كەڭەستiك يدەولوگيا جاسىرعان اقيقات

2315
Adyrna.kz Telegram

توتاليتارلىق جۇيەنiڭ بiر بەلگiسi – جابىق مۇراعات قورلارى. حالىققا تانىسۋعا بەرiل­مەيتiن تاريحي فاكتiلەر. حالىقتان الشاقتاعان بيلiك وسى ارەكەتi ارقىلى ءوزiنiڭ جالعان بەت-بەينەسiن جاسايدى. كەڭەستەر وداعىنداعى ستاليندiك بيلiك وسى جولمەن ءجۇردi. دەگەنمەن، ۋاقىت – تورەشi. جابىق قورلاردىڭ شەتi عانا اشىلىپ ەدi, الگi جالعان بەت-بەينەدەن ەشتەڭە دە قالمادى.

توتاليتارلىق جۇيەنiڭ جەتi قات جەر استىنا جاسىرعان قۇپيالارىنىڭ بiرi – قازاق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى تۋرالى اقيقات ەدi. بiز، اراسىندا زەرتتەۋشi عالىمدار دا بار، وسى ۋاقىتقا دەيiن “الاش قوزعالىسى” دەلiنiپ كەلگەن پرو­تسەستiڭ جالعىز شىن اتى – قازاق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى بولاتىن. توتاليتارلىق جۇيە ونى وسى ءوز اتىمەن اتاپ، اشكەرە بولۋدان قورىقتى، شىندىقپەن بەتپە-بەت كەلۋگە قايمىقتى.
ماسكەۋ مۇراعاتىنداعى قۇپيا قورلاردان الىنىپ، بۇگiن گازەت بەتiندە جارىق كورiپ وتىرعان ءبادريسافا بايتۇرسىنكەلiنiنiڭ، احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ جانە ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ سول كەزدەگi ساياسي تۇتقىندارعا كومەك قورىنىڭ ءتورايىمى ەكاتەرينا پاۆلوۆنا پەشكوۆاعا جولداعان حاتتارى ي.ۆ.ستالين باسقارعان وكiمەتتiڭ قازاق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىن، ەڭ الدىمەن قوزعالىستىڭ باسشىلارىن ماقساتتى تۇردە جانە تەڭدەسi جوق قاتىگەزدiكپەن كوزiن جويعاندىعىنىڭ بۇلتارتپاس ناقتى ايعاعى بولىپ تابىلادى.
مۇنداي دارەجەدەگi تاريحي قۇجاتتاردى جاريالاۋ بiزگە نە بەرەدi?
بiرiنشiدەن، ءا.بوكەيحانوۆ باستاعان قازاق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى باسشىلارىنىڭ قازاق ۇلتىنىڭ بولاشاعىن انىقتاۋ iسiندە دۇرىس جولدا تۇرعاندىعىنا; ەكiنشiدەن، ءوزiنiڭ تابيعي ارناسىندا تۇرعان قازاق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى مەن ونىڭ باسشىلارىن ماقساتتى تۇردە جويىپ، قازاق ۇلتىن ازاپتى جولعا سالعان (اشتىق، رەپرەسسيا، سوعىس جانە ت..ب.) كەڭەستiك بيلiكتiڭ iرگە­تاسىنىڭ شiرiك ەكەندiگiنە; ۇشiنشiدەن، ءوز حالقىنا قامقور، ونىڭ تاۋەلسiزدiگi مەن بiرەگەيلiگiن قامتاماسىز ەتە الاتىن مەملەكەتتiگi بار ۇلتتىڭ باقىتتى ۇلت ەكەندiگiنە كوزiمiز جەتە تۇسەدi.
قازاق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىن پاتشالىق بيلiك تە، سونداي-اق كەڭەستiك بيلiك تە قۋعىن-سۇرگiنگە ۇشىراتتى. دەگەنمەن، سوڭعى بيلiكتiڭ العاشقىسىمەن سالىستىرعاندا، بۇل iستە شەكسiز جاۋىزدىق تانىتقانىن، ءالiمحان ەرمەكۇلىنىڭ سوزiمەن ايتقاندا، ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى قايراتكەرلەرi مەن بەلسەندiلەرiن “باۋداي تۇسiرگەنiن” ايتۋ پارىز. بۇل –بiز كەشiرسەك تە، تاريح كەشiرمەيتiن قيانات، ۇلتقا جاسالعان قيانات. ۇلت تاريحىنىڭ ۇزىنا بويىندا عىلىم ءۇشiن “جارايدى” دەپ كوز جۇما سالاتىن وقيعالار مەن قۇبىلىستار بولمايدى، ال كەڭەس وكiمەتiنiڭ قازاق اعارتۋشىلىعى مەن قازاق ۇلتشىلدىعىنا جاساعان قياناتىنا بايلانىستى نەمقۇرايدىلىق تانىتۋ – اللا الدىندا كۇنا، سونداي-اق ۇلتتىق سانامىزدىڭ ماڭگۇرتتiككە بوي الدىرعاندىعىنىڭ ايعاعى بولماق. باسپاسوزگە العاش رەت ۇسىنىلىپ وتىرعان تومەندەگi قۇجاتتىق ماتەريالدار وسى ويعا جەتەلەيدi, سونىمەن بiرگە بۇل قۇجاتتاردا بەرiلگەن تاريحي فاكتiلەر جارىق كورiپ جاتقان كوپ فاكتiلەردiڭ بiرi عانا ەمەس، بۇل – حح عاسىرداعى قازاق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى باسشىلارىنىڭ بولشەۆيكتەر قۇرعان ساياسي بيلiككە ايتقان قارعىسى، ورىس بيلiگiنەن اقىرىپ تەڭدiك سۇراعان ۇلت قايراتكەر­لەرiن قانعا بوكتiرگەن بولشەۆيكتەر وكiمەتiنiڭ جاساعان قىلمىسىنىڭ ناقتى ايعاعى.
سونداي-اق بۇل قۇجاتتىق ماتەريالدار – 1905 جىلعى قارقارالى پەتيتسياسىنان باستالىپ، 1917 جىلى قۇرىلعان قازاق كوميتەتتەرi, الاش پارتياسى جانە الاشوردا ۇكiمەتi ارقىلى جالعاسىن تاپقان جۇيەلi ازاتتىق قوزعالىستىڭ كەڭەس وكiمەتi تۇسىندا قايعىلى فينالمەن اياقتالعاندىعىنىڭ كۋاسi.
سونداي-اق بۇل قۇجاتتىق ماتەريالدار – ءوزiن وتارلىق تاۋەلدiلiكتە تونالعان، قورلانعان ۇلتتاردىڭ قامقورشىسى رەتiندە ءتۇرلi دەكلاراتسيالار ارقىلى الەمگە جاريا ەتكەن وكiمەتتiڭ ۇستانىمىنىڭ ەكiجۇزدiلiككە ۇرىنعاندىعىنىڭ كورiنiسi.
سونداي-اق بۇل قۇجاتتىق ماتە­ريالدار – كەڭەس وكiمەتi تاراپىنان جۇزەگە اسقان شەكتەن شىققان ارسىزدىقتىڭ (تسينيزم) كورiنiسi. بولماسا الەكەڭنiڭ ء(اليحان بوكەيحانوۆتىڭ) ءوتiنiش حاتىندا كورسەتiلگەندەي، كەڭەستiك قۇپيا پوليتسيانىڭ ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ 1917 جىلعى قازان توڭكەرiسiنە دەيiن اعارتۋشىلىق قىزمەتi ءۇشiن پاتشالىقتىڭ اباقتىسىنا بiر ەمەس، بiرنەشە مارتە قامالعاندىعىنان حاباردار بولماۋى مۇمكiن ەمەس. ولارعا ا.بايتۇرسىنۇلى ۇستانىمىنداعى اعارتۋشىلىقتىڭ قاجەتi جوق ەدi. ولارعا كەرەگi حالىقتى ورىستاندىرۋ جولىنا سالاتىن كەڭەستiك ۇستانىمداعى اعارتۋشىلىق ەدi.
ۇلى اعارتۋشىعا اراشا تۇسكەن حاتىندا الەكەڭ ونى ناتسيوناليست، ياعني ۇلتشىل دەپ اتايدى. احاڭ ماسكەۋدەگi بۋتىركا اباقتىسىندا كەڭەستiك تەرگەۋ­شiگە بەرگەن جاۋابىندا ءوزiنiڭ كوزقاراسى تۇرعىسىنان ۇلتشىل ەكەندiگiن مالiمدەي­دi. سول زاماندا شىنايى ۇلتشىل بولۋ ءاربiر ازامات ءۇشiن ۇلكەن مارتەبە ەدi.
قۇرمەتتi جاقاڭ (مiرجاقىپ دۋلات­ۇلى) ايتقانداي، قازاق قوعامىندا ناعىز ۇلتشىلداردىڭ ءوزi از ەدi. ازدىعىنا قاراماي، ولار ۇلتىن ارتىنا ەرتە العان ەدi.
بۇگiنگi بiز اينالشىقتاپ، تەرەڭدەپ تۇسiنە الماي جۇرگەن سوزدەردiڭ بiرi –وسى “ۇلتشىل” ءسوزi. ونى ءوز ماعىناسىندا تۇسiنە المايمىز، ويتكەنi تابيعي ويلاۋ ارناسىنان شىعىپ قالعانبىز، انىعىراق ايتقاندا، بiزدi بۇل ارنادان شىعارعان دا – كەڭەستiك يدەولوگيا.
ال الەكەڭنiڭ قولدانىسىنداعى ۇلتشىلدىق – بۇل ۇلتتىڭ جوعىن تۇگەندەۋشi, ۇلتتى ۇيىتۋشى جانە ونى قالىپتاستىرۋشى، ونىڭ مەملەكەتتiلiگiن جاڭعىرتۋ جانە وعان ۇلتتىڭ ءوزiن يە ەتۋ. مiنە، وسىنى ولار ۇلشىلدىق دەگەن. ال كوممۋنيستiك يدەولوگيا الاشتىقتارعا تاڭعان “بۋرجۋازيالىق ۇلتشىلدىق” بۇل، ارينە، بولشەۆيكتiك ساندىراق بولاتىن.
حاتتاردا كورسەتiلگەن ەكاتەرينا پاۆلوۆنا پەشكوۆا كiم ەدi? ە.پ.پەشكوۆا – ورىس جازۋشىسى ا.م.گوركيدiڭ ايەلi. 1922–1939 جىلدارى “ساياسي تۇتقىندارعا كومەك” قورىن ۇيىمداستىرىپ، وكiمەت تاراپىنان جابىلعانشا وسى قوعامدىق ۇيىمدى باسقارىپ، مىڭداعان ساياسي تۇتقىندارعا ءتۇرلi كومەكتەر بەرۋ iسiن جۇرگiزگەن ۇلى جۇرەكتi ايەل. 1933 جىلى قاڭتاردا سولوۆەتسكi لاگەرiندە قاماۋدا وتىرعان احاڭنىڭ، احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ەكاتەرينا پاۆلوۆناعا “بiر ادامنىڭ” ۇسىنىسى بويىنشا ءوتiنiش-تiلەك جازىپ وتىرعانى، ارينە، جايدان-جاي ەمەس-تiن. لاگەرلiك جاعدايدا دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاپ كەتۋiنە بايلانىستى ماجبۇرلiكتەن تۋعان شارا ەدi. بۇعان قوسىمشا، باتىس سiبiردەگi توم وكرۋگiندەگi موگوچينو دەرەۆنياسىنا ساياسي تۇتقىن رەتiندە جەر اۋدارىلعان جارى ءبادريسافا بايتۇرسىنكەلiنi دە دەنساۋلىعىنا بايلانىستى كومەككە اسا مۇقتاج بولاتىن. احاڭ ە.پ.پەشكوۆادان سولوۆەتسكi لاگەرiنەن تومعا جەر اۋدارىلا بارعان وتباسىمەن قوسىلۋعا كومەك سۇرايدى.
احاڭنىڭ حاتىندا اتالاتىن “بiر كiسi”، ارينە، ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى بوكەيحانوۆ ەكەندiگi كۇمانسiز. وعان سەبەپشi بولعان مىناداي جاعداي بولسا كەرەك. ە.پ.پەشكوۆا باسقارعان “ساياسي تۇتقىندارعا كومەك” قورىندا 1930 جىلعا دەيiن الەكەڭنiڭ ەسكi دوسى، پروفەسسور س.پ.شۆەتسوۆ جۇمىس جاساعان-دى. ول قوردىڭ لەنينگرادتاعى ءبولiمiن باسقارعان بولاتىن. قورعا ءدارi-دارمەك جانە باسقا دا زاتتار ءبولدiرۋ ارقىلى بiرiنشi دەنساۋلىق ساقتاۋ حالىق كوميسسارى ن.ا.سەماشكو دا ءوز كومەگiن بەرiپ وتىرعان. ن.ا.سەماشكومەن الەكەڭنiڭ جىلى جولداستىق قاتىناسى ۇزاق ۋاقىتقا دەيiن ساقتال­عان.
ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى ەكاتەرينا پاۆلوۆنا باسقارعان قورعا قاتىستى وسىنداي تانىستىق جولدار مەن مۇمكiندiكتەردi پايدالانۋدى قوش كورiپ احاڭا ءوتiنiش-حات جازۋعا كەڭەس بەرگەندiگi بايقالادى. ەكi قايراتكەردiڭ دە جازعان حاتتارىنىڭ استارىندا وگپۋ-دىڭ قولى ارقىلى   قازاق ازاتتىق قوزعالىسىن قاتىگەزدiكپەن جازالاۋ جولىنا تۇسكەن كەڭەستiك بيلiككە دەگەن اشۋ-ىزانىڭ تابى جاتقاندىعىن اڭعارۋ، ارينە، قيىن ەمەس.
وسى تۇرعىدان العاندا بiزگە جەتكەن بۇل قۇجاتتار يمپەريالىق جۇيەنi جاڭعىرتۋدى ارماندايتىنداردىڭ تiلەگiنە قارسى اتىلعان وقتاي اسەر تۋدىرادى.
قۇجاتتارعا بايلانىستى بەرiلگەن شاعىن تۇسiنiگiمiزدiڭ سوڭىندا ەكاتەرينا پاۆلوۆنا باسقارعان قوردىڭ احمەت بايتۇرسىنۇلىنا قاتىستى قۇجاتتارىن مۇراعات قورلارىنان تاۋىپ، ولارمەن وقىرمانداردى تانىستىرۋعا سەبەپشi بولعانى ءۇشiن تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ب.و.جانگۋتتينگە ريزاشىلىعىمىزدى بiلدiرەمiز. قازاق زيالىلارىنىڭ ورىسشا جازعان حاتتارىن سول كۇيiندە، ەشبiر وزگەرiسسiز، ياكي ورىس تiلiندە بەرگەندi ءجون سانادىق.
مامبەت قويگەلديەۆ،
تاريحشى-عالىم.

+++

ءبادريسافا بايتۇرسىنكەلIنIنIڭ ە.پ.پەشكوۆاعا جازعان حاتى
مۋج موي بايتۋرسۋنوۆ احمەت بايتۋرسۋنوۆيچ (كازاك), ناحودياششيسيا پود ستراجەي ۆ بۋت[ى]رسكوي تيۋرمە س 06.1930 گ. دو سەنتيابريا س[ەگو] گ[ودا] [1931] پەرەستال ناپيسات منە ي دەتيام پيسمو. ا پوتومۋ پروشۋ ۆاشەگو سودەيستۆيا نە وتكازات سووبششيت منە: گدە ناحوديتسيا مۋج موي بايتۋرسۋنوۆ احمەت ۆ ناستوياششەە ۆرەميا. ادرەس موي: الما-اتا، نارىنسكايا 83. بايتۋرسۋنوۆا بادريسافا.
1931 گ.، يانۆاريا 10 دنيا
ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ ە.پ.پەشكوۆاعا جازعان حاتى
ارحانگەلسك 16.02. 1933 گ.
ۋۆاجاەمايا ەكاتەرينا پاۆلوۆنا!
پو ۋكازانيۋ ودنوگو ليتسا، يا پودال زاياۆلەنيە ۆ وگپۋ چەرەز ورگانيزاتسيۋ، كوتورۋيۋ ۆى ۆوزگلاۆلياەتە. موە كريتيچەسكوە پولوجەنيە ۆىنۋجداەت پروسيت ۆاس وتورۆات كلوچەك دوروگوگو ۆاشەگو ۆرەمەني ي ۋدەليت ەگو نا پروچتەنيە ناستوياششەگو موەگو پوسلانيا. حوتيا پولوجەنيە سۆوە وپيسال ۆ زاياۆلەني، كوتوروە دولجنو پرويتي چەرەز ۆاس، نو ۆسە جە ۆ وفيتسيالنوم زاياۆلەني وت نەكوتورىح پودروبنوستەي پريشلوس ۆوزدەرجاتسيا. ۆوت ۆ چەم زاكليۋچاەتسيا پودروبنوستي. يا پەداگوگ، رابوتاۆشي 34 گودا پو پروسۆەششەنيۋ كيرگيز-كازاكسكوگو نارودا ي رابوتاۆشي نە كاك پەداگوگي درۋگيح كۋلتۋرنىح ناتسي، سوزداۆش[ەە] ۆەكامي ۆسە نەوبحوديموە دليا رابوتى پو پروسۆەششەنيۋ. دو رەۆوليۋتسي 1905 گ. نا كازاكسكوم يازىكە ني پيسات، ني چيتات، ني ۋچيتسيا نە رازرەشالوس; پوەتومۋ نا ەتوم يازىكە نە بىلو داجە ي توگو وسنوۆنوگو، بەز كوتوروگو نەۆوزموجنو ۆەستي كاكۋيۋ – ليبو پروسۆەتيتەلنۋيۋ رابوتۋ، ت.ە.، نە بىلو ني الفاۆيتا، ني ورفوگرافي، ني گرامماتيكي يازىكا، ني تەوري سلوۆەسنوستي، ني ۋچەبنيكوۆ، ني پەچاتنوي ليتەراتۋرى، ني گازەتى. ۆسە ەتو پريشلوس سوزداۆات ي وسنوۆات منە، تاك كاك راسكرەپوششەنيە يازىكا، پوسلە رەۆوليۋتسي 1905گ. سوۆپالو س تۆورچەسكوي پوروي موەي جيزني.
يا پەداگوگ، سۆيازاۆشي س رابوتوي پروسۆەتيتەلنوي وبششەستۆەننو-كۋلتۋرنۋيۋ، پۋبليستيچەسكۋيۋ، ليتەراتۋرنۋيۋ، ي كاك سىن پورابوششەننوي ناتسي، پروۆوديۆشي ۆ سۆوەي رابوتە وپرەدەلەننۋيۋ پوليتيچەسكۋيۋ يدەيۋ-يدەيۋ وسۆوبوجدەنيا كازاكسكوگو نارودا چەرەز بوربۋ پروتيۆ سۋششەستۆوۆاۆشەگو رەجيما، چەرەز كۋلتۋرنوە رازۆيتيە ي چەرەز ۋگلۋبلەنيە سوزنانيا نارودا; زا چتو پريحوديليس سيدەت ۆ تيۋرمە، پوبىۆات ۆ سسىلكە پري تسارسكوم رەجيمە. يا كاك سىن وتستالوي ناتسي، رابوتال س سامووتۆەرجەننىم ەنتۋزيازموم، وتداۆايا ۆسە سۆوي سيلى ي سپوسوبنوستي، داجە ي زدوروۆە سۆوە، نا دەلو پروسۆەششەنيا كازاكسكوگو نارودا. ي ۆوت ۆولەيۋ سۋدەب، ۆ بلاگودارنوست زا ۆسە ەتو وت كازاكسكوگو نارودا پريشلوس منە پري ستاروستي لەت (62 گ.) پوبىۆات 20 مەسياتسەۆ ۆ تيۋرمە، 22 مەسياتسا ۆ كونتسلاگەرە ي وچۋتيتسيا، ناكونەتس، ۆ تاكوم پولوجەني، گدە ستاروست اتاكۋەت مەنيا س 3 [ترەح] ستورون.
ۆو پەرۆىح، اتاكۋەت ونا سو ستورونى بولەزنەي: ۆ چيسلە 12 نەدۋگوۆ، كوتورىمي يا سترادايۋ، گرۋدنايا جابا س پەريوديچەسكيمي پريپادكامي،برونحيت س ۋدۋشليۆىم كاشلەم،ناچينايۋششيمسيا س ناستۋپلەنيەم حولودوۆ ي كونچايۋششيمسيا س ناستۋپلەنيەم تەپلا،يزنۋريايۋششيم تەم،چتو پو نوچام نە داەت سپوكوينو سپات،پوداگريچەسكيە بولي وت حولودنوگو ي رەۆماتيچەسكيە بولي وت سىروگو كليماتا،نە گوۆوريا ۋجە و درۋگيح بولەزنياح – ۆەدۋت ۋسلەننۋيۋ پودگوتوۆيتەلنۋيۋ رابوتۋ دليا وكونچاتەلنوگو راسچەتا س جيزنيۋ.
 ۆو ۆتورىح اتاكۋەت سو ستورونى حولودا: يا بىل ارەستوۆان; 2/VI [يۋنيا] [19]29 گ.، ت.ە.، ۆ لەتنەە ۆرەميا; وتپراۆلەن بىل 8/ VII[يۋليا] توگو جە گودا، ت.ە. توجە ۆ لەتنەە ۆرەميا، كوگدا ۆ تەپلوي ودەجدە نادوبنوستي نە بىۆاەت.
ناحودياس ۆ تيۋرمە ۆ وسوبەننو تەپلوي ودەجدە ي وبۋۆي نادوبنوستي توجە نە ۆسترەچال، پوەتومۋ نە ۆىپيسىۆال تەپلوي ودەجدى ي وبۋۆي يز دوما. ۆدرۋگ وبياۆلەنيە پريگوۆورا ي وتپراۆلەنيە ۆ كونتسلاگەر ۆ پوجارنوم پوريادكە ي يا ۆ چەم بىل، ۆ توم ي پوەحال ۆ كونتسلاگەر. ۆ كونتسلاگەرە داەتسيا كازەننوە وبمۋنديروۆانيە ي يا، سكومبينيرۋيا سۆويۋ ودەجدۋ س كازەننوي، وستروي نۋجدى ۆ تەپلوي ودەجدە نە وششۋششال. پري وسۆوبوجدەني ۆسە كازەننوە وتبيراەتسيا، ي يا وكازالسيا تەپەر سوۆەرشەننو نە ۆوورۋجەننىم پروتيۆ حولودا. تو، چتو وستالوس تەپلوگو دوما، كونفيسكوۆانو، ا تو چتو ۆزياتو بىلو س سوبوي، چاستيۋ پرودانو، چاستيۋ ۋسپەلو يزنوسيتسيا زا ۆرەميا پرەبىۆانيا ۆ تيۋرمە ي كونتسلاگەرە. يزنوشەننايا ودەجدا ي وبۋۆ نە ۆ سوستوياني زاششيتيت مەنيا وت زدەشنەگو حولودا، دوحوداششەگو چاست دو 40 ي بولەە گرادۋسوۆ.
ۆ ترەتيح،سمەرت اتاكۋەت مەنيا سو ستورونى گولودا: ۆو ۆرەميا ناحوجدەنيا ۆ تيۋرمە ۆپلوت دو كونفيسكاتسي يمۋششەستۆا يا پولۋچال پوموشش يز دوما، ۆ ۆيدە پوسىلوك ي دەنەگ; س كونفيسكاتسيەي يمۋششەستۆا، پوموشش ەتا پرەكراتيلاس، يبو جەنا، 56 لەتن[يايا] ستارۋحا،سترادايۋششايا سەرەزنوي بولەزنيۋ، ۆىراجايۋششاياسيا ۆ پومراچەني سوزنانيا، پوۆتوريايۋششيحسيا 4-5 راز، نە تولكو پوموگات منە، نو ي نە ۆ سوستوياني پروكورميت سەبيا. پري نەي 14 لەتنيايا پلەميانيتسا، كونچيۆشايا تولكو 7-لەتكۋ; ونا سلۋجيت ي كوە-كاك كورميت سەبيا ي مويۋ بولنۋيۋ جەنۋ. ناحودياس ۆ كونتسلاگەرە، حوتيا نۋجدالسيا ۆ ۋلۋچشەننوم پيتاني، نو گولودنىم نە بىۆال، يبو رابوتال ليبو ۆ كونتورە، ليبو ۆ كانتسەلياري، نو بولشەيۋ چاستيۋ نا پرويزۆودستۆە، ۆ كاچەستۆە ماليارا-يگرۋشەچنيكا ي پولۋچال پرويزۆودستۆەننىي پاەك. پريبىۆ ۆ ارحانگەلسك يا وكازالسيا ي بەز سرەدستۆ ك سۋششەستۆوۆانيۋ ي بەز رابوتى ي پريحوديتسيا يسپىتات گولود دو پولنوگو يستوششەنيا. بەزرابوتنىي نە پولۋچاەت ني پرودوۆولستۆەننوي، ني ستولوۆوي كارتوچەك – ەتو زناچيت پوكۋپات پرودۋكتى پيتانيا نا رىنكە پو ۆولنىم تسەنام. ۆولنايا تسەنا نا حلەب ۆ ناستوياششەە ۆرەميا دوشلا دو 10 رۋب[لەي] زا كگ [كيلوگرامم].
دليا پوستۋپلەنيا نا فيزيچەسكۋيۋ رابوتۋ مەشاەت مويا ينۆاليدنوست، ا نا كونتورسكيە ي كانتسەليارسكيە رابوتى نە پرينيمايۋت مەنيا كاك ادمين[يستراتيۆنو]-ۆىسلاننوگو: ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد پرينيمايۋت چلەنوۆ پروفسويۋزا، ۆو ۆتورۋيۋ - ۆووبششە ۆولنىە ي تولكو ۆ ترەتيۋ وچەرەد،ت.ە.، پري نەدوستاتكە ۆولنىح پرينيمايۋت ادمين[يستراتيۆنو]-ۆىسلاننىح ي تولكو دو يزۆەستنوگو %[ پروتسەنتوۆ]، پوەتومۋ نايتي سەبە رابوتۋ نە موجەش. 2 ع مەسياتسا جيۆۋ بەز رابوتى ي پوددەرجيۆايۋ سۆويۋ جيزن، پرودوۆايا پوسلەدنيە پوجيتكي يز بەليا، پوستەلنىح پرينادلەجنوستەي. نو تاك سۋششەستۆوۆات دولگو نە پريدەتسيا. پوكۋپايا پو 10 [رۋبلەي] كيلو حلەبا، دولگو پرودەرجاتسيا نە موجەش. پوسۋديتە سامي، كاك موجەت سۋششەستۆوۆات كتو-بى-تو نە بىل پري تاكوم پولوجەني، پري كاكوم ناحوجۋس يا. يا پوستاۆلەن ۆ تاكيە ۋسلوۆيا پري كوتورىح پريدەتسيا ليبو سوۆسەم ماحنۋت رۋكوي نا جيزن، ليبو پريبەگات ك كراينيم مەرام دليا سپاسەنيا ەە، ودنوي يز تاكيح كراينيح مەر ياۆلياەتسيا موە ناستوياششەە وبراششەنيە ك ۆام، ۋترۋجدايۋششەە ۆاس سۆوەي زاكليۋچيتەلنوي چاستيۋ. يزنۋرەننىي بولەزنيامي، يستوششەننىي وت سكۋدنوگو پيتانيا ي نەۆوورۋجەننىي پروتيۆ زدەشنەگو حولودا پرودەرجاتسيا ۆ ناستوياششەم پولوجەني دولگو نە موگۋ ي س نەتەرپەنەم جدۋ رەزۋلتاتا سۆوەگو حوداتايستۆا. پوەتومۋ پروسيل بى ۆاس، ەكاتەرينا پاۆلوۆنا، نە وتكازات ۆ ۆاشەم سودەيستۆي ك ۋسكورەنيۋ رەشەنيا ۆوپروسا، ياۆليايۋششەگوسيا ۆ توچنوم سمىسلە ۆوپروسوم جيزني ي سمەرتي دليا مەنيا. س سوۆەرشەننىم پوچتەنيەم ا.بايتۋرسۋنوۆ.
ادرەس: ارحانگەلسك،سولومبالا،1 دەرەۆنيا ،1 لينيا، دوم 9. بايتۋرسۋنوۆۋ احمەتۋ بايتۋرسۋنوۆيچۋ.
ءا.بوكەيحانۇلىنىڭ ە.پ.پەشكوۆاعا جازعان حاتى
ۋۆاجاەمايا ەكاتەرينا پاۆلوۆنا. 16.02 [فەۆراليا] 1933گ. نا ۆاشە يميا سدال نا پوچتۋ پروسبۋ و پەرەۆودە ەگو ۆ درۋگوە مەستو يز ارحانگەلسكا بايتۋرسىنوۆ احمەت. پروسبا ەگو ناپراۆلەنا ۆ وگپۋ .
ون پروسۆەتيتەل كازاحسكوگو[كيرگيزسكوگو] نارودا. بايتۋرسىنوۆ، كيريل ي مەفودي، نوۆيكوۆ ي راديششەۆ سۆوەگو نارودا. ون سوزدال ازبۋكۋ، كوتورايا پو منەنيۋ پروف[ەسسورا] موللو، لۋچشايا يز ازبۋك، ەسلي ترەبوۆات وت نيح سووتۆەتستۆيا زناكوۆ فونەتيكە يازىكا; ون پوپۋلياريزيروۆال ەتۋ ازبۋكۋ ناپەچاتاۆ نا نەي ساتيريچەسكيە سۆوي ستيحي ي پەرەۆود 40 باسەن كرىلوۆا. پري ەتوم ون س پوسلەدنيم پوستۋپيل تاك جە، كاك دەدۋشكا كرىلوۆ س ەزوپوم. ەزوپوكرىلوۆسكيە باسني سدەلال كيرگيزسكيمي. پو مەتكوستي ساتيرى، كراسوتە ستيحا، پو كراتكوستي يزلوجەنيا تەمى-پەرەۆودى بايتۋرسىنوۆا پرەدستاۆليايۋت ۆىسوكو حۋدوجەستۆەننىە تۆورەنيا سۆىشە وتمەچەننوگو تالانتا. كرىلوۆا ۆ ستەپي زنال كاجدىي كازاك. بايتۋرسىنوۆ ا. اۆتور گرامماتيكي، سينتاكسيسا، بۋكۆاريا، حرەستوماتي   نا كازاحسكوم يازىكە. ون ناركومپروس   كازاكسكوي اسسر، منوگولەتني ۆ 1920-1928 گ. دو ارەستا ەگو پرەدسەداتەل ۋچەنوي پري نكم پروسە كوميسسي. ون، ب.ا.، پەرۆوكلاسسنىي پوەت، ساتيريك.
ون ب[ايتۋرسۋنوۆ].ا[حمەت].، پاتريوت، ناتسيوناليست. پري ستاروم رەجيمە سيدەل ۆ تيۋرمە 10 م[ە]-[cيا]تسەۆ مەسياتسەۆ ي ۆىسلان زا پرەدەلى ستەپنوگو كرايا نا 5 لەت.
ون، ب[ايتۋرسۋنوۆ].ا[حمەت].، رەداكتور، يزداتەل ي سوزداتەل ەدينستۆەننوي توگدا كازاحسكوي گازەتى “كازاك” . 1913-1918گ. ۆ ستاروە ۆرەميا نە بىلو كازاكا، كوتورىي نە چيتال ي نە زنال ەتوي گازەتى. كوگدا ۆ 1916گ. ورەنبۋرگسكي گۋبەرناتور تريجدى وشترافوۆال “كازاك” نا 4500 رۋب[لەي].، تو ەتي دەنگي پەرەۆوديليس چيتاتەليامي پو تەلەگرافۋ دوليامي پو 5,10, 50 ،100 رۋب[لەي]. ي سپاسالي وت تيۋرمى رەداكتورا احانگ (لاسكاتەلنوە وت احمەتا)
سۋدبا ب[ايتۋرسۋنوۆا].ا[حمەتا]، سحودنا س سۋدبوي ن.گ. چ[ەرنىشەۆسكوگو]، كاك ون ب[ايتۋرسۋنوۆ].ا[حمەت]، بەسستراشنىي پروروك سۆويح ۋبەجدەني، كاك ون، كابينەتنىي رابوتنيك، كاك ون-ستراح ۆلاستي. يا زنايۋ ن.گ. چ [ەرنىشەۆسكوگو] ي نە بويۋس س نيم سراۆنيۆات ب[ايتۋرسۋنوۆىم].ا[حمەتوم]، تاك كاك ەگو تاك جە زنايۋ. ۆسە ەتو يا موگ بى ناپيسات ۆ وگپۋ ەسلي ب[ى] نە سوستويال ۆ ەگو پوپەچەني س 1925 گودا. وگپۋ موي سلوۆا پريمەت ۆ وبراتنوم زناچەني. ب[ايتۋرسۋنوۆۋ] 61 گود، نو ون موگ بى ەششە پورابوتات ۆ پولزۋ كاز[احسكوگو] يازىكا.
ا.بوكەيحانوۆ.
25.02.1933 گ.
ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ ە.پ.پەشكوۆاعا جازعان حاتى
20.04.1933 گ.
ۋۆاجاەمايا ەكاتەرينا پاۆلوۆنا! كراينە كريتيچەسكوە پولوجەنيە موە ۆىنۋجداەت مەنيا ۆتوريچنو وبراتيتسيا ك ۆام س پوۆتورەنيەم سۆوەي پروسبى وب وكازاني ۆوزموجنوگو س ۆاشەي ستورونى سودەيستۆيا ك ۋسكورەنيۋ رەشەنيا موەگو دەلا و پەرەۆودە. ۆ زاياۆلەني نا يميا وگپۋ وت 15.02[فەۆراليا][19]33گ. پوسلاننۋيۋ چەرەز ۆوزگلاۆلياەمۋيۋ ۆامي ورگانيزاتسيۋ، يا پروسيل:1) و پەرەۆودە مەنيا يز سەۆكرايا ۆ كاكوي-ليبو درۋگوي كراي س تەپلىم كليماتوم 2) ۆ سنياتي س مەنيا وگرانيچەنيا ۆ پراۆە پو وتنوشەنيۋ پوستۋپلەنيا نا كونتورسكيە يلي كونتسەليارسكيە رابوتى، ا ۆ سلۋچاە نەۆوزموجنوستي ۋدوۆلەتۆورەنيا يزلوجەننىح حوداتايستۆا، پەرەۆەستي مەنيا ك سەمە، ناحودياششەەسيا تاك جە ۆ سسىلكە ۆ زاپادنوي سيبيري ۆ تومسكوم وكرۋگە، كريۆوشەينسكوم رايونە، ۆ دەرەۆنە موگوچينو( پوسلەدنەە مەستو پرەبىۆانيا). يا، كاك ينۆاليد فيزيچەسكوگو ترۋدا، نە سپوسوبەن ني نا كاكيە رابوتى، كرومە كونتورسكوي يلي كانتسەليارسكوي، ا نا پوسلەدنيۋيۋ ريادا رابوتى، ۆ ناستوياششەە ۆرەميا ادمين [نيستراتيۆنو] ۆىسلاننىح سوۆسەم نە پرينيمايۋت، نە تولكو پرينيمات نوۆىە، نو داجە ستارىە گودا 3-4 [گودا] رابوتايۋششيە سنيمايۋت س رابوتى. پري تاكوم وتنوشەني ۆلاستي ك ادمين[نيستراتيۆنو] ۆىسلاننىم، راسسچيتىۆات منە، گدە بى تو يا نە بىل، نا پوستۋپلەنيا ۆ كونتورۋ يلي كانتسەلياريۋ ۋجە نە پريدەتسيا.
دوۆەدەننىي بەزرابوتنىم، گولودنىم سۋششەستۆوۆانيەم، دوۆەدەننىم دو پولنوگو يستوششەنيا ي وبەسسيلەنيا [نە رازبورچيۆو] ي ليشەننىي، ۆ سلەدستۆيە ۋكازاننىح پريچين، ۆوزموجنوستي ك ساموستوياتەلنومۋ سۋششەستۆوۆانيۋ يا موگۋ پروسيت تەپەر و پەرەۆودە مەنيا تولكو ك سەمە ناحودياششەيسيا ۆ سسىلكە ۆ ۆىشەۋكازاننوم مەستنوستي. س سوۆەرشەننىم پوچتەنيەم ا.بايتۋرسۋنوۆ.

ادرەس ارحانگەلسك، سولومبالا 1-يا دەرەۆنيا 1 لينيا، د.1.


"جاس الاش" گازەتى
پىكىرلەر