جويىلادى. ۆاكتسيناتسياعا كەلگەن ازامتتاردىڭ ءبارى اۋىرماعان، دەنى ساۋ بولۋى كەرەك. ۇيدەن شىعاردا دەنەڭىز دەل سال بولىپ، باسىڭىز اۋىرىپ، بالتىرىڭىز سىزداعانىن بايقاساڭىز، سوزىلمالى اۋرۋلارىڭىزدىڭ ءورشۋ كەزەڭى وسى ساتكە سايكەس كەلىپ قالسا، دارىگەرگە جاعدايىڭىزدى ايتىپ، كەلىسىلگەن ۋاقىتتا بارا المايتىنىڭىزدى ەسكەرتۋىڭىز كەرەك. ۆاكتسيناتسيا ەرىكتى ەكەنىن دە ۇمىتپاۋ كەرەك. ەگەر قالاماساڭىز، دارىگەر حابارلاسقان كەزدە دايىن ەمەس ەكەنىڭىزدى ايتىپ باس تارتا الاسىز».
3. ۆاكتسينا الۋشى قانداي قۇجاتتارعا قول قويادى؟
«ۆاكتسيناتسيا جاساۋدىڭ الدىندا ءوز ەركىمەن ەكپە سالىنىپ جاتقانى تۋرالى قولحات الىنادى. ياعني، ەكپە الۋشى ءبىر قۇجاتقا عانا قول قويادى. ونىڭ الدىندا دارىگەر وسى جۇقپانىڭ نە ءۇشىن وتە اۋىر وتەتىنىن، ونىڭ الدىن الۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى ۆاكتسينا سالۋ ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ ايتادى. ۆاكتسينا العاندا قانداي قاۋىپ-قاتەر بار، ۆاكتسينا الماعاندا قانداي قاۋىپ-قاتەر بار ەكەنى ايتىلادى. سونىڭ ءبارى ايتىلعاننان كەيىن ادام ءوز تاڭداۋىن ايتىپ، قولحاتقا قولىن قويادى. سودان كەيىن بارىپ مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتەدى».
4. دارىگەردىڭ سۇراقتارىنا ويلانىپ، شىنايى جاۋاپ بەرىڭىز
«ادەيى قايتالاپ ايتىپ جاتىرمىن، ەكپە الۋعا بارعان ادامنىڭ سول ساتتە دەنساۋلىعىندا كىنارات بولماۋى كەرەك. دارىگەرلەر ەكپە الۋشىنىڭ مىندەتتى تۇردە مەديتسينالىق قاراۋدان وتكىزەدى. نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەرىمىزدە ۆاكتسينا الۋعا كەلگەن ادامدارعا قويىلاتىن ارنايى سۇراقتاردىڭ ءتىزىمى بار. بۇل سۇراقتار مىندەتتى تۇردە قويىلادى جانە ولاردىڭ ءوز رەتى بەلگىلەنگەن. وسى سۇراقتارعا شىنايى جاۋاپ بەرۋ كەرەك. اللەرگياسى بار ادامدارعا تەوريالىق تۇرعىدا ۆاكتسينا سالۋعا بولادى. سوندىقتان سپەتسيفيكالىق سۇراقتار قويۋ ارقىلى ءار ادامعا ينديۆيدۋالدى تۇردە ۆاكتسينا قويۋعا بولاتىنىن نەمەسە بولمايتىنىن انىقتايمىز. سوزىلمالى اۋرلارى بولعان ناۋقاستارعا دا ارنايى سۇراقتار قويىپ، ول سىرقاتىنىڭ ءورشۋ كەزەڭى بار-جوعىن انىقتايمىز. ارينە، دەنە قىزۋىن، ىقتيمالدىعى جوعارى اۋرۋ بەلگىلەرىن، دەنەنىڭ ءبورتۋىن ەسكەرەمىز. مۇرنىن قاراپ، تاماعىنداعى بادامشا بەزدەرىنىڭ كۇيىن تەكسەرەمىز. كوزىنە قارايمىز. ياعني كوزگە كورىنىپ تۇرعان دەنە مۇشەلەرىندە قانداي دا ءبىر وزگەرىستىڭ بار-جوعى قارالادى. جۇرەك-قانتامىر، وكپە تىنىس جولدارىنىڭ جانە ت.ب. جۇيەلەر اۋرۋلارى بويىنشا ەسەپتە تۇرعان ادامدار ءوزىنىڭ جاقسى كۇيدە جۇرگەنىن ايتىپ كەلسە، دارىگەرلەر جۇرەگى مەن وكپەسىن تىڭدايدى. وسىنداي مەديتسينالىق قاراۋ ارقىلى ۆاكتسيناتسياعا كەلگەندەردىڭ اعزاسىندا بەلگىلى ءبىر ۆاكتسيناتسياعا كەرى كورسەتكىشتەر انىقتالىپ جاستا، ونىڭ ءبارى مەديتسينالىق قۇجاتتارىنا جازىلىپ كورسەتىلەدى. مەديتسينالىق كەرى كورسەتكىش ۋاقىتشا نەمەسە تۇبەگەيلى بولۋى مۇمكىن. ۆاكتسيناتسيا ۋاقىتىمەن قاتار كەلۋىنىڭ اسەرىنەن بولاتىن ءارتۇرلى اسقىنۋلاردىڭ الدىن الىپ، ودان ساقتاندىرۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى وسى».
5. ەكپە بولمەسىندە نەنى ەسكەرۋ قاجەت؟
«بۇدان كەيىن مامان ەكپە الۋشىنىڭ امبۋلاتوريالىق كىتاپشاسىنا ۆاكتسيناتسيا الۋشىنىڭ وسى دارىگەرگە كەلگەن مەزەتتەگى جاعدايىن تۇبەگەيلى سيپاتتاپ جازىپ، وسى مەزەتتە قاجەتتى ۆاكتسينانىڭ اتىن كورسەتىپ، وسى ۆاكتسينا الۋعا قارسى كورسەتكىشتەرى جوق ەكەندىگىن نەگىزگە الا وتىرىپ – رۇقسات ەتەتىندىگى تۋرالى جازبا قالدىرادى. سودان كەيىن عانا بارلىق قاعازىن ۇستاتىپ، ەگۋ بولمەسىنە جىبەرەدى. مۇندا ەكپە سالۋشى ماماندار – مەدبيكەلەر امبۋلاتوريالىق كارتاعا مەديتسينالىق تەكسەرۋ جاساعان دارىگەردىڭ نە دەپ جازعانىن مۇقيات تۇردە وقيدى. ول جەردە ازاماتتىڭ قاي كۇنى، قاي ساعاتتا كەلگەنى، دەنە تەمپەرتۋراسى مەن مەديتسينالىق قاراۋدا انىقتالعان ستاتۋسىن راستايتىن مالىمەتتەرى جازىلادى. امبۋلاتورلىق كارتاداعى كەلگەن ازاماتقا كورسەتىلگەن ۋاقىت پەن داتاسى جانە «ۆاكتسينا جاساۋعا رۇقسات ەتىلەدى» دەگەن جازىلۋى كەرەك. ەگۋشى مەدبيكە وسى كارتاعا قاراۋى كەرەك».
6. مەديتسينالىق تەكسەرۋ قورىتىندىسى ءبىر كۇنگە عانا جارامدى
«بىراق ەگۋ بولمەسىنە بارا جاتقان جولدا جۇمىسىڭىزعا شۇعىل شاقىرىپ قالىپ، كىرە الماي كەتۋىڭىز مۇمكىن. كەلەسى كەلگەندە قايتادان دارىگەردىڭ قاراۋىنان وتەسىز. ول مىندەتتى. سول ءۇشىن مەديتسينالىق باقىلاۋدان وتكەن ۋاقىت امبۋلاتوريالىق كارتادا ناقتى جازىلادى. ەگۋ بولمەسىندەگى مەدبيكە امبۋلاتوريالىق كارتاداعى ۋاقىتتىڭ ەسكىرگەنىن كورسە، ستاتۋسىڭىزدى ناقتىلاۋعا قايتا دارىگەرگە جىبەرەدى. ويتكەنى كەشەگى بولعان دەنساۋلىق جاعدايىڭىز بەن بۇگىنگى دەنساۋلىق جاعدايىڭىز سايكەسپەۋى ابدەن مۇمكىن. كەشە دارىگەرگە قارالعاندا ساۋ بوعانىڭىزبەن، ءبىر كۇننىڭ ىشىندە كوشەدە ۆيرۋس جۇقتىرعان اداممەن كەزدەيسوق كونتاكتىگە ءتۇسۋىڭىز مۇمكىن. سوندىقتان ەرتەڭىندە دارىگەرگە بارماستان بىردەن ەگۋ بولمەسىنە كەلسەڭىز، وزىڭىزگە دە، باسقالارعا دا قاۋىپ توندىرەسىز دەگەن ءسوز. ءبىزدىڭ مەدبيكەلەر ول جاعىن جاقسى بىلەدى. وندايعا جول بەرىلمەۋى كەرەك. ونىڭ ءبارىن كىشكەنتاي بالالارعا ۆاكتسينا سالعان كەزدە مۇقيات ءتۇسىندىرىپ ايتامىز. ول ءتارتىپتى ەگۋگە جاۋاپتى ماماندار جاتقا بىلەدى جانە ەرەسەك ازاماتتاردى ەگۋ بارىسىندا دا سول تاكتيكا ىسكە اسىرىلادى».
7. «سپۋتنيك V» يىق بۇلشىق ەتىنە سالىنادى
«سپۋتنيك V» ۆاكتسيناسى يىقتىڭ دەلتا تارىزدەس بۇلشىق ەتىنە ەگىلەدى. ول 2 ەتاپتا سالىنادى. ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ەتاپتىڭ اراسىندا 21 كۇن ءوتۋى كەرەك. ال بەلگىلى ءبىر جاعدايمەن 21 كۇننەن اسىرىپ الساڭىز، 60 كۇنگە دەيىن ۋاقىتىڭىز بار. ياعني، ەكى ەتاپتىڭ اراسىندا 60 كۇنگە دەيىن ارالىققا جول بەرىلەدى. سوڭعى زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ قورىتىندىسى ءبىرىنشى جاساعان ۆاكتسينادان كەيىن اعزادا پايدا بولعان انتيدەنەلەردىڭ يممۋندىق قابىلەتى 60 كۇن بويى جوعارى دەڭگەيدە ساقتالاتىنىن كورسەتتى». ءالى دە بولسا، عىلىمي جۇمىستاردىڭ جالعاسۋىنا بايلانىستى، ەكى ۆاكتسينانىڭ ارالىعى 60 كۇننەن اسسا، قايتادان ءبىرىنشى ەتاپتان باستاۋ كەرەكتىگى عىلىمي تۇرعىدان دالەلدەنگەن جوق».
8. قازاقستان اۋماعىندا كورناۆيرۋسقا قارسى اقىلى ۆاكتسينالاۋ زاڭداستىرىلماعان
«پاندەميانىڭ كەزىندە بۇل ۆاكتسينا ارنايى ۇكىمەت تاراپىنان بولىنگەن اقشاعا ساتىپ الىنىپ وتىر. سول ءۇشىن ۆاكتسينالاۋعا شاقىرىلعان ازاماتتاردىڭ بارلىعىنا تەگىن جاسالادى. ال ەگەر بىرەۋ «ءبىزدىڭ مەكەمەمىزدە ەشقانداي كەرى اسەرى جوق، تيىمدىلىگى جوعارى كەرەمەت اقىلى ۆاكتسينا بار» دەسە، ويلانۋىڭىز كەرەك. «بۇل قايدان كەلگەن باتپان قۇيرىق؟ سول مەزەتتە قۇزىرلى ورگاندارعا حابارلاسىپ، انىق-قانىعىن ءبىلىپ بەرىڭىز» دەپ قىزىعۋشىلىق ءبىلدىرۋىڭىز قاجەت. كوروناۆيرۋسقا قارسى اقىلى تۇردە ۆاكتسينا سالۋ ەلىمىزدە زاڭداستىرىلماعان. باسقا ۆاكتسينالاردى اقىلى سالعىزۋعا بولادى. بىراق كوروناۆيرۋس ۆاكتسيناسىن اقىلى تۇردە سالۋ زاڭداستىرىلماعان. سەبەبى ۇكىمەت تاراپىنان ورتالىقتاندىرىلعان جۇيەمەن، تەكسەرۋدەن وتكەن، كۇمانسىز ۆاكتسينانى الىپ وتىرعاندىقتان ول مەملەكەتتىك مەديتسينا مەكەمەلەرىندە عانا اقىسىز جاسالۋ قاراستىرىلعان. بۇگىنگى تاڭدا اقىلى تۇردە ۆاكتسيناتسيالاۋدى ۇيىمداستىرۋ ۆاكتسيناتسيامەن قامتاماسىز ەتىلەتىن ادامداردى جوعارى دەڭگەيدە قامتۋعا كەرى اسەرىن تيگىزەدى جانە ۆاكتسينانىڭ ەپيدەميولوگيالىق احۋالعا تيىمدىگىن تومەندەتەدى».
9. قانداي مەكەمەلەر ۆاكتسينا سالۋعا قۇزىرلى؟
«ۆاكتسينا ەگۋگە رۇقساتى بار مەكەمەلەردىڭ ءتىزىمىن جەرگىلىكتى دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارمالاردىڭ سايتتارىنان قاراۋعا، ال ول جەردەن قاراۋعا مۇمكىندىگىڭىز بولماسا، ۋچاسكەلىك دارىگەرىڭىزدەن بىلە الاسىز. ەلىمىزدە ۆاكتسينالاۋ جاسامايتىن ەمحانا جوق دەۋگە بولادى. ەمحانالاردىڭ بارلىعىندا ۆاكتسينالاۋ بۇرىننان جاسالادى. ءتىپتى جاراقات پۋنكتىندە دە ۆاكتسينا سالىنادى. ستاتسيونارلار مەن وڭالتۋ ورتالىقتارىندا عانا جاسالمايدى. قاجەت بوپ جاستا، جەرگىلىكتى باسقارمانىڭ شەشىمىمەن ول مەكەمەلەردى دە جابدىقتاۋعا بولادى. بۇگىنگى كۇنى ەلىمىزدە 600-دەن استام ەگۋ پۋنكتەرى دايىندالعان. سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ قىزمەتىنىڭ وكىلدەرى ەكپە جاسايتىن پۋنكتەردىڭ نۇسقاۋلارعا سايكەستىگىن مونيتورينگتەپ وتىرادى. «سپۋتنيك V» -18 گرادۋستا ساقتالۋى كەرەك. ەڭ ءبىرىنشى وسى تەمپەراتۋرالىق تىزبەك ساقتالۋى قاداعالانادى».
10. كىشى مەديتسينالىق پەرسونال ۆاكتسينا سالا المايدى
«نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەرىمىز بويىنشا، وقىعان، ۇيرەنگەن، ارنايى رۇقساتى بار مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى عانا ۆاكتسيناتسيا جاساي الادى. كىشى مەديتسينالىق پەرسونال ۆاكينا سالا المايدى. قاراپايىم تىلمەن ايتساق، تەحنيچكالاردىڭ ۆاكتسينا جاساۋعا قۇقىعى جوق. نەگىزىنەن مەدبيكەلەر جاسايدى. دارىگەر دە جاساۋى مۇمكىن. بىراق كوبىنە جىلىنا ءبىر رەت ەمتيحان تاپسىرىپ، قولىنا رۇقسات قاعاز العان مەدبيكەلەر جاسايدى.
11. ۆاكتسينا العان ادام نەشە ساعات جۇمىستان بوساتىلادى؟
«ۆاكتسينا ەرىكتى تۇردە سالىناتىن بولعاندىقتان، مەكەمەلەردىڭ باسشىلارىن حاباردار ەتىپ جاتىرمىز. ەگەر ۇلكەن مەكەمە بولسا، ول جەردىڭ وزىندە ەگۋ پۋنكتەرىن ۇيىمداستىرۋ تاپسىرىلىپ جاتىر. ەكپە العاننان كەيىن قىزمەتكەر جارتى ساعات وتىرىپ، تۇبەگەيلى جۇمىسىنا كىرىسىپ كەتە بەرەدى. ۆاكتسينا الىپ بولعاننان كەيىن اۋىر جۇمىس ىستەمەۋ كەرەك دەگەن تالاپ جوق. جۇمىس بەرۋشى ۇيگە جىبەرەمىن دەسە، ونى ءوزى شەشەدى. ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان ونداي نۇسقاۋ بەرىلمەيدى.
12. ەكپە سالاتىن ماماننىڭ مىندەتى
«ەڭ ءبىرىنشى مەدبيكە كەلگەن ادامنىڭ امۋبلاتوريالىق كارتاسىن قاراپ، اتى-ءجونىن ناقتىلايدى. ول مالىمەتتەردىڭ كەلگەن كىسىنىڭ ءتول قۇجاتىنا سايكەس بولۋى دا كوزدەلگەن. باعانا ايتقانىمداي، امبۋلاتوريالىق كارتاداعى مالىمەتتەر ۆاكتسينا الۋشىنىڭ بۇگىنگى كۇنىندەگى جاعدايىنا ساي كەلۋى قاجەت. سوسىن بارىپ مەدبيكە ۆاكتسينانى شىعارادى. 3 مل-لىك ءبىر قۇتىنى 5 ادامعا 0,5 مل دوزادان ەگەمىز. ەڭ ءبىرىنشى كەلگەن ادامنىڭ كوزىنشە قۇتىنىڭ سىرتىنا قابىرعا ساعاتتاعى ۋاقىت پەن داتا جازىلادى. -18 گاردۋس سۋىقتان شىعارىلعان ۆاكتسينا مەدبيكەنىڭ الاقانىندا 2-3 مينۋتتىڭ ىشىندە ەريدى. ەكىنشىدەن باستاپ بەسىنشى ادام كەلگەنگە دەيىن قۇتىنىڭ سىرتىنداعى ۋاقىت پەن قابىرعا ساعاتىنداعى ۋاقىت سالىستىرىلىپ وتىرىرلادى. ەكى ساعاتتان ءبىر مينۋت تا اسىپ كەتكەن بولسا، جاڭا قۇتى اكەلۋدى تالاپ ەتۋى كەرەك. ويتكەنى قۇتى اشىلاعاننان كەيىن 2 ساعات ىشىندە ۆاكتسينا سالىنىپ ءبىتۋى كەرەك.
13. ۆاكتسينا ءبىر رەتتىك شپريتسپەن ەگىلەدى
«مەدبيكەنىڭ قولىندا قولعاپ، بەتىندە ماسكا بولۋى كەرەك. ۆاكتسينا ءبىر رەتتىك شپريتسپەن سالىنادى. مەديتسينالىق ستولعا قويىپ، كەلۋشىنىڭ قولىن دايىندايدى. قولىن دايىنداپ بولعانشا ءوزىن-ءوزى بلوكتايتىن نەمەسە وزدىگىنەن دەفورماتسياعا ۇشىرايتىن شپريتس پايدالانىلىپ جاتقانىن ايتادى. ۆاكتسينانى ينەمەن تارتۋدىڭ الدىندا قۇتىنىڭ قالپاعىن شەشەدى. قالپاعىن شەشكەن كەزدە ورنىن ءبىر رەت سپريتتىك سالفەتكامەن ءسۇرتىپ الادى. ءبىر قۇتىدا 3 مل ۆاكتسينا بار. سوندا 0,5 ميلليليتردەن دەگەندە 6 دوزا بولادى. بىراق ءبىز 5 ادامعا عانا جاسايمىز. ويتكەنى ءار دوزانى تارتقان سايىن شپريتس ىشىندە اۋا قالماس ءۇشىن بولىمسىز پورتسياسىن شىعارىپ وتىرىلادى. ول شىعارىلعان ازداعان مولشەرىنىڭ سىرتقى ورتاعا ەشقانداي قاۋپى جوق. اۋادا قالسا دا، جەرگە تۇسسە دە زيان كەلتىرمەيدى. وعان قوسىمشا ەگۋ پۋنكتەرىندە تازالاۋ وڭدەۋ جۇمىستارىنا دا كوپ كوڭىل بولىنەدى.
14. ەكپەدەن كەيىن 30 مينۋت مامانداردىڭ باقىلاۋىندا بولىڭىز
«دوزا شپريتسكە تارتىلعاننان كەيىن مەدبيكە قولىنا تاعى ءبىر سپيرتتىك سالفەتكانى الىپ، يىقتىڭ ينە سالاتىن جەرىن سۇرتەدى. وسىدان كەيىن ەكپە سالىنادى. ەكپە سالىنعاننان كەيىن ينە كىرگەن ورىنعا باكتەريا ءتۇسىپ كەتپەۋى ءۇشىن پلاستىر جاپسىرۋعا بولادى. بىراق ونى ۋاقىتشا جاساۋ كەرەك نەمەسە سپيرتتىك سالفەتكامەن باسىپ تۇرۋعا دا بولادى. ورنىنان قوزعاپ، ارى-بەرى ءسۇرتۋدىڭ قاجەت جوق. ۆاكتسيناتسيالاۋدان كەيىن ازاماتتىڭ جاعدايىن كايتا سۇراپ، ۆاكتسيناتسيا تۋرالى مالىمەتتەر قاجەتتى مەديتسينالىق قۇجاتتارعا جانە كومپيۋتەرلىك دەرەكتەر جۇيەسىنە ەنگىزىلەدى. سالىپ بولعاننان كەيىن مەدبيكە كەلۋشىنىڭ جاعدايىن سۇراۋعا مىندەتتى، سەبەبى ۆاكتسيناتسيادان كەيىنگى جاعدايى دا قاجەتتى مالىمەت، ول دا قۇجاتقا مىنەتتى تۇردە جازىلادى. 1-2 مينۋت وتكەننەن كەيىن قولدى ءتۇسىرىپ، كەلەسى بولمەدە 30 مينۋت كۇتۋ كەرەك. ۆاكتسينا سالىنعان ادامداردىڭ ەكپە العانىن راستايتىن قاعازدان جاسالعان بەيدج تاعامىز. كەيبىر مەملەكەتتەر بىلەزىك تاعىپ، تۇمارشا ءىلىپ جاتادى. ونىڭ ءبارى دە بەلگىلەنگەن تارتىپكە بايلانىستى. ۆاكتسينا العان ادام الماعان اداممەن قارىم-قاتىناستا بولمايدى. ەكى توپ بولەك-بولەك كۇتۋى كەرەك. ەڭ ءبىرىنشى بۇل بۇگىنگى كۇنگى الەۋمەتتىك ديستانتسيا تالابى، سونىمەن قاتار ۆاكتسينا الۋعا كەلگەن ازاماتتارىمىزدىڭ پسيحولوگيالىق جاعدايىن دا ويلاستىرۋىمىز قاجەت. ياعني، ۆاكتسينا العان ادامنىڭ اۋزىنان شىققان ءاربىر ءسوز ەگىلمەگەن ادامعا ءار ءتۇرلى اسەر ەتۋى مۇمكىن. كەيبىر ازىلقوي جاستار ادەيى قورقىتىپ ايتۋى مۇمكىن دەگەندەي. ەكپەدەن كەيىن كەلۋشى 30 مينۋت كۇتىپ بارىپ، تىسقا شىعادى. ودان ەرتە كەتۋگە رۇقسات بەرمەيمىز».
15. ماماندار ءسىزدى 3 كۇن بويى قاشىقتان باقىلايدى
«ءۇي جاعدايىندا مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى كۇنىنە ءبىر رەت حابارلاسىپ، جاعدايىن سۇرايدى. بەينەقوڭىراۋ ارقىلى دا بايلانىسقا شىعۋى مۇمكىن. ۇيگە بارىپ ۆاكتسينا سالۋ قاراستىرىلىپ جاتقان جوق. ەگەر ونداي ءوتىنىش بولسا، ينديۆيدۋالدى تۇردە جەرگىلىكتى مەديتسينالىق مەكەمەنىڭ قاداعالاۋىمەن، رۇقساتىمەن جاسالۋى كەرەك. بۇگىندە ونداي قاجەتتىلىك تۋىنداپ وتىرعان جوق. قاجەتتىلىك تۋىنداپ جاتسا، جان-جاقتى ويلاستىرىلىپ بارىپ شەشىم قابىلدانادى».
16. كوروناۆيرۋسپەن اۋىرعان ادامعا 6 اي بويى ۆاكتسينا سالۋعا بولمايدى
«عالىمدار كورناۆيرۋس ينفەكتسياسى جۇققاننان كەيىن پايدا بولاتىن انتيدەنەلەر 3-6 ايدىڭ اراسىندا تۇگەل جويىلاتىنىن دالەلدى. ياعني ۆيرۋس جۇقتىرىپ اۋىرعان ادام 6 ايعا دەيىن ۆاكتسينا سالدىرا المايدى. 6 اي وتكەننەن كەيىن عانا سالدىرۋى كەرەك. قازىرگى مالىمەت بويىنشا وسىنداي تالاپ بار.
17. 18-گە تولماعاندار نەگە ۆاكتسينا سالعىزا المايدى؟
«جۇكتى ايەلدەرگە جانە جاسى 18-گە تولماعان ادامداردىڭ ۆاكتسينا الۋعا مۇمكىندىگى جوق. سەبەبى ولار ۆاكتسينا سىناعىنا قاتىسقان ەرىكتىلەر قاتارىنا الىنعان جوق. زەرتتەۋ بارىسىندا ولارعا ۆاكتسينا سالىنىپ، تەكسەرىلگەن جوق. ءسوز سوڭىندا ايناگۇل قۋاتباەۆا ءوزىنىڭ ۆاكتسينا سالعىزعانىن ايتتى.
«مەنىڭ ءوزىم ۆاكتسينا سالدىرعاندار قاتارىنا جاتامىن. مەن ۆاكتسينا سالاسىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ادام بولعاندىقتان، ءوزىمنىڭ وتباسىما قولجەتىمدى ۆاكتسينانىڭ ءبارىن سالعىزۋعا تىرىسامىن»، - دەدى ەپيدەميولوگ.
