الماتىنىڭ اكىمدىگى قالانىڭ باس جوسپارىنا وزگەرىس ەنگىزگەلى جاتىر. وسى گەنپلاننىڭ ىشىندە «قالانىڭ تاريحي ورتالىعى» دەيتىن ءبىر داۋلى ءبولىم بار. ونىڭ اۋماعىنا شاھاردىڭ ورتالىعى مەن بەرتىندە سالىنعان كوشەلەرگە دەيىن كىرگەن.
نەگىزى، قالانىڭ تاريحي ورتالىعى باسقا جاقتا. ال بۇل كوشەلەردە بالەنباي جىل بۇرىن سالىنعان، توزىپ تۇرعان، جاڭالاۋدى قاجەت ەتەتىن قانشاما تۇرعىن ءۇي بار. ەگەر بۇل جوبا بەكىتىلىپ كەتسە، ەسكىرگەن، توزىعى جەتىپ قۇلاعالى تۇرعان ونداعى ءۇي-جايلارعا ەشكىم جولاي المايدى. ولاردىڭ توزىپ، ءوزى قۇلاپ قالعانىن عانا كۇتىپ وتىرۋعا تۋرا كەلەدى. قالا اكىمدىگى بۇل جوبانى قانداي نەگىزگە سۇيەنىپ جاسادى، وسى جاعى قىزىق بولىپ تۇر. سوندا، ابدەن توزىپ بىتكەن ەسكى ۇيدە تۇرىپ جاتقاندار قايتپەك؟ ولاردى جاڭالاۋعا بولماي ما؟ وسى جاقىندا ءبىر توپ ءورىستىلدى بلوگەر اكىمدىككە حات جازىپتى. ولار سوندا قالاداعى كەيبىر ەسكىرگەن ۇيلەردى بۇزىپ تاستاپ، ورنىنا كوپقاباتتى جاڭا ءۇي سالىپ بەرىپ جاتقان بيزنەسمەندەرگە قاراداي تيىسكەن.
ءتىپتى كەيبىرەۋى پرەزيدەنتكە دەيىن حات جازىپ، الماتىنىڭ باسىنا قارا بۇلت ءتوندىرىپ، بارىنە ءبىر زاكاز تۇسكەندەي جان-جاقتان جامىراپ كەتىپتى. بيزنەسمەندەردى حالىق جاۋى سياقتى ەتىپ كورسەتىپ، ولاردان اقشا العىسى كەپ بوپسالاۋعا دەيىن بارعانىن دا ەستىپ جاتىرمىز. پرەزيدەنت سوندا ولاردى تىڭداي ما، حالىقتى تىڭداي ما؟ حالىقتىڭ ءوزى جازا المايدى. ال بلوگەرلەردىڭ كوبى اقشاسىز قولىن قيمىلداتپايتىنىن قازىر بەسىكتەگى بالاعا دەيىن بىلەدى. وڭدى-سولدى ءۇي سالۋعا رۇقسات بەرە بەرەتىن ارحيتەكتورلار دا اقىماق ەمەس شىعار؟! ونىڭ ءبارىن ولشەپ، جوباسىن جاساپ، قالانىڭ ساۋلەتىنە قيۋلاسا ما، قيۋلاسپاي ما، سونىڭ ءبارىن ەسكەرىپ بارىپ رۇقسات بەرەدى. ءجون جوق جەردەن داۋ شىعارىپ جۇرەتىن ولاردىڭ ايتاتىن ءبىر سىلتاۋى – جاڭاعىداي ءزاۋلىم ۇيلەر الماتىنىڭ كەلبەتىن بۇزىپ، تاريحي دۇنيەلەردى ءبۇلدىرىپ جاتىر ەكەن.
تاريحي ەسكەرتكىش دەيتىندەي، ول ۇيلەر ريم مەن پاريجدەگى سياقتى بەرىسى 500, ارىسى مىڭ جىل بولعان عيماراتتار ەمەس. وسىدان ءجۇز-اق جىل بۇرىن عانا سالىنىپ، ابدەن قاڭسىپ تۇرعان، قۇلاعالى تۇرعان، جاڭالاماسا بولمايتىن باسپانالار. قالانىڭ ورتالىعى مەن تومەنگى جاعىندا 1930-1950 جىلدارى سالىنعان ۇيلەر كوپ. ولار دا ەسكىرىپ، جاڭالاۋدى قاجەت ەتىپ تۇر. مۇنداي پاتەرلەر ارى قاراي تۇرا بەرۋگە جارامايدى. قاۋىپتى دەپ ايتسا دا بولادى. الماتىدا قازىر وسىنداي توزىعى جەتىپ تۇرعان 1340 ءۇي بار ەكەن. ءبىزدىڭ شەندىلەردە ءبىر جامان ادەت بار: ءورىستىلدى بلوگەرلەردىڭ ايتقانىمەن ءجۇرىپ، ايداعانىنا كونىپ وتىرادى ۇنەمى. سوسىن قالاداعى ءبىراز ۇيلەر بەتوننان ەمەس، اعاشتان سالىنعان. سىقىرلاپ، ارەڭ تۇر ولار دا. قالا اكىمدىگى وندا تۇراتىندارعا باسقا جاقتان ءۇي الىپ بەرە مە، قايتەدى؟ ەگەر ولار قالانىڭ «تاريحي ورتالىعىنا» كىرىپ كەتسە، وندا ۇيلەرى قيراپ قالعانشا وتىرادى دەگەن ءسوز. ويتكەنى قۇرىلىس كومپانيالارىنا ول ۇيلەردى بۇزىپ، ورنىنا جاڭا ءۇي سالۋعا بولمايدى ەكەن. قازىر قالادا باراكتا، ەكى قاباتتى ۇيلەردە، جاتاقحانادا يتشىلەپ تۇرىپ جاتقاندار ءالى كوپ.
جاڭاعى «تاريحي ورتالىقتىڭ» اۋماعىنداعى وسىنداي ەسكى جاتاقتاردان اياق الىپ جۇرە المايسىز. وسىنداي باراكتا تۇرىپ جاتقانداردىڭ باسىنداعى جاعدايعا بايلانىستى ءبىر وقيعا ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. ءبىراز جىل بۇرىن الماتىداعى ءبىر كوشەنىڭ قيىلىسىنان ءزاۋلىم ءۇي سالىندى. بۇرىن ول جەردە ءۇي سيقى جوق ءبىر باراك قالقيىپ تۇراتىن. وندا ءۇي-ىشىمەن اۋىلدان قالاعا جۇمىس ىزدەپ كەلگەن قازاقتار تۇرىپ جاتتى. الماتىدا تۇرامىز دەگەن اتى بولماسا، زاماننىڭ كەڭ كەزىندە باراكتى جەكەشەلەندىرىپ الىپ، ەرىكسىز سوندا تۇراقتاپ قالعاندار ەدى. كەيىن ءبىر بيزنەسمەن الگى باراكتى تۇگەل ساتىپ الىپ، ورنىنا كوپقاباتتى ۇلكەن ءۇي سالدى دا، سول جەردەن بارىنە ءبىر-ءبىر جاڭا پاتەردەن بەرىپ، باراكتىڭ تۇرعىندارىن جارىلقاپ تاستادى. بىراق سول ءۇيدى سالماس بۇرىن باراكتاعىلارعا ىرگەلەس تۇرعان، ولارعا توبەسىنەن قاراپ ۇيرەنگەن قاسىنداعى بەس قاباتتى ۇيدەگىلەر شۋ شىعارىپ، بىرازعا دەيىن قۇرىلىسقا كەدەرگى كەلتىرىپ، داۋلاسىپ ءجۇرىپ الدى. بىلاي قاراساڭ، ءىشتى ورتەپ بارا جاتقان كادىمگى قىزعانىش. انانداي ءزاۋلىم ءۇيدى قاراپايىم قازاققا قيماي تۇرعانى تۇسىنىكتى ءجايت بولاتىن. كىمدەر ەكەنىن ىشتەرىڭىز سەزىپ وتىر عوي. كەيىن ءۇي سالىنىپ، جاڭاعى ايقاي-شۋ ۇمىتىلىپ كەتتى. قازىر بلوگەر دەگەننىڭ تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەي تۇرعان زامان عوي. ەلدىڭ تاعدىرىن سولار شەشەتىن بولدى.
ەندى بۇدان كەيىن ونداي ەسكىرگەن جايلاردى بۇزسا دا، ەكى قاباتتى ءۇيدىڭ ورنىنا زاڭ بويىنشا ەكى-اق قاباتتى ءۇي سالۋى كەرەك. بيزنەسمەندەر وندايعا بارا المايدى. قۇرىلىسقا كەتەتىن شىعىننىڭ ورنىن جابۋ ءۇشىن ەكى قاباتتى ءۇيدىڭ ورنىنا كەم دەگەندە 6 قاباتتى ءۇي سالىنادى ەكەن. ەكى قاباتىن سودان بۇزىلعان ءۇيدىڭ بۇرىنعى يەلەرىنە بەرەدى دە، قالعان قاباتىن ساتىپ، قۇرىلىسقا كەتكەن شىعىندى جاۋىپ، ۇستىنەن پايدا تابادى ولار. پايداسى جوق نارسەگە بيزنەسمەندەر ولسە دە جولامايدى. ال بۇل جوبا بەكىتىلەتىن بولسا، قاراپايىم حالىق باسپاناسىن جاڭالاۋدان قالىپ، بيزنەسمەندەر ولاردىڭ ەسكىرگەن ءۇيىنىڭ ورنىنا كوپقاباتتى ءۇي سالىپ بەرىپ، ولاردى دا جاڭا پاتەرمەن جارىلقاپ، وزدەرى دە پايدا تابۋدان قالادى. ءسويتىپ، باراك پەن جاتاقحانادا تۇرىپ جاتقاندار ەشقايدا كەتپەي، سول وتىرعان جەرىندە ماڭگى باقي توبەسى ورتاسىنا تۇسكەنشە وتىرا بەرەدى.
اكىمدىكتە قاڭتار ايىنىڭ اياعىنا تامان ۇلكەن جيىن ءوتىپ، وسىعان بايلانىستى كوپشىلىكتىڭ پىكىرىن تىڭداماقشى. ول جەردە ەسكى ۇيدە تۇرىپ جاتقان قالا تۇرعىندارىنا ءسوز بەرىلەتىنىنە سەنۋ قيىن. بلوگەرلەر تاعى دا حالىقتىڭ اتىنان سويلەپ، ولاردىڭ تاعدىرىن 2 ساعاتتىق جيىندا شەشە سالۋى مۇمكىن. سوندىقتان قالا اكىمدىگى بۇل جوسپاردى قايتا قاراپ، ەلدى پاتەرىن جاڭالايتىن مۇمكىندىكتەن ايىرمايتىنداي ءبىر شەشىمگە كەلگەنى دۇرىس. وسى جيىندا سونداي باسپانادا تۇرىپ جاتقانداردىڭ وزىنە ءسوز بەرىپ، ەكى جاق مامىلەگە كەلگەندە ءتىپتى جاقسى بولاتىن ەدى. وندا، الماتى اكىمدىگىنىڭ حالىقتى تىڭدايتىنىنا انىق كوزىمىز جەتەدى!
ەرلان بەكەشەۆ,
الماتى قالاسى.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى.
