مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «سىندارلى قوعامدىق ديالوگ – قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسىن ازىرلەپ، قابىلداۋىمىز كەرەكتىگىن» ايتتى.
– ازاماتتاردىڭ بارلىق سىندارلى ءوتىنىش-تىلەكتەرىن جەدەل ءارى ءتيىمدى قاراستىراتىن «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن ىسكە اسىرۋ – بارىمىزگە ورتاق مىندەت. بيلىك پەن قوعام اراسىندا تۇراقتى ديالوگ ورناتۋ ارقىلى عانا قازىرگى گەوساياسي احۋالعا بەيىمدەلگەن ۇيلەسىمدى مەملەكەت قالىپتاستىرۋعا بولادى. سوندىقتان ازاماتتىق قوعامعا قولداۋ كورسەتىپ، ونىڭ الەۋەتىن نىعايتا ءتۇسۋ كەرەك. سونداي-اق، اسا ماڭىزدى جالپى مەملەكەتتىك مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن تالقىلاۋ جۇمىستارىنا ازاماتتىق قوعامنىڭ مۇمكىندىكتەرىن كەڭىنەن قولدانۋ قاجەت. بەلسەندى ازاماتتىق قوعام قۇرۋ ءۇشىن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ قاجەت دەپ سانايمىن. سوندىقتان، جاقىن ارادا ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسىن ازىرلەپ، قابىلداۋىمىز كەرەك، – دەپ اتاپ كورسەتتى پرەيزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ.
ال شىن مانىنە كەلگەندە، ازاماتتىق قوعام دەگەنىمىز نە؟ ال ازاماتتىق قوعامنىڭ تۇجىرىمداماسىندا نە ايتىلعان؟
2025 جىلعا دەيىن ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءىس-قيمىل شارالارى ناقتى ايتساق، ەكى كەزەڭدى قامتيدى. 2020 - 2022 جىلدار – بۇل ءبىرىنشى كەزەڭ. ال ەكىنشى كەزەڭ - 2023 - 2025 جىلدار ارالىعىندا جۇزەگە اسادى. ءبىرىنشى كەزەڭدە زاڭنامانى جەتىلدىرۋ جاعى قاراستىرىلسا، ەكىنشى كەزەڭدە بيلىك پەن ازاماتتىق قوعامنىڭ بىرلەسكەن بەلسەندى جوسپارلارى جۇزەگە اساتىن بولادى.
راسى كەرەك، بۇرىنعىداي ەمەس، سوڭعى جىلدارى ازاماتتىق قوعامنىڭ بەلسەندىلىگى ارتتى. مەملەكەتتىڭ دامۋىنداعى قوعامدىق ومىردە قاراپايىم حالىقتىڭ ءوزى بەلسەندى بولا باستادى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت" تۇجىرىمداماسى جۇزەگە اسىپ جاتىر. راسى كەرەك، قازىر بيلىك پەن حالىق اراسىندا ديالوگ ورنادى. تۇسىنىستىك پايدا بولا باستادى. بۇل ارينە ازاماتتىق قوعامنىڭ بەلسەندىلىگىن كورسەتەدى.
ازاماتتىق قوعام – بۇل قاراپايىم حالىق، ءبىز بەن ءسىز جانە قوعامدا وزىندىك ورنى بار ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار. ال ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ مەملەكەتتىڭ دامۋىندا ىقپالى وراسان زور. قازاقستان زايىرلى، وركەنيەتكە بەت العان مەملەكەت. سوندىقتان دا حالىقتىڭ ۇنىنە قۇلاق اسادى. جالپى بيلىك قاشان دا حالىقتىڭ ۇنىنە قۇلاق اسسا، وندا ءوزارا تۇسىنىستىك ورنايدى. بىرنەشە مىسال كەلتىرەيىك، ونداعان جىلعا سوزىلعان «كوكجايلاۋ» جوباسى اقىرى حالىقتىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسقان جوق. حالىق ءۇنىن مەملەكەت باسشىسى قۇپتادى. اقىرى پرەزيدەنت ارالاسقاننان كەيىن «كوكجايلاۋ» جوباسى توقتادى. بۇل دا بيلىك پەن حالىق اراسىنداعى ورتاق تۇسىنىستىك، ناقتى ايتقاندا، ءبىر-بىرىمەن ءتىل تابىستى. تاعى ءبىر مىسال، «سۋلپاك» ساۋدا ءۇيىنىڭ الدىندا كەسىلگەن اعاشتار. ءبىر تۇندە رۇقساتسىز كەسىلگەن اعاش الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى بيلىكتىڭ قۇلاعىنا جەتتى. ىسكە مەملەكەت باسشىسى ارالاستى. اقىرى كىنالىلەر جاۋاپقا تارتىلدى، ايىپپۇل تولەدى. كەسىلگەن اعاشتاردىڭ ورنىنا قايتادان ءوسىمتال اعاشتار وتىرعىزىلدى. بۇل ارينە الدىمەن ازاماتتىق قوعامنىڭ بەلسەندىلىگى دەر ەدىم. مۇنداي مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولادى.
جالپى كەز كەلگەن ماسەلەگە حالىقتىڭ بەلسەندى بولۋىنان قوعام، مەملەكەت ۇتىلمايدى. قايتا مەملەكەتتىڭ مىزعىماس، بەرىك بولۋىنا ازاماتتىق قوعامنىڭ ىقپالى تيەدى. ال مەملەكەت..
مەملەكەت ءوز كەزەگىندە ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ قالىپتاسۋىنا ءاردايىم كومەگىن تيگىزىپ وتىرادى. زاڭنامالىق تەتىكتەر جاسايدى، ولاردىڭ قۇقىقتىق جاعىنان قورعالۋىن قامتاماسىز ەتەدى. ازاماتتاردىڭ قۇقى مەن بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتەدى. ءوزارا سىندارلى ءىس-قيمىل تولايىم تابىسقا جەتكىزەدى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋ ءۇشىن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ قاجەت» دەپ وتىرعانى دا بەكەر ەمەس. سوندىقتان دا پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا وراي، ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسى ازىرلەندى. ال ول تۇجىرىمدامادا نە ايتىلعان؟
2025 جىلعا دەيىن قابىلدانعان ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋدىڭ تۇجىرىمداماسى التى بولىمنەن تۇرادى. ايتا كەتۋ كەرەك، اتالعان تۇجىرىمداما مەملەكەت باسشىسىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسى، قازاقستان حالقىنا جولداۋى پرەزيدەنتتىڭ جارلىقتارى مەن ۇسىنىستارى نەگىزىندە دايىندالعان.
جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، تۇجىرىمدامادا كورسەتىلگەندەي، ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋ ءۇشىن مەملەكەت سول قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ازاماتتارىنا قولايلى كليماتتىق احۋال جاسايدى. حالىقپەن ارادا ءوزارا ءتيىمدى ءىس-قيمىل قالىپتاستىرادى. ەلدەگى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتەدى. مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسىنىڭ مىقتى بولىپ، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىن كۇشەيتۋگە كۇش سالادى. تۇراقتىلىق، بەيبىتشىلىك، ءوزارا تەڭ قۇقىلى ارىپتەستىك بار جەردە ەلدە ەتنوسارالىق تاتۋلىق پەن كەلىسىم ورنايدى. تۇراقتىلىق قازاقستاننىڭ باعا جەتپەس قۇندىلىعى ەكەندىگى ءسوزسىز. جالپى بيلىك پەن ازاماتتىق قوعام قاشان دا ءبىر-ءبىرىن تولىقتىرىپ وتىرادى.
راسى كەرەك، قوعامدا جەكڭە ادامنىڭ ءۇنى مەن مۇڭى بيلىككە كاشان دا ەستىلە بەرمەۋى مۇمكىن. مۇنداي جاعدايدا جەكە تۇلعا نە ىستەۋى كەرەك؟ كەز كەلگەن ادام ءوزىنىڭ شەشىلمەگەن تۇيتكىلدى ماسەلەسىن جەرگىلىكتى بيلىككە جەتكىزەدى. ەگەر ماسەلەسى شەشىلمەي جاتسا، قوعامدىق ساياسي ۇيىمدار، كاسىپوداقتار جانە تاعى باسقا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار ارقىلى جەتكىزەدى. مىسالى، كەيبىر پارتيالاردا حالىقتى قابىلدايتىن ارنايى قوعامدىق بولىمدەر بار. ولار حالىقتىڭ تالابىن جەرگىلىكتى بيلىك پەن ءتيىستى ورىندارعا جەتكىزەدى. حالىق سايلاعان دەپۋتاتتار ۇكىمەتكە دەپۋتاتتىق ساۋالناما جىبەرەدى. سول ارقىلى تۇيتكىلدى ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابۋعا كومەكتەسەدى. مىنە پروبلەمانى شەشۋدىڭ وسىنداي ءارتۇرلى جولى بار.
قازىر اۋدان، وبلىس اكىمدەرى حالىقپەن ءجيى كەزدەسەدى. الەۋمەتتىك جەلىدە اكىمدەردىڭ جەكە پاراقشاسى اشىلعان. وندا حالىق شەشىلمەگەن ماسەلەگە ناقتى جاۋاپ الادى. اكىمدەر حالىقتىڭ الدىندا ءاردايىم ەسەپ بەرىپ وتىرادى. حالىقتى قابىلداۋدىڭ ارنايى كەستەسى بار. ازاماتتىق قوعام مەن بيلىك اراسىنداعى اشىقتىق بار.
ءتىپتى «ءتورتىنشى بيلىك» رەتىندە سانالاتىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ازاماتتىق قوعام مۇشەلەرى ءوز پىكىرىن ەركىن ايتىپ، بيلىكتىڭ پروبلەمانى تەزەرەك شەشۋىنە ىقپال ەتەدى. مىسالى، جاقىندا عانا اقتوبە وبلىسىنداعى بەستاماق اۋلىنداعى شوشقا فەرماسىنا قاتىستى تۇرعىنداردىڭ جانايقايىنان كەيىن ماسەلە شەشىلدى. شوشقا فەرماسىنىڭ باسشىلىعىنا ەكولوگيالىق تالاپتاردى، قورشاعان ورتاعا زالال كەلتىرگەنى ءۇشىن 7 ميلليارد تەڭگە ايىپپۇل سالىندى. حالىق تالابىنان كەيىن شوشقا فەرماسى جابىلۋى دا مۇمكىن. بۇل ارينە، مەملەكەتتىڭ، ياعني جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ حالىق ۇنىنە قۇلاق اسىپ وتىرعانىنىڭ ناتيجەسى دەپ ايتۋعا بولادى. ويتكەنى مەملەكەت باسشىسى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا مۇنى ناقتى اتاپ كورسەتتى.
– «ازاماتتاردىڭ بارلىق سىندارلى ءوتىنىش-تىلەكتەرىن جەدەل ءارى ءتيىمدى قاراستىراتىن «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن ىسكە اسىرۋ – بارىمىزگە ورتاق مىندەت.بيلىك پەن قوعام اراسىندا تۇراقتى ديالوگ ورناتۋ ارقىلى عانا قازىرگى گەوساياسي احۋالعا بەيىمدەلگەن ۇيلەسىمدى مەملەكەت قالىپتاستىرۋعا بولادى. سوندىقتان ازاماتتىق قوعامعا قولداۋ كورسەتىپ، ونىڭ الەۋەتىن نىعايتا ءتۇسۋ كەرەك، – دەدى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
جالپى ايتقاندا، قازىرگى ۋاقىت كورسەتىپ وتىرعانداي، ازاماتتىق قوعام مەن بيلىك ءوزارا سەرىكتەس، ءبىر-ءبىرىن تولىقتىرىپ وتىرادى. ال ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا ناقتى ايتساق، حالىقپەن اراداعى ءوزارا ءتيىمدى ءىس-قيمىل شارالارى ايقىن جىكتەپ كورسەتىلگەن. سوندىقتان دا ازاماتتىق قوعامنىڭ بەلسەندى قالىپتاسۋى ەڭ الدىمەن قوعامداعى جەكە ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ويتكەنى ازاماتتىق قوعام بەلسەندى بولسا، مەملەكەت تە قۋاتتى ەكەنىن ارقاشان ۇمىتپاۋىمىز قاجەت.
ەركىن قالدان
