Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Syndarly qoǵamdyq dıalog – Qazaqstannyń turaqtylyǵy men órkendeýiniń negizi» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda Azamattyq qoǵamdy damytýdyń 2025 jylǵa deıingi tujyrymdamasyn ázirlep, qabyldaýymyz kerektigin» aıtty.
– Azamattardyń barlyq syndarly ótinish-tilekterin jedel ári tıimdi qarastyratyn «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasyn iske asyrý – bárimizge ortaq mindet. Bılik pen qoǵam arasynda turaqty dıalog ornatý arqyly ǵana qazirgi geosaıası ahýalǵa beıimdelgen úılesimdi memleket qalyptastyrýǵa bolady. Sondyqtan azamattyq qoǵamǵa qoldaý kórsetip, onyń áleýetin nyǵaıta túsý kerek. Sondaı-aq, asa mańyzdy jalpy memlekettik mindetterdi sheshý úshin talqylaý jumystaryna azamattyq qoǵamnyń múmkindikterin keńinen qoldaný qajet. Belsendi azamattyq qoǵam qurý úshin úkimettik emes uıymdardyń bedelin arttyrý qajet dep sanaımyn. Sondyqtan, jaqyn arada Azamattyq qoǵamdy damytýdyń 2025 jylǵa deıingi tujyrymdamasyn ázirlep, qabyldaýymyz kerek, – dep atap kórsetti Preızıdent Qasym-Jomart Toqaev.
Al shyn mánine kelgende, azamattyq qoǵam degenimiz ne? Al azamattyq qoǵamnyń tujyrymdamasynda ne aıtylǵan?
2025 jylǵa deıin azamattyq qoǵamdy damytý tujyrymdamasyn júzege asyrýdyń is-qımyl sharalary naqty aıtsaq, eki kezeńdi qamtıdy. 2020 - 2022 jyldar – bul birinshi kezeń. Al ekinshi kezeń - 2023 - 2025 jyldar aralyǵynda júzege asady. Birinshi kezeńde zańnamany jetildirý jaǵy qarastyrylsa, ekinshi kezeńde bılik pen azamattyq qoǵamnyń birlesken belsendi josparlary júzege asatyn bolady.
Rasy kerek, burynǵydaı emes, sońǵy jyldary azamattyq qoǵamnyń belsendiligi artty. Memlekettiń damýyndaǵy qoǵamdyq ómirde qarapaıym halyqtyń ózi belsendi bola bastady. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń «halyq únine qulaq asatyn memleket" tujyrymdamasy júzege asyp jatyr. Rasy kerek, qazir bılik pen halyq arasynda dıalog ornady. Túsinistik paıda bola bastady. Bul árıne azamattyq qoǵamnyń belsendiligin kórsetedi.
Azamattyq qoǵam – bul qarapaıym halyq, biz ben siz jáne qoǵamda ózindik orny bar úkimettik emes uıymdar. Al úkimettik emes uıymdardyń memlekettiń damýynda yqpaly orasan zor. Qazaqstan zaıyrly, órkenıetke bet alǵan memleket. Sondyqtan da halyqtyń únine qulaq asady. Jalpy bılik qashan da halyqtyń únine qulaq assa, onda ózara túsinistik ornaıdy. Birneshe mysal keltireıik, ondaǵan jylǵa sozylǵan «Kókjaılaý» jobasy aqyry halyqtyń belsendiliginiń arqasynda júzege asqan joq. Halyq únin memleket basshysy quptady. Aqyry Prezıdent aralasqannan keıin «Kókjaılaý» jobasy toqtady. Bul da bılik pen halyq arasyndaǵy ortaq túsinistik, naqty aıtqanda, bir-birimen til tabysty. Taǵy bir mysal, «Sýlpak» saýda úıiniń aldynda kesilgen aǵashtar. Bir túnde ruqsatsyz kesilgen aǵash áleýmettik jeli arqyly bıliktiń qulaǵyna jetti. Iske memleket basshysy aralasty. Aqyry kináliler jaýapqa tartyldy, aıyppul tóledi. Kesilgen aǵashtardyń ornyna qaıtadan ósimtal aǵashtar otyrǵyzyldy. Bul árıne aldymen azamattyq qoǵamnyń belsendiligi der edim. Mundaı mysaldardy kóptep keltirýge bolady.
Jalpy kez kelgen máselege halyqtyń belsendi bolýynan qoǵam, memleket utylmaıdy. Qaıta memlekettiń myzǵymas, berik bolýyna azamattyq qoǵamnyń yqpaly tıedi. Al memleket..
Memleket óz kezeginde azamattyq qoǵam ınstıtýttarynyń qalyptasýyna árdaıym kómegin tıgizip otyrady. Zańnamalyq tetikter jasaıdy, olardyń quqyqtyq jaǵynan qorǵalýyn qamtamasyz etedi. Azamattardyń quqy men bostandyǵyn qamtamasyz etedi. Ózara syndarly is-qımyl tolaıym tabysqa jetkizedi. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń «azamattyq qoǵamdy damytý úshin úkimettik emes uıymdardyń bedelin arttyrý qajet» dep otyrǵany da beker emes. Sondyqtan da Prezıdent tapsyrmasyna oraı, Azamattyq qoǵamdy damytýdyń 2025 jylǵa deıingi tujyrymdamasy ázirlendi. Al ol tujyrymdamada ne aıtylǵan?
2025 jylǵa deıin qabyldanǵan azamattyq qoǵamdy damytýdyń tujyrymdamasy alty bólimnen turady. Aıta ketý kerek, atalǵan tujyrymdama memleket basshysynyń saılaýaldy baǵdarlamasy, Qazaqstan halqyna Joldaýy Prezıdenttiń jarlyqtary men usynystary negizinde daıyndalǵan.
Joǵaryda aıtyp ótkenimizdeı, Tujyrymdamada kórsetilgendeı, azamattyq qoǵamdy damytý úshin memleket sol qoǵamda ómir súrip otyrǵan azamattaryna qolaıly klımattyq ahýal jasaıdy. Halyqpen arada ózara tıimdi is-qımyl qalyptastyrady. Eldegi turaqtylyqty qamtamasyz etedi. Memlekettiń irgetasynyń myqty bolyp, halyqtyń áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıyn kúsheıtýge kúsh salady. Turaqtylyq, beıbitshilik, ózara teń quqyly áriptestik bar jerde elde etnosaralyq tatýlyq pen kelisim ornaıdy. Turaqtylyq Qazaqstannyń baǵa jetpes qundylyǵy ekendigi sózsiz. Jalpy bılik pen azamattyq qoǵam qashan da bir-birin tolyqtyryp otyrady.
Rasy kerek, qoǵamda jekńe adamnyń úni men muńy bılikke kashan da estile bermeýi múmkin. Mundaı jaǵdaıda jeke tulǵa ne isteýi kerek? Kez kelgen adam óziniń sheshilmegen túıtkildi máselesin jergilikti bılikke jetkizedi. Eger máselesi sheshilmeı jatsa, qoǵamdyq saıası uıymdar, kásipodaqtar jáne taǵy basqa úkimettik emes uıymdar arqyly jetkizedi. Mysaly, keıbir partııalarda halyqty qabyldaıtyn arnaıy qoǵamdyq bólimder bar. Olar halyqtyń talabyn jergilikti bılik pen tıisti oryndarǵa jetkizedi. Halyq saılaǵan depýtattar úkimetke depýtattyq saýalnama jiberedi. Sol arqyly túıtkildi máseleniń sheshimin tabýǵa kómektesedi. Mine problemany sheshýdiń osyndaı ártúrli joly bar.
Qazir aýdan, oblys ákimderi halyqpen jıi kezdesedi. Áleýmettik jelide ákimderdiń jeke paraqshasy ashylǵan. Onda halyq sheshilmegen máselege naqty jaýap alady. Ákimder halyqtyń aldynda árdaıym esep berip otyrady. Halyqty qabyldaýdyń arnaıy kestesi bar. Azamattyq qoǵam men bılik arasyndaǵy ashyqtyq bar.
Tipti «tórtinshi bılik» retinde sanalatyn buqaralyq aqparat quraldary arqyly azamattyq qoǵam músheleri óz pikirin erkin aıtyp, bıliktiń problemany tezerek sheshýine yqpal etedi. Mysaly, jaqynda ǵana Aqtóbe oblysyndaǵy Bestamaq aýlyndaǵy shoshqa fermasyna qatysty turǵyndardyń janaıqaıynan keıin másele sheshildi. Shoshqa fermasynyń basshylyǵyna ekologııalyq talaptardy, qorshaǵan ortaǵa zalal keltirgeni úshin 7 mıllıard teńge aıyppul salyndy. Halyq talabynan keıin shoshqa fermasy jabylýy da múmkin. Bul árıne, memlekettiń, ıaǵnı jergilikti bıliktiń halyq únine qulaq asyp otyrǵanynyń nátıjesi dep aıtýǵa bolady. Óıtkeni memleket basshysy Qazaqstan halqyna Joldaýynda muny naqty atap kórsetti.
– «Azamattardyń barlyq syndarly ótinish-tilekterin jedel ári tıimdi qarastyratyn «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasyn iske asyrý – bárimizge ortaq mindet.Bılik pen qoǵam arasynda turaqty dıalog ornatý arqyly ǵana qazirgi geosaıası ahýalǵa beıimdelgen úılesimdi memleket qalyptastyrýǵa bolady. Sondyqtan azamattyq qoǵamǵa qoldaý kórsetip, onyń áleýetin nyǵaıta túsý kerek, – dedi memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev.
Jalpy aıtqanda, qazirgi ýaqyt kórsetip otyrǵandaı, azamattyq qoǵam men bılik ózara seriktes, bir-birin tolyqtyryp otyrady. Al azamattyq qoǵamdy damytý tujyrymdamasynda naqty aıtsaq, halyqpen aradaǵy ózara tıimdi is-qımyl sharalary aıqyn jiktep kórsetilgen. Sondyqtan da azamattyq qoǵamnyń belsendi qalyptasýy eń aldymen qoǵamdaǵy jeke adamnyń ózine baılanysty ekenin umytpaýymyz kerek. Óıtkeni azamattyq qoǵam belsendi bolsa, memleket te qýatty ekenin árqashan umytpaýymyz qajet.
Erkin QALDAN
