1957 جىلى «ستۋدەنت داپتەرى» دەگەن قاتارداعى قاراپايىم عانا اتپەن تۇڭعىش كىتابى شىققان ورىمدەي جاس تۇمانباي مولداعاليەۆتى ىلگەرىدەگى ماعجان مەن قاسىم ساڭىلاۋىن اشىپ، ساۋلەسىن سەبەزدەتىپ، سۇرلەۋ-سوقپاعىن سالىپ كەتكەن قازاق پوەزياسىنىڭ جاڭاشىل جارقىن بەتتەرىنىڭ باستاۋشىسى، قازاق ولەڭىندەگى جايماشۋاق التىن ءداۋىردىڭ تۋ كوتەرۋشىسى بولادى دەپ ءدال سول كەزدەرى ەشكىم ويلاماعانمەن، ادەبيەتىمىزدىڭ ابىز ساۋەگەيلەرى تاڭ سامالىنداي جاڭا لەپتى، توسىن قۇبىلىستى اڭعارماي قالا الماپتى. مۇنداي كورەگەن كورىپكەلدىكتىڭ العاشقى نىشاندارىن 1960 جىلدىڭ 26 جەلتوقسانىندا قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە بولعان اتاقتى كەزدەسۋدە ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءبىر توپ جاس دارىنداردى: «ادەبيەتكە سۇلۋ مىنەز اكەلۋشى، ۇلكەن مادەنيەتتى قاسيەت اكەلۋشى، نۇرلى، جاقسى، جارقىراعان، ءورىسى بار»، دەپ بيىك باعالاۋىنان بايقايمىز. سول شاقتا ءومىردىڭ وزىندەي شىنايى سىرلى ولەڭدەرىندەگى «ءبىرتۇرلى ەلىكتىرەتىن، سۇيسىندىرەتىن، وقۋشىعا باس يگىزەتىن وسىنشالىق شىندىعىمەن، بەتكە ىستىق دەمى سەزىلىپ كەتكەندەي كورىنەتىن شىنشىلدىعىمەن» اۋەزوۆ سىندى كەمەڭگەردىڭ ءوزىنىڭ ءىلتيپاتىنا ىلىنگەن، كادىمگى، جىل كەلگەندەي جاڭالىق سەزىندىرگەن تاۋداي تالاپتى جاستاردىڭ ءبىرى – اعالارى ءۇشىن سول كەزدەگى تۇماش، قازىرگى ءبىزدىڭ جىر اعامىز – تۇماعامىز بولاتىن. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ادەبيەت ۇيىرمەسىنىڭ جەتەكشىسى رەتىندە وسى ەستە قالعان ەرەكشە كەشتىڭ نەگىزگى ۇيىمداستىرۋشىسى بولعان ءھام سوندا بايانداما جاساعان، بولاشاق زاڭعار جازۋشى ءابىش كەكىلباەۆتىڭ كەيىنىرەك، تىرناقالدى بولعاندىقتان دا اقىننىڭ وزگە قازىنالى كىتاپتارىنان گورى اتاققا كوبىرەك ءىلىنىپ، كوبىرەك ايتىلاتىن جاڭاعى «ستۋدەنت داپتەرىن» «ءبىزدىڭ جىر ولكەسىنە تۇڭعىش رەت قانات قاققان جاقسىلىق قارلىعاشى سياقتى ەدى» دەپ سيپاتتاۋى دا جوعارىداعى ويىمىزدى ودان ءارى ايعاقتاي تۇسكەندەي. ال ەندى سول الپىسىنشى جىلداردىڭ باسىندا-اق قازاق ادەبيەتىنىڭ تاعى ءبىر الىپ اقساقالى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ تۇمانباي اقىندى: «كەيىنگى جىلدارى قازاق پوەزياسىنىڭ اسپانىندا جارقىراي شىققان جۇلدىزداردىڭ ءبىرى»، دەپ كوتەرە ايگىلەۋىن تاعى دا تەگىن ايتىلعان كوتەرمە ءسوز دەي الماساق كەرەك.
يتاليا ساپارىنىڭ ەلدى جالت قاراتا سۇيىندىرگەن سۇلۋ اۋەزدى، تىلسىم مانەرلى توپتاما جىرلارى، ودان كەيىنگى «زۋلايدى كۇندەر»، «جاڭا داپتەر»، «شاقىرادى جاز مەنى»، «قوش، كوكتەم»، «جۇرەك وياۋ قاشاندا»، «جۇرەكتەگى جازۋلار» اتتى جانە باسقا جاۋھار سەزىمدى جىر جيناقتارى مەن كەڭ تاراعان اندەرگە جازعان بىرىنەن ءبىرى وتكەن تاماشا سازدى ولەڭدەرى، ىشكى تۇيسىك يىرىمدەرىمەن نارلەنگەن ءتۋابىتتى بيىك اقىندىق مادەنيەتى تۇمانباي اتىن حالىققا، قازاعىنا كەڭىنەن تانىتتى. وزىنەن كەيىنگى جاستارعا قادىرى ارتىپ تۇماعاڭ اتاندى. حالىق تۇمانبايدى جالىندى جاستىق شاقتىڭ، جاڭا ءبۇر جارعان جاۋقازىن ماحابباتتىڭ، نازىك سەزىمدەردىڭ اقىنى رەتىندە ارداقتاپ ءسۇيدى. ءسوز جوق، ول كوڭىل كۇيى ليريكاسىنىڭ قارا شالدىرماس قاپىسىز جۇيرىگى، قاس قاعىم ساتتىك جۇرەك بۇلقىنىسىنان جىر بۇرىمىن ءورۋدىڭ حاس شەبەرى. ءبىر قاراعاندا قاراپايىم جايلاردى جىرلايتىنداي بوپ كورىنگەنىمەن، ءبىز سولاردان ۇنەمى جاستىق شاعىن، ماحابباتىنىڭ كوگىلدىر كوكتەمىن ەلجىرەي ساعىنعان، ءوزى ايتاتىن «ەرتەكشىل قارتتاي» اقجۇرەك اقىننىڭ دانالىق ويىن، كامىل پاراساتىن، نۇرلى اقىلىن، ازاماتتىق تولعامىنىڭ تەرەڭدىگىن اڭعارامىز. ايتالىق، تۋىستىق سەزىمدەردىڭ جالاۋىن ولەڭ ولكەسىندە ءدال تۇماعاڭشا جەلبىرەتكەن كىم بار ەكەن؟ نەنى جازسا دا، نەنى جىرلاسا دا ەركەلەنگەن شابىتىنىڭ الاۋىنا بالقىتىپ، جۇرەگىنىڭ ىستىق مەيىرىمىنە بولەپ الديلەي وتىرىپ، جان-تانىمەن جاقسى كورىپ جازاتىن تۇمانباي پوەزياسىنىڭ التىن ارقاۋى اباي اتاسى مەڭزەگەن ادامسۇيگىشتىك، ادام جانىنىڭ ءوزى الپىس جىل بويى ايتىپ تاۋىسا الماي كەلە جاتقان ىزگىلىگى، ودان سوڭ، ارينە، تۋعان ەلىنە، جەرىنە دەگەن پەرزەنتتىك ماحابباتى. ايتا بەرسەك، تۇماعاڭ جىرلارىنداعى وزىندىك وزگەشە قوڭىر ساعىنىش پەن مازداق ماحابباتتىڭ ءوزى جاتقان ءبىر سۇلۋ دا سىرلى عاجايىپ الەم. ەركىن ويعا كەرمە قويعان كەڭەس كەزىندە دە قازاعىم دەپ، ۇلتىنىڭ ءتىلىن، ءدىلىن، جاقسى قاسيەتتەرىن كوبىرەك اۋىزعا الىپ تولعاناتىن دا تۇماعاڭ ەدى. «جۇتامايدى وي الەمى، جىل كەتەدى، جىل كەلەدى. كوبەيەدى، كوبەيەدى تۇمانبايدىڭ تۋعان ەلى»، دەپ جىرلاۋ تۇماعاڭا عانا جاراسقان. قالتقىسى جوق، قىلاۋسىز شىنايى سىر. «ساياساتقا جوقپىن»، دەيتىن تۇماعاڭنىڭ تاۋەلسىز ەلىن، جۇرتىن، جاڭا استاناسىن رياسىز ادامي سۇيىنىشپەن، اسا ءبىر ىستىق لەبىزدى تىلەكتەستىكپەن جىرلاۋىنان دا ازامات اقىننىڭ اق نيەتتى جۇرەگىن تانيمىز. ءيا، بۇگىن تۇمانبايدىڭ تۋعان ەلى دە جەتپىستىڭ بەسەۋىنە جىگىت جىگەرىمەن جەتكەن اقىن تويىنا شەكسىز قۋانىشتا دەسەك، قاتەلەسپەيمىز.
ويتكەنى، اق نيەتتى، ادال پەيىلدى، ادامنىڭ جان كوكتەمىن الاتاۋ بۇلاعىنداي سىلدىراي اقتارىلىپ، اعىنان جارىلا الپىس جىل بويى جىرلاپ كەلە جاتقان تۇمانباي پوەزياسى دا ادامدارعا، دوستارىنا، تۋىستارىنا، حالقىنا تەك قانا قۋانىش سىيلايدى. اقىننىڭ الاقايلاعان شاتتىعىنىڭ، مولدىرەگەن مۇڭىنىڭ ادامدار ءۇشىن شاپاعاتقا اينالعان عاجابىن ءبىز ايرىقشا ت.مولداعاليەۆ شىعارماشىلىعىنان كوبىرەك اڭدايمىز. پوەزيانىڭ نەگىزگى ميسسياسى دا ادامعا قۋانىش سىيلاۋ بولسا، كوكتەم مەن ماحابباتتىڭ جارقىن جىرشىسى بۇل رەتتە دە الدىنا اقىن سالماي، ءاماندا ءبىرىنشى ورىندا تۇرادى. ونىڭ وسى ادامعا قۋانىش سىيلاعىشتىق قاسيەتىنە قىزىققان ۇلى اقىن ءابدىلدا تاجىباەۆ تۇمانباي ءىنىسىن ءوز ۇستازدارىنىڭ قاتارىنا قوسۋى دا قانداي ۇلاعاتتىلىق دەسەڭىزشى. الدىنداعى سول اعالارىنىڭ ۇلىلىعى تۇمانباي اقىنعا دا جۇعىستى بولسا، ول، البەتتە، تۋعان ادەبيەتىمىزدىڭ ىرىسى. جانىنا اسا جاقىن اعالارىنىڭ ءبىرى مۇزافار الىمباەۆ: «ەلى-جۇرتى ۇلى تالانت دەپ تانىعان تۇمانباي»، دەپ جازسا، اقىن شىعارماشىلىعىنا ەگجەي-تەگجەيلى تالداۋ جاساعان اكادەميك سەرىك قيراباەۆ: «اقىندىق رۋح، ولەڭدەگى سەزىم بايلىعى جاعىنان ماعجانعا ەڭ جاقىن ادام – تۇمانباي»، دەپ ۇلىلارعا جاقىنداتا كەلە: «بۇل كۇندە تۇمانباي جىگىت اعاسىنا، ولەڭى كورىكتى وي مەن باي سەزىمنىڭ كورمەسىنە اينالدى... ەڭ باستىسى – ول ادامشىلىقتىڭ جىرشىسى، ادامنىڭ قامقورى، ادامدى ءسۇيۋ ارقىلى ونىڭ بويىنداعى ۇلىلىقتى تانۋشى. ول ءوزى دە ۇلى تالانتتاردىڭ قاتارىنا كىرەدى»، دەپ تۇجىرىمدايدى. اۋزى دۋالى وسىناۋ اعالاردىڭ ايتقاندارىنا اڭعارلاس پايىمدى ويدى وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» بەتتەرىندە «جيىرماسىنشى عاسىر جىرلايدى» اتتى قازاق پوەزياسىنىڭ انتولوگياسىن جۇرگىزگەن باسىلىم باسشىسى، بەلگىلى ادەبيەتتانۋشى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ بىلايشا تۇيىندەگەن ەكەن: «ونىڭ جاۋھار جىرلارى حالىقتىڭ سەزىمىن سۇلۋلاندىردى، جانىن نۇرلاندىردى، اتا-انانى ارداقتاۋعا، سۇيگەن جاردى ايالاۋعا، قارىنداستى قاستەرلەۋگە ۇيرەتتى. بۇل تۇرعىدان قاراعاندا تۇمانباي مولداعاليەۆ شىن مانىندە ۇلت ۇستازدارىنىڭ قاتارىنا جاتادى».
ءيا... ۇلى اقىن. ۇلت ۇستازى. ءاماندا جانىندا كوكتەم شۋاعى ويناپ، جازعى اسپاننىڭ جاسىنى جارقىلداپ جۇرەر، ءبىر ءوزىنىڭ كەۋدەسىندە مىڭ عاشىقتىڭ جۇرەگى دۇرسىلدەپ سوققان، ولەڭ-جىرىنىڭ ءومىر بويعى مۇكاممالى قالىڭ-قالىڭ جيىرما تومعا جەتكەن ايكول اقىنىنا حالقىنىڭ بەرگەن باعاسى، ەلى-جۇرتىنىڭ قۇرمەت-سۇيىسپەنشىلىگى وسىنداي. سەزىم تاربيەشىسىنە اينالعان سۇلۋ جىردىڭ سارقىلماس تۇما بۇلاعىنداي تۇماعاڭ – بەرىسى بار قازاقتىڭ، ارىسى التى الاشتىڭ ارداق تۇتقان تۇمانبايى ءوزىنىڭ تۋعان ەلىمەن بىرگە جاساي بەرمەك.
–وسى كۇندە ءۇش كۇن ولەڭ جازباساڭىز اۋىرىپ قالاتىن قۇدىرەتتىڭ كيەلى دەرتىندەي، ءارى بار ءومىرىڭىزدىڭ شاتتىعى بولعان اقىندىق ونەر وزىڭىزگە قالاي قونعانى ەسىڭىزدە بولار، تۇماعا؟
ء–تورت جاسىمدا عوي دەيمىن، كولحوزدىڭ كەڭسەسىنىڭ الدىندا ولەڭ ايتقانىمدى بىلەمىن. ارينە، ايتىلىپ جۇرگەن ولەڭ بولۋ كەرەك. ءبىر توپ اعالار ءماز بولىپ قالتاما اقشا سالىپ جاتتى. «ەندى بالاڭا توي جاسايسىڭ!» دەدى اكەمە. ولەڭ دەگەندە وسى جاعداي ەسىمدە قالىپتى. تاعى بىردە قىلىش دەيتىن اتامنىڭ ۇيىندە قوي سويىلىپ، ەت ءپىسىرىلىپ جاتتى. قولىما جىلىك ۇستاتتى. سوندا ءبىر شىرىلداپ ولەڭ ايتتىم. مەكتەپكە بارعانعا دەيىنگى وسى ءبىر-ەكى ءسات جادىمدا قالىپتى.
جالپى ولەڭ جازۋدى التىنشى سىنىپتان باستادىم. كورشى قايرات اۋىلىنان بەسىنشى سىنىپقا وقۋعا كەلگەن جولمۇحان تۇرىكپەنوۆ دەگەن بالا (قازىر قازۇۋ پروفەسسورى، پسيحولوگ) ولەڭ جازادى ەكەن. سوعان مەن تاڭ قالىپ: «ويپىرماي، ءوزىمىز سياقتى جاي ادامدار دا ولەڭ جازادى ەكەن-اۋ، مەن دە كورەيىنشى»، دەپ تالپىنىپ ءبىر-ەكى شۋماق جازعان بولدىم. ارينە، ول ولەڭ ەمەس ەدى. سوندا دا بولسا وسىلاي ەلەۋسىز باستاپ، مەرەكەلەرگە اندا-ساندا ءتيىپ-قاشىپ جازعان ولەڭدەر قابىرعا گازەتتەرىنە شىعىپ ءجۇردى. بىراق اقىن بولامىن، ونەر قۋامىن دەپ ول كەزدە ويلاعان ەمەسپىن.
–ونداي ويدىڭ شەتى قاشان قىلتيدى؟
–ونىنشىنى ءبىتىرىپ قانات قاعىپ ۇشار كەزدە ەسىك قالاسىنداعى مەكتەبىمىزدىڭ ديرەكتورى، قازىرگى فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تولەۋتاي اقشولاقوۆ دەگەن اعامىز ارقايسىمىزبەن اڭگىمە وتكىزدى. كەزەك ماعان كەلگەندە: «تۇمانباي، وقۋعا قايدا باراسىڭ؟» دەگەن سۇراعىنا: «لەنينگرادقا، شىعىس فاكۋلتەتىنە بارامىن»، دەپ كەۋدەلەپ سوعىپ جىبەرىپپىن. سوسىن ول كىسى تۋىس-تۋعانىمنان كىم بار ەكەنىن سۇرادى. «جالعىز شەشەم بار»، دەپ ەدىم: «ول تالابىڭ دا دۇرىس. بىراق سەن مىنا كازگۋ-گە بارساڭ قايتەدى. وندا اۋەزوۆ ساباق بەرەدى»، دەدى. اۋەزوۆ ساباق بەرەتىنىن ەستىگەننەن كەيىن لەنينگرادقا بارماق ويىمنان بىردەن اينىدىم. ءارى، بايقايمىن، ورىسشام دا ونشا كۇشتى ەمەس، مەنىكى تەك تۇسسەم وقىپ كەتەم دەگەن تالاپ قوي. سونىمەن، اۋەزوۆتىڭ اسەر-شاراپاتىمەن وقۋعا قازگۋ-گە ءتۇستىم. جاقسى وقىدىم. ولەڭىمدى دە جازىپ ءجۇردىم. ءبىرىنشى كۋرستا ءۇش كۇندىك قازان مەرەكەسىندە ۇيگە بارا جاتىپ ەسىكتەگى «ۇلگىلى كولحوز» دەيتىن اۋداندىق گازەتكە العاش رەت ولەڭدەرىمدى اپاردىم. ءۇش كۇننەن كەيىن گازەتكە ءبىر ولەڭىم جارق ەتە ءتۇستى. سوندا 16 جاستامىن. ەندى بويىما ازداپ باتىلدىق كىرىپ، اۋداندىق گازەتكە اقىرىنداپ ولەڭدەرىمدى جىبەرىپ تۇراتىن بولدىم. باسىپ قويادى. ءبىر كۇنى رەداكتور ۇسەنباي تاستانبەكوۆ اعايمەن كەڭىرەك سويلەسىپ تانىستىم. ول كىسى ولەڭ جايلى ءبىراز اڭگىمە، اقىل-كەڭەس ايتىپ، جالپى تالابىمدى قۇپتاعانداي بولدى.
1954 جىلى حاتپەن قازىرگى «جەتىسۋ»، سول كەزدەگى الماتى وبلىستىق «كوممۋنيزم تاڭى» دەپ اتالاتىن گازەتكە ءبىر ولەڭ جىبەرگەم. الگى ولەڭ باسىلىپتى. ءوزىم بىلمەيمىن: «ءاي، سەنىڭ ولەڭىڭ شىعىپتى» دەپ ەدىگە دەگەن دوسىم جۇگىرىپ كەپتى. «ۋكراين قىزىنا» دەيتىن شاعىن عانا ولەڭ.
ەسىمدە مەنىڭ، ەسىمدە،
بىرگە وقىعان كەزدەرىم.
ەسىمدە مەنىڭ، ەسىمدە
سەنىڭ ءمولدىر كوزدەرىڭ.
بىرگە وقىپ وزىڭمەن،
بىرگە ويناعان كەزدەرىم.
سوعىس ءبىتىپ، ماماڭمەن
قايتا كەتتىڭ كيەۆكە.
تىم بولماسا سوندا مەن،
قالمادىم ءبىر ءسۇيىپ تە، – دەپ كەلەتىن.
–ادەمى ولەڭ ەكەن، اعا.
–...ءجا، سول كەزدەردە كازگۋ-دە ادەبي كەشتەر ءجيى بولىپ تۇراتىن. ۇلكەن اقىندار كەلەدى. جاس اقىندار دا كورىنىپ ءوز ولەڭدەرىن وقيدى. سونداي ءبىر كەشتە دوتسەنت بەيسەنباي كەنجەباەۆ اعا ولەڭ تۋرالى ۇلكەن بايانداما جاسادى. ءبىر ۋاقتا ستۋدەنتتەر ولەڭ وقي باستادى. تۇراپ ايداروۆ، نۇرعوجا ورازوۆ، بىزدەن ءبىر كۋرس جوعارى وقيتىن ەركەش يبراھيم مەن جاردەم توعاشەۆ. ەركەش ول كەزدە كادىمگىدەي ۇلكەن اقىن ساناتىندا. مەن قاتىسسام دا ولەڭ وقۋعا باتپايمىن. ءسويتىپ، جيىن تارار كەزدە قاسىمدا وتىرعان دوسىم نۇرعوجا قول كوتەرىپ: «مىناۋ تۇمانباي مولداعاليەۆ دەگەن جىگىت تە ولەڭ جازادى جانە ولەڭدەرى جاقسى، وقىسىنشى»، دەدى. «وقىسىن، وقىسىن»، دەدى. ەندى جالتاراتىن جول قالمادى. سودان شىعىپ ءبىر-ەكى ولەڭ وقىدىم. «ولەڭىمدە ءومىردىڭ ءوزى بەرگەن ەكپىن بار»، دەيتىن جەرلەرى بار. ورنىما كەلىپ وتىرعاسىن جۇرت پىكىر ايتتى. سولاردىڭ ىشىنەن اسىرەسە رەسپۋبليكاعا تانىلىپ قالعان ەركەش سۋىرىلىپ قاتتى سويلەدى. مىنا جىگىتتەن اقىن شىعادى، بىزگە اقىن كەلدى دەپ قۋانا، كوتەرە سويلەگەنى ءالى كۇنگە كوز الدىمدا. باسقالار دا وسى ءسوزدى قۇپتادى. مەن ءوزىم ماقتاۋ ەستىگەنىمە قارا تەرگە ءتۇسىپ ءبىرتۇرلى قاتتى قىسىلدىم، ءارى ايتەۋىر ۇرىسپاعانىنا، سەن نەگە ولەڭ جازىپ ءجۇرسىڭ دەمەگەنىنە قۋاندىم.
ەرتەسىندە، فاميليەسىن ۇمىتىپ تۇرمىن، جۋرفاكتىڭ ءماتجان دەگەن جىگىتى: «ءاي، تۇمانباي، كەشە ولەڭدەرىڭدى ماقتادى عوي، مەن سەنى «قازاقستان ايەلدەرى» جۋرنالىنا اپارايىن، ولەڭدەرىڭدى ۇسىنساڭشى»، دەدى. ءماتجان ايتقاننان كەيىن ەرىپ باردىم. «ۋكراين قىزىنا» دەگەن ولەڭىمدى الدىم. ءبىر-اق ولەڭ. «اناۋ ەسىككە بارىپ كىر»، دەدى. كىردىم. ەكى ايەل وتىر ەكەن. توردەگىسى ءبىراز جاسقا كەلگەن، ەسىك جاقتاعى جاس كەلىنشەك. «نەگە كەلدىڭ، اكە؟» دەدى. «اپاي، ءبىر ولەڭ اكەلىپ ەدىم»، دەپ قىسىلىپ ايتتىم. ولەڭىمدى وقىپ جىمىڭ ەتتى دە، توردەگى ايەلگە بەردى. ول كىسى وقىپ شىقتى دا، بۇل كوكەك ايى ەدى. «بەسىنشى نومىرگە باسامىز، كەلىپ تۇر، ولەڭىڭ ءايبات ەكەن»، دەدى. كەيىن ءبىلدىم عوي، ولەڭىمدى العاش وقىعانى تۇرسىنحان ابدراحمانوۆا، توردە وتىرعانى «قازاقستان ايەلدەرىنىڭ» رەداكتورى ءاتينا جاكەتوۆا ەكەن. اپاي قازىر ساۋ-سالامات قوي دەيمىن.
–بار، تۇماعا، قازىر ول كىسى 95-كە كەلدى.
–ەندەشە، جۇزگە جەتۋىنە تىلەكتەسپىن. مەنىڭ ۇلكەن ادەبيەتتەگى تۇساۋىمدى كەسكەن وسى ەكى كىسى. قازاقتىڭ تالانتتى، اقپەيىل ەكى ايەلى. كوڭىلىمدى اشىپ، ولەڭىمدى باسىپ، بۇكىل رەسپۋبليكاعا العاش تاراتىپ، قاناتتاندىردى. اجەپتاۋىر اقشا قويىپتى.
–باسقا گازەت-جۋرنالدارعا دا بارعان شىعارسىز؟
ء–يا، سودان ولەڭدەرىمدى باسقا گازەتتەرگە اپارا باستادىم. ەندى جولدى ءوزىم تاپتىم. «لەنينشىل جاستا» نىعمەت عابدۋللين اعا وتىر ەكەن، ەكى-ءۇش ولەڭىمدى باسامىز دەپ ول كىسى الىپ قالدى. «قازاقستان پيونەرىندە» سانسىزباي سارعاسباەۆ اعا دا ولەڭىڭدى جاريالايمىن دەدى. ايتەۋىر رەداكتسيالارعا بارىپ تۇرام. بارعان سايىن ولەڭىمدى الىپ قالادى، بەتىمنەن قاقپايدى. مەنىڭ ولەڭىمدى كۇتىپ وتىراتىن سياقتى. قازىرگى كوزبەن قاراسام، ولەڭدى جازا سالىپ قايتا-قايتا اپارا بەرۋ ىڭعايسىز-اق. سويتسەم، قۇداي مەنى ءاۋ باستان-اق جاقسى ادامدارعا جولىقتىرعان ەكەن، ولار ون توعىزداعى جاس بالانىڭ كوڭىلىن قايتارمادى. راحمەت، سول اعالارىم ومىردە بىرەۋى بەتىمنەن قاققان ەمەس. ءبارى دە ماعان بولسىن دەدى. «پيونەر» جۋرنالىندا ول كەزدە مۇزافار الىمباەۆ اعامىز وتىرادى.
ءار گازەت-جۋرنالداعى العاشقى قالاماقىما ءبىراز اقشا الدىم. نە ىستەيمىن؟ مۇنداي كوپ اقشانى ۇستاپ كورگەن ەمەن ومىرىمدە. اكەم سوعىستا قازا تاپقان. شەشەم اۋىلدا كولحوزدىڭ سيىرىن ساۋادى. اكەمنىڭ اعا-جەڭگەسى – شال-كەمپىر بار اۋىلدا. ويلاپ-ويلاپ، مۇنى نە قىلام، كاستوم-شالبارىم، باتەڭكەم ءالى كيۋگە جارايدى، قوي، نە دە بولسا اپام مەن اتامدى قۋانتايىن دەپ بەكىندىم. اپكەم دە بار. سويدەدىم دە سالىپ ۇرىپ كوك بازاردىڭ قاسىنداعى «قىزىل تاڭ» دۇكەنىنە كەلىپ، سول جەردەن ءبىراز كەزدەمە الدىم. شەشەمە كويلەك، اجەمە كويلەك، اتاما شاپان، اپكەمە كويلەك دەپ ارقايسىنىڭ ىڭعايىنا قاراي تاڭداپ ءجۇرمىن. ءبىر قورجىن قانت-شاي، كامپيت، ورىك-مەيىزدى دە ۇمىتپادىم. ءسويتىپ ارتىنىپ-تارتىنىپ اۋىلعا تارتتىم. بۇل مەنىڭ 19-داعى كەزىم. ۇيگە كەلىپ بازارلىعىمدى توگىپ تاستادىم. اپام دا قۋانعان. اتامنىڭ قاباعى ءتۇسىپ كەتتى. «ولەڭ جازىپ، سوعان گونورار الدىم، اتا» دەدىم. اتام گونوراردى قايدان ءبىلسىن: «ول نە پالە تاعى؟» دەپ سۇرادى. «گازەتكە شىققان ولەڭگە بەرەتىن سونداي اقشا ەكەن»، دەپ ءتۇسىندىردىم. گازەتكە شىققان التى-جەتى ولەڭىمدى الا بارعام، سولاردى كورسەتىپ، داۋىستاپ وقىپ بەردىم. تىڭداپ وتىرىپ: «پاتشاعار، اكەڭە تارتقان ەكەنسىڭ-اۋ، ءجا، بازارلىعىن الا بەرىڭدەر»، دەدى. ولەڭنىڭ ارقاسىندا ءسويتىپ ۇيدەگىلەردى ءبىر قۋانتىپ ەدىم.
–وسى اتاڭىزدىڭ تاربيەسىن كوپ كورگەن سياقتىسىز. سول جايىندا ايتىڭىزشى؟
–بۇل ءوزى اكەمنىڭ تۋعان اعاسى، شابدەن دەگەن كىسى. ول كىسىنىڭ قولىندا دا بالالىق شاعىمدا كوپ ءجۇردىم. جاز بويى اسىداعى جايلاۋلارعا الىپ كەتەدى. قىزىققا كەنەلەم. سۇلۋ تابيعات. بەلۋاردان كەلىپ ۇيىسقان كوكمايسا. سارقىراعان بۇلاقتار. اسپانمەن تالاسقان قۇزار شىڭدار. ءبىرىنشى سىنىپتى بىتىرگەنىمدە بىرگە الىپ كەتتى اتام مەن اپام. تاۋ دەگەن جاقسى عوي. ايران، ءسۇت ىشەمىن. تاماق مول. قوي باعىپ اتاما كومەكتەسەمىن. ءبىر قوي، ءبىر قوزى جوعالتپايمىن. ءبىر كۇنى ۇيىقتاپ قالىپپىن. ويانسام قويلارىم جوق. قوزىنى بولەك باعادى. ويتكەنى، قويدى ساۋادى عوي. ىلعي جايىلعان وتاردىڭ الدىنا بارىپ ۇيىقتايمىن. قويلار ماعان جەتىپ اياعىمدى باسقاندا وياناتىن ەدىم. مەنى ۇيىقتاي بەرسىن دەگەن بولۋى كەرەك، بۇل جولى قويلارىم مەنى اينالىپ ءوتىپتى. 500 قوي ۇشتى-كۇيلى جوق. زارەم قالمادى. زىر-زىر ەتىپ، ورگە قاراي زاۋلاپ جۇگىرىپ قارايمىن. ءبىر كەزدە سوناۋ جاقتان بىرەۋ: «ەي، بالا، بەرى كەل، بەرى كەل»، دەپ قولىن بۇلعاپ ايقايلادى. بارسام، الماتىدان كوشىپ كەلگەن مىرزاباي دەگەن تۋىسقانىمىز ەكەن. «قويلارىڭ انە جاتىر. بۇرىن ويانۋشى ەدىڭ، بۇل جولى ۇيىقتاپ قالدىڭ عوي. مەن ءيىرىپ بولەك باعىپ وتىرمىن»، دەپ تورسىعىنان ايران قۇيىپ بەردى. قۇدايدىڭ قۇدىرەتى، قويىم تابىلعان سول قۋانىش كۇيىم ەسىمنەن، سول ايراننىڭ ءدامى تاڭدايىمنان ءالى كۇنگە دەيىن كەتپەيدى.
–«سوناۋ ءبىر جازدا جايلاۋدا، سوعىستىڭ كەزى، قوي باققام»، دەپ مۇقاعالي ايتپاقشى، بالا شاعىڭىزداعى جايلاۋ سۋرەتتەرى ءسىزدىڭ دە كەۋدەڭىزگە ءبىر-ءبىر ولەڭ بولىپ قۇيىلعان ەكەن عوي؟..
–سونىڭ ءبارى العاشقى سەزىم، جازىلماسا دا جانىمدا جارق ەتكەن العاشقى ولەڭدەر سياقتى. جۇرەگىمدەگى تۇما بۇلاقتىڭ كوزىن اشقانداي. اقىندىق ماعان سول كەزدەردە دارىپ قوندى ما ەكەن، كىم ءبىلسىن... سونىمەن، تاعى ءبىر جاز اياقتالا تاۋدان اسىقپاي ءتۇسىپ كەلسەم، جاقسى كورەتىن ابەن دەگەن دوسىم بار ەدى، سول اۋىلدا ءۇشىنشى سىنىپتى قايتادان وقىپ جاتىر. ءمانىسىن سۇراسام، ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ مەكتەبىندە ءتورتىنشى سىنىپ جوق، ال ابەننىڭ سوعىستان اتاسى، ياعني اكەسىنىڭ اعاسى كەلىپ، ول كىسى قاسىمدا بولشى، كورىپ جۇرەيىن، سەنى ساعىندىم دەگەسىن اۋىلداعى ءۇشىنشى سىنىپقا قايتادان بارىپتى. ءۇشىنشىنى قايتادان وقيتىن ابەن دوسىمداي اپەندەلىك مەندە جوق. اپام ەكەۋمىز 12-13 شاقىرىم جەردەگى اقشي اۋىلى، سول كەزدەگى كاگانوۆيچ كولحوزىنا تارتتىق. تۋرا مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ ۇيىنە الىپ باردى. اپامدى اپكەلەپ قارسى الىپ جاتىر. بىراق ءتورتىنشى سىنىپ مۇندا دا جوق بولىپ شىقتى. سوسىن اپام ايتتى: «مەنىڭ بالام زەرەك. سەن مۇنى بىردەن بەسىنشىگە ال. ەگەر وقۋدىڭ اياعىنا دەيىن بارلىق بالالارىڭنان وزباسا، مەن مۇرنىمدى كەسىپ بەرەيىن»، دەدى. ديرەكتور ءبىرتۇرلى بولىپ كەتتى. ايتكەنمەن، اپكەسىنىڭ ايتقانىنا كوندى. مەن قاتتى قىسىلدىم.
ەرتەڭىنە ءبىرىنشى ساباقتا ورىس تىلىنەن ديكتانت جازدىردى. ورىس تىلىمەن ءبىرىنشى رەت بەتپە-بەت كەلۋىم. گالينا فەدوروۆنا كوروبوۆا دەگەن مۇعالىمىمىز كەلىپ: «مولداعاليەۆ كىم؟» دەپ سۇرادى ورىسشالاپ. سويتسەم، ءبىر ءسوزىن دۇرىس جازباپپىن. ءبىر بالا قارعىپ تۇرىپ: «بۇل ءتورتىنشى كلاستى وقىماعان بالا. بىزگە ۇشىنشىدەن كەلىپ وتىر»، دەپ ايتىپ سالدى. سودان مۇعالىم «مۇنداي بالانى قايتىپ وقىتامىن» دەپ ديرەكتورعا بارىپ ايتىپتى. اپامنان الىپ قالعان ديرەكتوردىڭ ءوزى: «اپكەمنىڭ كوڭىلىن قيماپ ەدىم، قاپ. ءاي، جارايدى، ازەر بولسا كلاسىڭدا قالارسىڭ، اپكەمە ايتىپ قويعاسىن بولمايدى، وقي بەرشى»، دەدى. ىشىمنەن: «مەن ەشقاشان كلاسىمدا ەكىنشى جىلعا قالمايمىن، بيىل ءبارىبىر وقۋىمدى جاقسى بىتىرەم»، دەپ بەكىندىم. اقىرى اپام ايتقانداي بولىپ شىقتى. انامنىڭ سول اق تىلەگىن، ارمانىن، ماعان دەگەن سەنىمىن، كوڭىلىن اقتاپ شىعۋعا تىرىستىم، اقتاپ تا شىقتىم. جاقسى وقىدىم. جىلدىڭ سوڭىنا قاراي ءوزىم قاتارلى وقۋشىلاردىڭ الدى بولدىم.
–ىشتە ءبىر وت بوپ تۇر عوي، ەندى...
–كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر كوكەيىمدە ءومىرى اپامنىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەيىنشى، اپامدى جەرگە قاراتپايىنشى دەگەن ءبىر تىلەك تۇرعانى انىق. شاما-شارقىمشا ورىسشانى دا ۇيرەندىم. ءبىر سىنىپتى اتتاپ كەتكەن وسى سەكىرىسپەن ورتا مەكتەپتى دە ءبىر جىل ەرتە، 16 جاسىمدا ءبىتىردىم. ءسويتىپ ۋنيۆەرسيتەتكە دە ءوز قاتارىمنان ءبىر جىل بۇرىن ءتۇستىم. سول كەزدە سەلسوۆەتتەن اسىعىس انىقتاما الىپ جۇرگەندە «كوكەك ايىندا تۋدىم» دەگەنىمدى قابىلدا بايبولوۆ دەگەن اعامىز «كوكتەم» دەپ ەستىپ، جىل سايىن تۋعان كۇنىمدى دە ءبىر اي بۇرىن، 20 ناۋرىزدا تويلايتىن ەتىپ زاڭداستىرىپ تاستاعان-دى. ءسىرا، ءسال وزىڭقىلاۋ ءجۇرۋدى ماعان ءتاڭىرىم ءوزى بۇيىرسا كەرەك.
–ەسەيۋدىڭ كەلەسى ساتىلارى، ەڭبەككە ارالاسۋىڭىزدىڭ جاي-جاپسارىن بىلە وتىرساق؟
–بەسىنشى كۋرستا وقىپ جۇرگەنىمدە ءبىر-ەكى ولەڭ بەرەيىن دەپ ءبىر كۇنى تاعى «لەنينشىل جاسقا» كەلدىم. ولەڭىمدى قارايتىن نىعمەت اعا جوق، ورنىندا باسقا جىگىت وتىر. «كەل، كەل، تۇمانباي»، دەدى ول كىسى دە جىلى جۇزبەن. سويتسەم بۇل ساپار بايجانوۆ دەگەن ازامات ەكەن. ولەڭىم كوبىرەك شىعىپ، ادەبي جۇرتشىلىققا اجەپتاۋىر تانىلىپ قالعان كەزىم. «كوڭىلىمە كوكتەم كەرەك، جاز كەرەك، كوڭىلىمە كۇلكى كەرەك، ناز كەرەك»، دەپ ەركىندەپ، ەركەلەي باستاعانمىن. ساپار اعا دا ولەڭدەرىمدى وقىپ شىعىپ، جاقسى ەكەن، باسامىز دەدى. سوسىن وتىرىپ: «وسىندا جۇمىسقا الساق، كەلەر مە ەدىڭ؟» دەپ سۇرادى. «ارينە، ابدەن كەلەمىن»، دەپ جاتىرمىن مەن. «ولاي بولسا، سەن ماعان ەكى جەتىدەن كەيىن كەلشى»، دەدى. ەكى جەتىدەن كەيىن كەلسەم، جاڭاعى ورىندا ساپار اعام جوق، باسقا بىرەۋ وتىر. «ءسىز ساپارعا كەلدىڭىز-اۋ. ول اعاڭ قازىر باستىق بولدى. باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، كەلەسى بولمەدە وتىرادى»، دەدى كۇلىمسىرەپ. جەتىپ باردىم. ساپەكەڭ ۋادەسىن ۇمىتپاپتى. «تۇمانباي، كەل، كەل، ەندى ءوتىنىش جازامىز» دەدى. ەكەۋلەپ اباي بەيسەنباەۆقا كىرىپ، 1956 جىلدىڭ 9 قاڭتارىندا «لەنينشىل جاستىڭ» ادەبيەت ءبولىمىنىڭ سىناق مەرزىمىمەن الىنعان دىڭداي قىزمەتكەرى بولىپ شىعا كەلدىك. حات قورىتۋعا قىرىم كەلمەي قينالىڭقىراپ جۇرگەنىمدە سەيداحمەت بەردىقۇلوۆتىڭ: «... شىدا، ءالى-اق قالىپقا ءتۇسىپ كەتەسىڭ»، دەپ جاناشىرلىق كەڭەس بەرگەنىن دە ۇمىتپايمىن. بىردە موسكۆادان شمانوۆ دەگەن كىسىنىڭ گەنريح گەينە تۋرالى 18 بەت ماقالاسىن اۋدارۋعا باستىعىم ماعان بەردى. سول ماتەريالىمدى جىگىتتەر اۋەلدە كىم اۋدارعانىن بىلمەي: «مىناۋ عاجاپ قوي، قالاي اۋدارعان، نە دەگەن ادەمى ءتىل!» دەپ باسقا بىرەۋگە تەلىپتى. ماقالانى تارجىمالاعان مەن ەكەنىمدى بىلگەننەن كەيىنگى كاكىمجان قازىباەۆتىڭ كەرەمەتىن ايتايىن. «ءاي، ساپار، مىناداي پەرەۆود جاساعان ادامعا قانداي سىناق كەرەك؟ تاپ بۇگىن باسى ءبۇتىن جۇمىسقا الماساق قۇداي ءبىزدى كەشىرمەيدى»، دەپ سالدى قىزۋلانىپ. ءسويتىپ ەكەۋى قول قويىپ، سىناق مەرزىمىن الىپ تاستاپ، جاستار گازەتىنىڭ تولىق قۇقىلى ادەبي قىزمەتكەرى ەتكەن. ءشامىل مۇحامەدجانوۆ، ەسكەرمەس ەسكەندىروۆ، تاعى باسقا جاس اقىندار كەلىپ تۇرادى. ولەڭدەرىن قارايمىن.
–سودان ءوزىڭىز دە ادەبي ورتاعا قاراي ويىسا باستاعان شىعارسىز؟
–ويىسقاندا قانداي! جۋان ورتاسىنا تۋرا كۇمپ ەتە ءتۇستىم. جاڭا ايتتىم، شىن مانىندە «لەنينشىل جاسقا» مەنى جۇمىسقا الدىرتقان گەنريح گەينە مەن شمانوۆ. ولەڭدەرىن دە اۋداردىم عوي ەندى. وسى رەتتە ماعان ەرەكشە اعالىق جاساعان ادام – ەركەش يبراھيم. اۋدارما جاساۋعا ۇيرەتتى. تۇپنۇسقادان تىم الشاقتاپ كەتۋگە بولمايدى دەپ اقىل-كەڭەسىن ايتتى. ءسويتىپ جۇرگەندە كورشى وتىرعان «پيونەر» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى راحمەتوللا ىدىرىسوۆ ماعان «قۇدا ءتۇستى». مۇزافار الىمباەۆ «قازاق ادەبيەتىنە» كەتىپ جاتىر، سونىڭ ورنىنا پوەزيا بولىمىنە كەلسەڭشى دەپ. «لەنينشىل جاستى» اسا قارىق قىلىپ تا جۇرگەن جوق ەدىم. ال مىناۋ ىزدەگەنگە – سۇراعان، اڭساعانعا – سۋساعان، قولايىما ءدوپ كەلدى. «مەن ءبارىبىر سىزدەرگە بالا بولمايمىن، مەن اقىن بولامىن، ارمانىم سول»، دەپ قويماستان كاكىمجان اعانى اراعا سالا ءجۇرىپ باس رەداكتور اباي بەيسەنباەۆتى كوندىرىپ، ەكى اي ەكى كۇن جۇمىس ىستەگەن «لەنينشىل جاستان» «پيونەرگە» اۋىستىم. قايران اعالارىم-اي. كەتىپ قالعانىمدى كەك تۇتپادى، كوڭىلدەرىنە المادى. قايتا «لەنينشىل جاسقا» ولەڭدەرىمدى بۇرىنعىدان دا كوبىرەك باسىپ، قامقور بولا بەردى. جاس اقىنداردىڭ ءبىر جينالىسى تۇسىندا ابايدىڭ ءوزى توپتاما ولەڭدەردى تۇمانبايدان باستاپ بەرەيىك دەپتى. كەتەردە دە: «ءاي، بالا، سەن ءبىزدى ۇمىتىپ كەتپە»، دەگەن. كەتىپ قالعانىما ۇيالىپ، اباي اعانى كورسەم قاشقاقتاپ جۇرەم. ول كىسى قىزىق كورەدى، ءاي تۇمانباي، قاشپا دەپ كۇلىپ ءوتىپ كەتەدى. سوسىن سونداي اق جۇرەك اعالارىما مەن دە جاقىن ءجۇردىم. كەيىن الپىسقا كەلگەن يۋبيلەيىمدە جىگىتتەر پارككە اكەلىپ سۋرەتكە ءتۇسىرىپ جاتقان. قاراسام اناداي جەردە اباي اعام وتىر. «ءاي، جىگىتتەر، انە مەنىڭ ۇستازىم، العاش كوزىمدى اشىپ جۇمىسقا العان اعام وتىر، سۋرەتكە بىرگە تۇسىرىڭدەر»، دەپ بىرگە سۋرەتكە تۇسكەنىمىز بار ەدى.
سونىمەن، قىسقاسى، «پيونەر» جۋرنالىنا ورنىعىپ، ۇيرەنىپ، ماقالالار جازىپ، مۇقان يمانجانوۆتىڭ قولىنا ءتۇستىم. ۇلكەن جۇرەكتى كەرەمەت ادام ەدى. العاش «مۇراپ» دەگەن وچەرك جازىپ اكەلدىم. ءبىر كۇنى سونى وقىپ، جارىقتىق مۇقاڭ: «ءاي، تۇمانباي، سەن پروزا جازساڭ، بىزگە نان جەگىزبەيتىن شىعارسىڭ»، دەدى. جاقسى ءسوز جانعا سەپ. كوتەرىلىپ قالدىم. ول كىسى «پيونەردە» پروزانى باسقارادى. «تۇمانباي تۇبىندە مىقتى اقىن بولادى»، دەپ ماعان سەنگەن ادامنىڭ ءبىرى وسى مۇقان يمانجانوۆ بولاتىن. 1958 جىلى 11 ناۋرىزدا، 42 جاسىندا سۇم اجال ارامىزدان تىم ەرتە الىپ كەتتى ونى. سوندا «ۇستازعا» دەگەن ولەڭ جازدىم.
وركەستر، كۇڭىرەن، كۇڭىرەن.
قوشتاستى اسىل جان كوكتەمنىڭ گۇلىمەن، كۇنىمەن.
وركەستر، كۇڭىرەن.
جىلاپ ولەڭ جازۋدى بىلمەۋشى ەم.
وقۋشى ەڭ ونى كۇندە سەن.
وركەستر، كۇڭىرەن، كۇڭىرەن.
وسى ولەڭ «قازاق ادەبيەتىنە» شىقتى. يمانجانوۆ مەنى اسا جاقسى كوردى، ول كىسىنى مەن دە جاقسى كورەتىن ەدىم. ءوزىمنىڭ تۇرلىقىز دەگەن جالعىز اپكەم بولدى. «تۇماشىم» دەپ ەلجىرەپ، سوڭعى تيىنىن قالتاما سالاتىن. كەيىن ول دا، ءدال وسى مۇقان اعامداي، 42 جاسىندا وكپە اۋرۋىنان قايتتى. جاقىن ادامداردىڭ جاستاي كەتىپ جاتقانى قيىن تيەدى ەكەن.
–العاشقى ولەڭ كىتابىڭىز قالاي شىقتى، تۇماعا؟
–العاشقى جيناعىم وزدەرىڭ بىلەتىن «ستۋدەنت داپتەرى» عوي. 1956 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا سونىڭ قولجازباسىنىڭ تالقىلاۋى بولدى. تالقىلاۋدى ۇيىمداستىرۋشى حاميت ەرعاليەۆ. بۇرىن كورمەگەن اقىنىم. عالي ورمانوۆ بايانداماشى ەكەن. جازۋشىلار وداعىنىڭ ۇلكەن زالىندا جۇبان، سىرباي، جۇماعالي ساين، مۇحامەتجان قاراتاەۆ، ىعاي مەن سىعاي ءبارى كەلىپ وتىر. سودان عالي اعام، قۇداي سالماسىن، باياندامانى جاسادى دەيسىڭ. ەسىمدە قالعانى: ءبىزدىڭ اۋىلدا تاي جارىس بولادى، دەدى. ول تايدى ساندەيدى، تايعا ءمىنىپ شاباتىن بالا بولادى، وعان ۇكىلەپ جاقسى كيىم كيگىزەدى. ماعان وسى جىگىت سول تايعا ءمىنىپ بايگەگە شاپقالى تۇرعان بالا سياقتى بوپ كورىنىپ تۇر. ءوزىن بۇرىن كورمەسەم دە، ولەڭدەرىن وقىپ جۇرگەم...
عالي اعام وسىلاي ماقتاپ كوسىلە سويلەدى. ساين: «مىناۋ بولاشاق وفيتسەر بولايىن دەپ تۇرعان پوەزيانىڭ سولداتى»، دەپ قايىردى. جۇبان مولداعاليەۆ اعام: «مىناۋ تۇمانباي مولداعاليەۆ كەلگەننەن بەرى ماعان تىقىر تاياندى»، دەپ جۇرتتى ءبىر كۇلدىرىپ الدى. سىراعاڭ، تاعى باسقالار سويلەپ، اياعىندا وزىمە ولەڭ وقىتتى. قاراتاەۆ «جيناعىڭدى ماعان اكەپ بەر» دەدى، ول كىسى باسپانىڭ رەداكتسيا مەڭگەرۋشىسى ەكەن. سودان الداعى 1957 جىلى عافۋ قايىربەكوۆتىڭ رەداكتورلىعىمەن «ستۋدەنت داپتەرى» جارىق كوردى. كىتاپتى وقىرمان وتە جىلى قابىلدادى. كەلەسى جىلى وماروۆ سەيىتجان اعام جازۋشىلار وداعىنا وتكىزدى. توراعا مۇسىرەپوۆ جوق، ءبىر جاققا كومانديروۆكاعا كەتكەن ەكەن، كوميسسيا جيىلىسىن سەيىتجان اعا باسقارىپ، پرەزيديۋمدا ءسابيت مۇقانوۆ، عابيدەن مۇستافين وتىر، قۋاندىق شاڭعىتباەۆ، وزىمە ەجەلگى ورىس ادەبيەتىنەن ساباق بەرگەن الەكساندر جوۆتيس ءبارى سويلەپ، سونداي سالتاناتتى جاعدايدا سسسر جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىگىنە ءوتتى عوي مىنا جامان اعاڭىز جيىرما ءۇش جاسىندا.
–جامان اعانىڭ ءبارى سىزدەي بولسا، جاقسى اعا دا كەرەك ەمەس، تۇماعا. ءوزىڭىز اتا جاسىندا بولساڭىز دا، الدىڭىزداعى اعالارعا قۇراق ۇشقان سىي-قۇرمەتىڭىز بولەك. اۋزىڭىزدان تاستامايسىز؟
–اعالاردى ارقاشان شاپاعاتپەن ەسكە الامىن. جاسىمدا جەتىمدىك تاعدىر كەشكەن مەن سول اعالاردان كوپ جاقسىلىق كورگەن اداممىن. اقىندىق قاناتىمدى ءاۋ باستان قولداپ كوتەرگەن، ابىروي-اتاققا، بارلىق شىققان بيىكتەرىمە جەتكىزگەن سولار، سولاردىڭ اق تىلەگى مەن رياسىز كوڭىلدەرى. ءبىرى ەمەس، ءبارى. ءبارى دە مەنى قولپاشتاپ قولداپ وتىردى. العاشقى باسپالداقتاردا كەزدەسكەن اعالاردى العىس سەزىممەن جاڭا ايتىپ ءوتتىم. ارۋاقتارى ريزا بولسىن دەيمىن. سوناۋ حاماڭنان باستاپ قاليجان بەكحوجين اعام – ءبارى مەنىڭ ۇستازدارىم ەدى. قالاعاڭ مەملەكەتتىك سىيلىق بايگەسىن الارىمدا مەنى قورعاپ ماقالا جازدى. مۇزافار اعامنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن الدىنان قيا باسىپ وتكەن ەمەسپىن. شەريازدان ەلەۋكەنوۆ، ساپار بايجانوۆ، ساتتار يماشەۆ اعالارىمنىڭ قولداۋىمەن «جالىن» جۋرنالىنا باس رەداكتور، ءانۋار ءالىمجانوۆ، كاكىمجان قازىباەۆتاردىڭ سەنىمىمەن جازۋشىلار وداعىنا حاتشى بولدىم. 1968 جىلى كومسومول سىيلىعىن «جاڭا داپتەر» كىتابىنا وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ قولىنان العانىمدى دا ۇمىتپاي ايتا جۇرەمىن.
الدىمداعى اعالاردان ءوزىم قانداي قامقورلىق كورسەم، وزىمنەن كەيىنگى جاستاردىڭ بەتىن شامام كەلگەنشە مەن دە قاققان ەمەسپىن. قاي ەلدىڭ، قاي جەردىڭ بالاسىسىڭ دەپ سۇراۋ اتىمەن داعدىمدا جوق. مەن ونداي اۋرۋدان تازامىن. كەرەكۋدىڭ جىگىتى قابدىكارىم ىدىرىسوۆ قانداي اعا بولدى ماعان! فاميليەمىز ءبىر جۇبانمەن ومىردە دە اعالى-ءىنىلى تۋعان باۋىرداي بولدىق. باسقالاردى بىلمەيمىن، ءوز باسىم عافۋ قايىربەكوۆتى قازاقتىڭ قايىرۋ بەرمەس قارا ءتىل ۇلى اقىندارىنىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەيمىن. وسى عافاڭ مەنى ءومىر بويى تۇماشىم دەپ ەركەلەتىپ ءوتتى. ءوزى دە ەركەلەي بىلەتىن، ءوزىمسىنىپ وكتەمدەپ تە سويلەيتىن. ەلۋىندە دە، الپىسىندا دا باياندامانى ماعان جاساتتى. «اعا، ەلۋىڭىزدە جاسادىم عوي، ەندى ىڭعايسىز بولماي ما؟» دەسەم، «ميىمدى اشىتپا، وتتاما، سەن جاساماعاندا كىم جاسايدى؟» دەيتىن جارىقتىق. عافەكەڭە ەرىپ ەكى رەت باردىم تورعايعا. ءوزى جوقتا سەكسەن جىلدىعىن قوستانايدا وتكىزىسىپ، ءسوزىمدى سويلەپ، اعاعا ارناعان ولەڭىمدى وقىپ قايتتىم.
ابىز اقىنىمىز ءابدىلدا مەنى تۋعان بالاسىنداي كوردى. مەن تۋرالى ماقالالار جازدى، مەن دە جازدىم ول كىسى تۋرالى. سەكسەنىندە اباي اتىنداعى وپەرا تەاترىندا وتكەن تويىندا باياندامانى مەن جاسادىم. توقسانىنا ءبىر-ەكى اي قالعاندا سوچيگە دەم الۋعا جۇرەتىن بولدىم دا، اعامەن قوشتاسۋعا بارىپ ەدىم: «تۇمانباي، مەن توقسانعا كەلەيىن دەپ جاتىرمىن عوي. بايانداماشىنى قايدان ىزدەپ جۇرەمىن؟ سەكسەنىمدە جاسادىڭ عوي، ەندى توقسانىمدا دا ءوزىڭ جاسامايسىڭ با؟» دەدى. قۋانا كەلىستىم. «ال، وندا مەنىڭ دوكلادچيگىم بار. جولىڭ بوسىن!» دەدى اعا. ماعان ايتقان اقىرعى ءسوزى وسى ەكەن. سوچيدەن كەلىپ، كەلگەنىمدى ەرتەڭ كىرىپ ايتامىن اعاعا دەپ وتىرعاندا ەستىدىم قازانىڭ حابارىن.
قارا تەڭىزدە كوپ بىرگە بولدىق ابەكەڭمەن. ءومىردى ءسۇيۋى، ومىرگە قۇشتارلىعى كەرەمەت ەدى. جاس بىزدەر قىزىعاتىنبىز. سۋدا سۇمدىق جۇزەتىن. تۋ سوناۋ كورابلدەر جۇرگەن اشىق ايدىنعا دەيىن قۇلاشتاپ ءجۇزىپ، بارىپ قايتاتىن. تەڭىز تۋرالى تەبىرەنىپ ولەڭ جازدى. «اۋ، اعا، سۋعا كەتىپ قالساڭىز قايتەسىز»، دەيمىن قورقىپ. «ە، سۋعا كەتسەم، سەمىزبىن عوي، بالىقتار جەپ ءبىر جەتىسىپ قالار. قىزىلورداعا رۋحىمدى جەتكىزسەڭدەر بولادى»، دەپ ساق-ساق كۇلەدى. تاعدىرىمنىڭ ءبىر سىيى، ابەكەڭمەن كوپ جىل كورشى بولىپ تا تۇردىم. مۇنىڭ ءبىر قىزىعى بار. كومسومولدىڭ جولداماسىمەن يتالياعا ءبىرىنشى رەت ساپار شەكتىم. قايتىپ كەلسەم، ءۇيىمدى باسقا بىرەۋلەر سىپىرىپ جيناپ ءجۇر. اڭ-تاڭمىن. «ءاي، ۇيلەرىڭدى جوندەپ قاراماپسىڭدار عوي»، دەپ ار جاقتان قۋشىكەشتەنىپ باكىر تاجىباەۆتىڭ كەلىنشەگى شىعىپ كەلەدى. سويتسەم، ولار ءبىزدىڭ ۇيگە كىرىپتى دە، بىزگە ديحان ابىلەۆتىڭ ءۇيىن بەرىپتى. ادرەسىن ايتتى. ايداپ وتىرىپ كەلسەم: «بۇل كىم؟» دەيدى بايبىشەم. «بۇيىرسا، كۇيەۋىڭىز بولارمىن» دەيمىن مەن. بايبىشەم سوندا اماندىقتان سوڭ-اق ءابدىلدا تاجىباەۆپەن كورشى بولعانىمىزدى ايتقان. ەرتەسىنە سالەم بەردىم. اقىندىعىمىزعا قوسا كورشىلىگىمىز بەن فۋتبولشىلىعىمىز ەكەۋمىزدى ودان ءارى تابىستىرىپ، تۋىستىرىپ جىبەرىپ ەدى. «قايرات» ۇتقان كۇنى ابەكەڭ ۇيىنە بارساڭ كونياك تا ىشەسىڭ، جاقسى ءسوز دە ەستيسىڭ. عاجاپ بولاتىن.
–فۋتبولمەن قازىر قالايسىز؟
–فۋتبولدى بۇرىن دا جاقسى كورگەم، قازىر دە جاقسى كورەم. قول بوستا تەك فۋتبولدى قارايمىن. تالاسا بەرمەسىن دەپ بايبىشەمە بالالار جەكە تەلەۆيزور اپەرگەن. ستاديونعا سيرەك بارامىن. كوز كورىڭكىرەمەيدى. بىراق ءبىزدىڭ فۋتبولشىلار جاقسى ويناپ جەڭىپ جاتسا، مەنى دە سونىڭ ءبىر جەرىندە قۋانىپ وتىر دەپ ويلاڭدار. فۋتبولشىلارىمىز ءالى سەنىمدى اقتايدى، كەرەمەت جاقسى كوماندالار شىعادى ءالى بىزدە.
–فۋتبولدان باسقا، ءان ماتىندەرىن ەرەكشە ءسۇيىپ جازاتىن ءحوببيىڭىز دە بار عوي، تۇماعا؟
–نەگىزىندە مەن ءوزى ءانشى اداممىن. اڭگىمەمنىڭ باسىندا ايتتىم عوي شىرىلداپ ءان سالعانىمدى. بىراق مەن ءانشى بولا المادىم. ونىڭ ەسەسىنە انگە ءماتىن، ءان ولەڭىن جازا باستادىم. «كۋا بول»، «باقىت قۇشاعىندا»، «ەكى جۇلدىز»، «ءانىم سەن ەدىڭ»، كوپ قوي جازعاندارىم. جەكە كىتاپ بولىپ تا شىقتى. ايتايىن دەگەنىم، جاقسى انگە جاقسى ولەڭ كەرەك. انمەن بىرگە ءسوز دە ويلاندىرسىن، تولعاندىرسىن، تەبىرەنتسىن تىڭداۋشىنى. تاپسىرىسپەن جازدىرعاندا نۇرعيسا اعامنىڭ دا تالابى وسىنداي بولاتىن. ءوزىم دە سوزىمە سەزىم سىڭىرۋگە تىرىسىپ باعاتىنمىن. ءاندى ءماتىننىڭ باسىڭقىراپ تۇرعانى جاقسى قاشاندا. ءبىر كۇنى نۇرعيسا اعام تەلەفون سوقتى. ول كىسىنىڭ سەنىڭ ۋاقىتىڭ بار ما، جوق پا، جۇمىستا وتىرسىڭ با – ونىمەن ءىسى بولمايدى. «تەزدەتىپ ماشينەگە ءمىنىپ، دەرەۋ كەلشى ماعان. داريعا ەكەۋمىز كوكتەمدى كورگىمىز كەلەدى»، دەيدى. تاڭ قالدىم. كوكتەمدى كورگىسى كەلەدى! جازۋشىلار وداعىندا ىستەيتىن كەزىم. «قايدا بارامىز، نۇرەكە؟» دەيمىن. الماتىدان بىلاي، كۇنشىعىسقا قاراي»، دەپ قويادى. ءجۇرىپ كەلەمىز. اينالامىزعا ەلىتە قارايمىز. كوكتەمدى ارقايسىمىز وزىمىزشە سەزىنەتىن سياقتىمىز، كوكتەم لەبىنە ەلىگەتىن سياقتىمىز. ءبىر ۋاقتا: «ءاي، وسى ءبىز قۇستاردى ۇشىرىپ جىبەرگەنبىز، سولاردى قايتادان كەلتىردىك پە؟ ەندى سولاردى كەلتىرەتىن ۋاقىت جەتكەن جوق پا؟» دەدى. «كەلتىرەيىك، اعا» دەيمىن. «قىسقاسى، قازىر ۇيگە ءجۇر، ءاننىڭ جوباسىن الىپ كەتەسىڭ، بۇگىن دايىندايسىڭ» دەدى. نۇرەكەم قىزىق بولاتىن. بىردەن نوتاسىنا كوشىرە باستايدى. «وي، اعا، اۋەلى وقىمايسىز با، جاراي ما ءوزى، ايتپايسىز با؟» دەسەم، «ءاي، مەن ءوزىم ولەڭ جازا الاتىن بولسام، سەنى شاقىرىپ نە اكەمنىڭ قۇنى بار؟ ءسوزى جامان بولسا، سەن جاۋاپ بەرەسىڭ. سەن تۇمانباي مولداعاليەۆ دەگەن دارداي اقىنسىڭ. ال مۋزىكاعا ءوزىم جاۋاپ بەرەمىن»، دەر ەدى. «قۇستار قايتىپ كەلەدىنىڭ» جوباسىن ءوزى ايتىپ بەردى. «كوكتەمدى قوندىرىپ قاناتىنا» دەپ ىڭىلداپ قويامىز. ۇيگە بارىپ، كەشكە قاراي جازىپ اكەلدىم. اعام ريزا بولدى. نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆتى شاقىرىپ الدىق. «قۇستار قايتىپ كەلەدى» وسىلاي تۋعان ەدى. نۇرعالي كوپ ايتادى. قىتايدا دا شىرقالدى. ءاننىڭ ولەڭى ادەمى شىعۋىنا كوپ ءمان بەرەمىن. ول ءان قاناتىمەن بىرىگىپ وتە الىسقا كەتەدى عوي. ءاننىڭ ارقاسىندا مەنىڭ دە ءبىراز شارىقتاعان جىلدارىم بار. جەكە كونتسەرت تە بەرىپ ءجۇرمىز. الدىڭعى جىلى بەرگەنبىز. بيىل دا سونداي ءبىر ويىم بار.
–اعا، ءبىرتۋار نۇرعيسانىڭ ماقتاۋىنا يە بولعان قانداي باقىتتى ادامسىز. وعان قوسا اۋەزوۆتىڭ ءوزى ماقتاعان سيرەكتەردىڭ ءبىرىسىز...
–ول كەزدە جاسپىز عوي. كازگۋ-دە بولعان كەشتە ول كىسى جاستار جونىندە سويلەدى. «جاس قانات» جانە «جىرعا ساپار» اتتى جاس اقىنداردىڭ ەكى جىر جيناعى شىققان. سولاردىڭ ىشىنەن مەنى، قادىردى، ساعيدى، تىلەگەن شوپاشەۆتى – وسى تورتەۋمىزدى ەرەكشە اتاپ كەتتى. سوندا جاپ-جاس، جاۋقازىنداي ءابىش كەكىلباەۆ جينالىستى باسقاردى. كەشە ءابىش ءىنىم ۇلكەن اتاق الىپ، ابىرويعا بولەندى، بۇكىل ادەبيەتىمىزدىڭ مەرەيىن كوتەردى. سوعان مەن قۋانىپ، تەلەگرامما جىبەرىپ قۇتتىقتادىم... شىنىمەن دە ول ۇلكەن جازۋشى. ال ەندى اۋەزوۆ مەنى تانيدى دەپ ويلامايتىنمىن، بىراق ستۋدەنت كەزىندە اسپيرانتۋراسىنا شاقىرىپ ەدى. «كەيىن ءانۋار ءالىمجانوۆ «لەنينسكايا سمەنا» گازەتىندەگى ماقالاسىندا جازدى: ەكەۋى دۋشانبەگە ۇشىپ بارا جاتقاندا ۇشاق ۇستىندەگى اڭگىمەدە مۇحاڭ: «تۇمانبايدىڭ اقىندىق بولاشاعى زور، ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرەدى. بۇل جىگىتكە زەر سالا جۇرىڭدەر»، دەپ ايتقانى بار ەكەن. ءبىزدىڭ جاس كۇنىمىزدە ايتقان ۇلى اۋەزوۆتىڭ بۇل باتاگوي تىلەگى قۇلاعىمىزعا جىگىت اعاسى شاعىمىزدا ءتيدى. ارينە، كەمەڭگەردىڭ تىلەگى ودان ءارى قاناتتاندىردى، جىگەردى جانىدى.
–اعا، جوعارىدا باسقا گازەتتەردىڭ ءبارىن ايتتىڭىز. ال ەندى ءوزىڭىزدى ارداق تۇتاتىن «ەگەمەن قازاقستانىڭىز» جايلى ەستە قالعان نە بار؟
–«ەگەمەن قازاقستاندى» مەن شىن مانىندە جاقسى كورەمىن. ول دا مەنى ارقاشان ەلەپ، ەسكەرىپ جۇرەدى. ولەڭ جازدىرتادى. ولەڭىمدى باسىپ وتىرادى. اقىن بولامىن دەگەن سەنىمگە كىرگەن كەزىمدە جازعان «بىزدە توي بار» دەگەن ءبىر باس-اياعى جۇمىر ولەڭىم بولاتىن. وسىنى «سوتسياليستىك قازاقستان» باستى. ولەڭنىڭ تۋ جايى بىلاي. ستۋدەنت كەزىم. ءبىر ەكىقابات ورىس قىزىن كوردىم. سوسىن ەگەر مۇنىڭ كۇيەۋى قازاق بولسا، بۇل قىز قازاقتىڭ اناسى بولار ەدى-اۋ دەپ قيالعا بەرىلدىم. ءسويتىپ، «سولاي دا سولاي، جاس قازاقتىڭ اناسىمىن» دەپ الگى ولەڭىمدى جازدىم. ونى «سوتسياليستىك قازاقستاندا» ادەبيەت بولىمىندە ىستەيتىن ماعاۋيا ماشاقوۆ دەيتىن كىسىگە اكەلىپ كورسەتتىم. ولەڭ بارىنە ۇناپ، جاريالاپ جىبەردى. وسىنىڭ ءوزى ەلدى سەلت ەتكىزىپ، مەنىڭ اقىندىعىما سەنىم تۋعىزعان جاعداي بولدى. بۇل – 1955 جىل ەدى. سودان بەرگى 55 جىلدا «ەگەمەن قازاقستانىمنان» قول ۇزگەن ەمەسپىن. قازىر دە ەلدىڭ باس گازەتىنە ەت جاقىن ەتەنەلىگىمدى وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر.
–قازىرگى كۇن كەستەڭىز قالاي، اعا؟ ۋاقىتىڭىز قالاي وتەدى؟
–23 جىلدان بەرى قازاقتىڭ بالالارىنىڭ ءتىلىن شىعاراتىن بالبۇلاق – «بالدىرعان» جۋرنالىن باسقارىپ كەلەمىن. الىمباەۆقا ورىنباسار بولعان كەزىمدى قوسسام، بارلىعى 26 جىل. وسىندا باۋىر باسىپ كەتتىم. شۇكىر، شىعارىپ جاتىرمىز، جامان ەمەس سياقتىمىز. كۇندە جۇمىسقا كەلەمىن، جىگىتتەرمەن سويلەسىپ ءماز بوپ قالامىن. مەن ءۇشىن ەڭ اۋىرى – انا جۇمىسسىز ەكى كۇن. جاسىراتىنى جوق، مۇڭ كوپ، قاتار جۇرگەن كوپ دوسىم كەتىپ قالدى، اكەم. اناۋ ساعي قايدا، ءشامىل قايدا؟ عافۋ، قابدىكارىم اعالارىم قايدا؟ اكەمدەي بولعان ءابدىلدا اعام، ءوزىمنىڭ سابىرحان اسانوۆىم قايدا؟ شاقىرىپ الىپ كينگى سوعاتىن كەزدەر قايدا؟ ساعىنامىن.
سودان، كۇلتاي جەڭگەڭمەن شۇيىركەلەسىپ-شۇڭكىلدەسكەننەن باسقا بارلىق بوس ۋاقىتتا، جالپى قاي ۋاقىتتا دا سەرىگىم – ولەڭ. سىرىمدى ولەڭىمە ايتامىن. ولەڭمەن مۇڭداسامىن. كوڭىلىم كوتەرىلسە، كوڭىلىم قۇلازىسا ولەڭ جازامىن. جايشىلىقتا جىر تۋمايدى. انا ءبىر جىلدارى ايلاپ جازباي كەتكەن دە ۋاقىتىم بولدى. تاۋسىلعان شىعارمىن دەپ ويلاپ كۇڭىرەنىپ كەتتى ءىشىم الاي-دۇلەي بوپ. سودان سوناۋ ءبىر قيىردان ءبىر وت جىلتىراپ، بىردەمە كەلدى. سوڭعى ون جىلدا توقتاۋسىز جازىپ كەلەمىن. ەكى جىلدا قالىڭ-قالىڭ ەكى كىتاپ شىعاردىم. قۇدايعا شۇكىر، ارتىمىزدا قازاق ولەڭىنىڭ تۋىن كوتەرەتىن جاقسى اقىن ىنىلەرىمىز بار. ءبارىن جاقسى كورەمىن. تىلەكتەسپىن.
–تۇماعا، جەتپىس بەستىڭ مەرەيلى بيىگىنەن ەلى-جۇرتىڭىزعا، حالقىڭىزعا نە ايتاسىز؟
–بۇگىندە قازاقتىڭ عاسىرلار بويى اڭساعان زامانىنا كەلدىك قوي. اللا تاعالانىڭ ءوزى بەردى عوي حالىقتىڭ پەيىلىنە. مەن سوعان اسا قۋانامىن. مەملەكەتىمىز بولعانىن، سول مەملەكەتىمىزدىڭ ءبىر ازاماتى ەكەنىمدى، ەلىمە قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىمدى ماقتانىش ەتەمىن. قوعامعا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ازاماتتاردى دا اق تىلەكتى جىرىمنان ءاماندا قالدىرمايمىن. تۋعان ەلىم ۇزاق عاسىرلار بويى جاساي بەرسە ەكەن دەگەن تىلەكتەمىن.
جاقسىلىق قازىر باسىمىزدا تۇر. كەمشىلىك ىزدەي بەرمەي، باقىتتى باسقا تەپكەندەي بولماي، سول جاقسىلىقتى جاقسى جۇرەكپەن كورە بىلەيىك. مەن ەڭ الدىمەن حالقىما باقىت تىلەيمىن. «ادامدىقتى ايت، ەلدىكتى ايت، باتىرلىقتى ايت، ەل بىرلىگىن ساقتاعان اقىندىقتى ايت»، دەگەن جامبىل بابامنىڭ، «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ»، دەيتىن اباي اتامنىڭ ارمان-مۇراتىن العا اپارۋشىمىن. حالىقتى جاقسى كورەمىن. جالپى ادامدى جاقسى كورەمىن. مەنىڭ ەڭ جاقسى كورەتىن، مەكتەپتە ورىس تىلىنەن ساباق بەرگەن ۇستازىم گەرمانيادا تۇرادى. فريدا رەينگولدوۆنا يانكە دەگەن كىسى. فريدا اپايعا كوپ ولەڭدەر دە ارنادىم. ەكى رەت بارىپ قايتتىم. حات ارقىلى حاباردى ۇزبەيمىز. ورىسشا كىتاپتارىمدى قاستەرلەپ وقيدى. تۋعانىنداي كورەدى. گەرمانيادا فۋتبولدان الەم چەمپيوناتى بولعاندا اينالايىن داۋرەنىم ءبىر الىپ باردى. شالىنىڭ اتى ۆيكتور فەرديناندوۆيچ. داستارقانىن قايىستىرىپ قازاقى مولشىلىقپەن سىيلادى. «كونياكا جالكو، ۆ گاننوۆەرە جاركو!» دەدىم. «تۇمانباي-اۋ، ولەڭدى ەندى ورىسشا جازاتىن بولعانسىڭ با؟» دەپ فريدا اپاي كۇلىپ جاتىر. اللا جازسا، 75 جىلدىق تويىما ءوز ەسەبىمنەن كەلىپ قايتىڭىز دەپ شاقىرىپ وتىرمىن. بيىل سوعان فريدا اپاي كەلسە وتە جاقسى بولار ەدى. تويىما بارلىق حالقىمدى شاقىرامىن.
–تويىڭىز قۇتتى بولسىن. ۇزاق جاساي بەرىڭىز، اقىن اعا!
قورعانبەك امانجول
