باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ كەلىنى، «بابالار اماناتى» كىتابىنىڭ اۆتورى زەينەپ احمەتوۆا ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى تۋرالى تىڭ اقپاراتتار ايتىپ، ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇردى جاڭاشالاندىرا بەرمەي، اسىل قالپىن ۇستاپ تۇرۋ كەرەكتىگىن باسا ايتتى. جەتىسۋ تەلەارناسىندا «زەينەپ اپانىڭ اڭگىمەلەرى» حابارى جارىق كوردى. حاباردا ايتىلعان ۇزىك ويلار مەن ەستەرلىكتەردى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىنىڭ ءتىلشىسى ۇسىنادى.
«ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ نەگىزگى ءمان-ماعىناسى اۋىتقىپ، ۋ-شۋمەن كوشەگە شىعىپ كەتتى. جوسپارمەن، نۇسقاۋمەن ىستەۋگە، جاساندى كورىنىستەردى قىزىقتاۋعا داعدىلانىپ بارا جاتىرمىز. باسەكە جارىسقا «كەرەك» ادامداردى، باستىقتاردى كۇتىپ جىبەرۋگە، كوزىنە ءتۇسىپ قالۋعا ارنايى كيىز ۇيلەر تىگىلىپ، شاشىلىپ-توگىلىپ جاتادى. ول ۇيلەرگە قاراپايىم جۇرتتىڭ باس سۇعا المايتىنىن كوزىمىز كورىپ ءجۇر».
زەينەپ احمەتوۆا
"بابالار اماناتى" كىتابىنان
1917 جىلى دۋلاتوۆ قازاق گازەتىندە ەلدى قۇتتىقتاپ ناۋرىزدىڭ ماعىناسىن اشىپ ايتسا، 1925 جىلى ەڭبەكشى قازاق گازەتىندە الاش ارداقتىلاردىڭ ءبىرى قوجانوۆ ناۋرىز مەرەكەسى تۋرالى كەرەمەت ماقالا شىعارادى. سول كەزدە ءبىر جاماندىقتى سەزگەن اۋ. دىنگە قاتىسى جوق مەرەكەنى، قۇرتقىسى كەلدى. ناۋرىز كەزىندە دىنگە قاتىستى دۇنيەلەر مۇلدە ورىندالمايدى. شولاق بەلسەندىلەر شولتاڭداپ ءجۇرىپ، وسى 1927 جىلى ءبىرجولا ناۋرىزدى وتكىزبەۋ تۋرالى قاۋلىعا قول قويادى،-دەپ باستادى اڭگىمەسىن زەينەپ اپامىز.
كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ تىيىم سالعان قاۋلىسىنا قاراماي، قازاقى شاڭىراق تىعىلىپ بولسىن، ناۋرىزدى تويلاعانىن ايتىپ، بالالىق شاعىن ەسكە الدى.
«بىراق حالىق ءبارىبىر ناۋرىز كوجەسىن ءپىسىرىپ، كورشى-قولاڭىن شاقىرعان ەدى. بالا كەزدە شاپقىلاپ ءار ۇيدەن كوجە ىشكەن ۇرپاقپىن».
سونداي-اق، زەينەپ احمەتوۆا 14 ناۋرىزدان باستاپ باتىس وڭىرىندە تويلاناتىن امال مەرەكەسىن جاڭا جىلمەن شاتاستىرماۋدى ءوتىندى. امال بولەك، ۇلىس كۇنى بولەك مەرەكە ەكەن.
"1988 جىلى العاش رەت الماتىدا حالىقتىق مەرەكە رەتىندە قايتادان تويلانا باستادى. الايدا تالاي تالاي داستۇرلەر كوزدەن عايىپ بولعاندىقتان، ۇلىس مەرەكەسى ءوز دارەجەسىندە وتە الماي كەلە جاتىر. كۇن مەن ءتۇن تەڭەلمەي تۇرىپ، 18-19 دا ناۋرىز وتكىزۋ دۇرىس ەمەس سەكىلدى. ءار نارسە ءوز ۋاقىتىمەن، ورنىمەن بولعان دۇرىس".
ناۋرىزدىڭ قۇدىرەتى سونشالىق، قانشاما يگى امالدار جۇزەگە اسادى. جىل بويى رەنجىسىپ جۇرگەن ادامداردىڭ رەنىشى كەشىرىلىپ، تاتۋلاسادى.
«اتاڭنىڭ ايىبى بولسا دا، ۇلىس كەزىندە كەش»
كوجەنىڭ دە ءوز ەرەجەلەرى، تاريحى بار ەكەنىن زەينەپ اپامىز اشىپ ايتتى. سوزىنشە، توپاتاي دەگەن ىدىسقا بەتىنە دەيىن مول قىلىپ كوجە قۇيىپ، ءوز قازانىنداعى كوجەگە اپارىپ قۇيادى ەكەن. مۇنىڭ دا ءوز ماعىناسى، ىرىمى بار. ياعني، كوجەدەي ارالاسىپ، تاتۋ بولايىق دەگەن نيەتپەن جاسالادى. ىرىزعىسى كەم بولماسىن، مول بولسىن دەپ ادامعا دا تاۋىسىپ ىشۋگە كەڭەس بەرەدى.
«سىرتتان كەلىپ ەشكىم كوسەگەمىزدى كەڭەيتىپ بەرمەيدى».
«جاڭا كۇندى، جىلدىڭ باسىن، اربىردەن سوڭ قازاق حالقىنىڭ ماڭدايىنداعى جالعىز ۇلتتىق ءداستۇرلى مەرەكەسىن ارداقتاپ، ۇرپاعىمىزدىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ – الدىمەن اتا-انانىڭ پارىزى. ول ءۇشىن ءتۇتىن تۇتەتىپ وتىرعان ءاربىر شاڭىراق اق نيەت، تازا جۇرەكپەن مەيرام-تازالىقپەن شىنايى سەنىممەن ۇلىس كۇنىن ءوز وتىنىڭ باسىندا قارسى الىپ، «اتا ءداستۇرىم، بابالارىمنان قالعان امانات» دەگەندى تەرەڭ سەزىنۋ قاجەت ەمەس پە؟ وزگەنىڭ جىلتىراعىن وپ-وڭاي قابىلدايمىز دا، ءوزىمىزدىڭ دايىن تۇرعان اسىلىمىزدى باعالاماي، ەنجارلىق تانىتامىز.»
زەينەپ احمەتوۆا
"بابالار اماناتى" كىتابىنان
جەتى دامنەن كوجە جاساپ، ادامدارعا ءدام تاتقىزىپ، ارقا جارقا بولاتىن كوڭىل مەرەكەسى. ءبىز وسىنى كوتەرە الماي كەلە جاتىرمىز.
«ناۋرىزدا قوي سويىپ، باس تارتىپ، كۇرىش كوجەنى ناۋرىز كوجە اتىمەن بەرۋ دە ادەتكە اينالدى. ەڭ ءبىر سوراقىلىق ناۋرىزدا اراق ىشەتىندەر جەتەرلىك. «مەيرامدا كوڭىل كوتەرەيىك» دەپ جەلەۋ ايتادى. وتىنىڭ باسىندا ناۋرىزعا قاتىستى ەش دايىندىق جاساماي، ءوز ۇيىندە ءشوپ باسىن سىندىرماي-اق ناۋرىزكوجە ءدامىن ءبىر ادامعا تاتىرماي-اق، كوشەدە قىدىرىپ كەلىپ، ناۋرىز وتكىزدىك دەيتىندەر تولىپ جاتىر.»
"بابالار اماناتى" كىتابىنان
ەڭ قىزىعى، اپامىزدىڭ ناۋرىزكوجەسىن باۋىرجان اتامىز بەن ەسىمى ايقاراعا تانىس باتىر اعالارىمىزدىڭ ماقتاپ، باتا بەرگەنىنىڭ ءوزى ادەمى وقيعا.
«1973 جىلى ناۋرىزعا دايىندىق جاساپ جاتقان كەزىمدە، جەڭگەم تۇيىلگەن بيداي مەن دۇكەننىڭ ءنارسىز ايرانىن قوسپا دەپ قۇرت اكەپ بەرگەن. ويىمدا، اتا نەگە ۇندەمەي جاتىر ەكەن، ەرتەڭ مەرەكە ەكەنىن ۇمىتىپ قالدىما ەكەن دەپ جۇرگەم. سونداي قىراعى، ساق ادام عوي. قۇرتتى ەزىپ وتىرعانىمدا اتا اس ۇيگە كىرىپ كەلگەندە ورنىمنان قارعىپ تۇردىم.
-قىزىر ءتۇنى قابىل بولسىن، - دەدى .
-ماليكە سەكىلدى تەكتى انانىڭ تاربيەسىن كورگەن ادام ناۋرىزدى ۇمىتپايتىنىن ءبىلدىم، سوندىقتان ۇندەمەي جاتتىم.
كەلەسى كۇنى ۇيگە قاسىم قايسەنوۆ پەن راقىمجان قوشقارباەۆ كەلدى. ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ سول كۇنگى ءبىرىنشى كوجەسىن سول كىسىلەر ءىشتى. ولار تاڭقالىپ، اۋىلدىق جەر بولماسا، قالادا ەشكىم كوجە بەرمەيدى دەپ كۇرسىندى.
سول كەزدە اتام:
«بۇل مومىشۇلىنىڭ شاڭىراعى عوي، بۇل ۇيدە كوجە بەرمەسە قالاي بولعانى» دەدى.
1973 جىلى ءبىرىنشى رەت اتانىڭ شاڭىراعىندا ناۋرىز كوجە جاساپ، باتىر اتالار ءىشىپ باتاسىن بەردى. ۇلكەندەردىڭ باتاسىنىڭ شاراپاتىنىڭ ارقاسىندا شىعار، ەلدىڭ الدىندا وسىلاي جۇرگەنىم...
راسىمەن، ۇلىس كۇنى ءوز دارەجەسىندە تويلانىپ جاتپاعانى ايقىن. كوزبوياۋشىلىق پەن قۇجاتقا جازىلاتىن ءبىر اق ءسوز ءۇشىن عانا كيىز ۇيلەر قۇرىلىپ، ۇلتتىق كيىمدەردى ناقىشتايتىن سەكىلدىمىز. بۇل كۇندى ەڭ الدىمەن سەزىنە ءبىلۋ – مىندەتىمىز. وتباسىمىزبەن قارسى الىپ، بالالاردىڭ ميىنا ءوز ءتول جاڭا جىلىمىزدىڭ قادىر-قاسيەتىن ۇعىندىرار بولساق، جەتىستىككە جەتكەن بولار ەدىك. دەگەنمەن، كوش تۇزەلەر...
ۇلىس وڭ بولسىن!
دايىنداعان: ءىنجۋ ومىرزاق،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
