ەلىمىز تاۋەلسىزدىك اعان سوڭ، حالىق پەن اۋماقتاردى تابيعي جانە تەحنوگەندىك سيپاتتاعى توتەنشە جاعدايلاردان قورعاۋ جۇيەسىن قايتا قۇرۋ قاجەتتىلىگىن تالاپ ەتتى. ال تاۋەلسىزدىگىمىزگە 30 جىل جۋىقتاعان ۋاقىت ىشىندە ەلىمىزدىڭ توتەنشە جاعدايلاردان قورعاۋ جۇيەسىندە نە جاسالدى، قانداي شارالار قولعا الىندى، جالپى، تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا نە ىستەلىندى دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىنداۋى مۇمكىن. وسى ورايدا ەلىمىزدىڭ توتەنشە جاعدايلاردان قورعاۋ جۇيەسىنىڭ قالىپتاسۋ جولدارىنا نازار اۋدارعان ەدىك.
جالپى، توتەنشە جاعدايدىڭ الدىن الۋدىڭ جانە ولاردى جويۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن جاساۋ ىسىندەگى العاشقى قادام «قازاق كسر قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن قۇرۋ تۋرالى» ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ 1991 جىلعى 21 تامىزداعى جارلىعىنان باستاۋ الدى. سوعان سايكەس رەسپۋبليكا حالقى مەن اۋماعىن اپاتتاردان جانە دۇلەي ءزىلزالالاردان قورعاۋ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ فاكتورلارىنىڭ ءبىرى بولىپ تانىلدى. مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ بۇكىل جۇيەسىن قايتا قۇرۋ بارىسىندا 1995 جىلعى 19 قازاندا ەلىمىزدىڭ تابيعي جانە تەحنوگەندىك سيپاتتاعى توتەنشە جاعدايلار جانە ازاماتتىق قورعانىس سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورتالىق اتقارۋشى ورگان رەتىندە – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەتى (تجمك) قۇرىلدى. سونان كەيىن تجمك توتەنشە جاعدايلار كوميتەتى، ودان كەيىن توتەنشە جاعدايلار اگەنتتىگى بولىپ قايتا قۇرىلدى. ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا 2008 جىلعى 22 قاڭتارداعى قاۋىپسىزدىك كەڭەسى وتىرىسىندا 2008-2009 جىلدارى تجم جۇيەسىندە اكىمشىلىك رەفورما بولىپ، ول ورتالىق اپپارات جانە وبلىستارداعى دارا باسشىلىق ءرولىن ۇيلەستىرۋدى بارىنشا كۇشەيتىپ، جاڭا، فۋنكتسيونالدى ۇتىمدى قۇرىلىم قۇرۋعا مۇمكىندىك بەردى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا بىرقاتار ءىرى جوبالار ويداعىداي ىسكە اسىرىلدى. ولاردىڭ اراسىندا الماتىنىڭ تاۋ بوكتەرىندەگى مەدەۋ شاتقالىنداعى سەل بوگەتى، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى سىرداريا وزەنىندە سۋ تاسقىنىنا قارسى كوكساراي سۋ رەتتەگىشى العاشقى كەشەنىنىڭ ىسكە قوسىلۋى، «استانا قالاسىن ەسىل وزەنىنىڭ تاسقىن سۋى باسۋىنان قورعاۋ» كەشەنىنىڭ جوبالىق قۋاتقا شىعۋى، ششۋچە-بۋراباي كۋرورتتى ايماعىندا ءۇش زاماناۋي ءورت ءسوندىرۋ دەپوسىنىڭ جانە استانادا تجم سپورت كەشەنى قۇرىلىسىنىڭ پايدالانۋعا بەرىلۋى ەرەكشەلەنە ءتۇستى. توتەنشە جاعدايلاردا شۇعىل مەديتسينالىق دەن قويۋ جۇيەسىنە تۇبەگەيلى وزگەرىس ەنگىزىلدى. «قازاقستان تەمىر جولى» ۇك اق-پەن بىرگە «دەنساۋلىق» جانە «جاردەم» ەمدىك-دياگنوستيكالىق پويىزدار جىبەرىلدى.
بۇگىنگى كۇنى ءورت-قۇتقارۋ بولىمشەلەردىڭ تەحنيكالىق قايتا قارۋلانۋى بويىنشا بەلگىلى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىلدى. سونىمەن قاتار، تجم-نىڭ ەرەكشە ماقتانىشى – اۆياتسيا. ءدال وسى بولىمشە قيىن جەرلەردەن ازاماتتاردى كوشىرۋدە، قايىرىمدىلىق كومەك جۇگىن جەتكىزۋدە حالىقارالىق وپەراتسيالاردى جۇرگىزەدى.
ەلىمىزدىڭ ءىرى قالالارىنىڭ بيىك عيماراتتارىنداعى ءورت كەزىندە ءورتتى ءسوندىرۋ جانە ازاماتتاردى قۇتقارۋ ماسەلەلەرى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە جاقىن جانە الىس شەتەلدەردەگىدەي ءورت قاۋىپسىزدىگى ماسەلەلەرى قۇرىلىستى جوبالاۋ كەزىندە نازارعا الىنادى، ولار ورتتەردى ۋاقىتىلى اڭعارۋ مەن سوندىرۋگە، حالىقتى قاۋىپسىز كوشىرۋگە باعىتتالعان. سونىڭ ىشىندە تۇتىندەمەيتىن باسقىش الاڭى، تۇتىنگە قارسى قورعاۋ جۇيەسى، كوتەرگىش سورعىمەن ىشتەگى ورتكە قارسى سۋ قۇبىرى، اۆتوماتتى ءورت دابىلى جانە اۆتوماتتى ءورت ءسوندىرۋ جۇيەسى بار. سونىمەن قاتار بيىك عيماراتتار ءورت بولىمشەلەرى جانە ءورت ءسوندىرۋ قۇرالدارىن جوعارعى قاباتتارعا جەتكىزۋ ءۇشىن جەدەلساتىمەن جابدىقتالعان.
2009 جىلى جەنەۆادا 187 ەلدىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن ءزىلزالالار قاۋپىن تومەندەتۋ بويىنشا جاھاندىق پلاتفورمانىڭ 2-ءشى سەسسياسىندا ءزىلزالالار قاۋپىن تومەندەتۋ بويىنشا قازاقستاندىق پلاتفورما ەڭ كوپ فۋنكتسيونالدى جانە تيىمدىلەردىڭ ءبىرى بولىپ تانىلعانى توتەنشە جاعدايلارعا دەن قويۋ سالاسىنداعى قازاقستان ءرولىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن ايعاقتايدى. ءسويتىپ، سوڭعى جىلدارى رەسپۋبليكانىڭ ءورت-قۇتقارۋ بولىمشەلەرىن يننوۆاتسيالىق-تەحنيكالىق قايتا جاراقتاندىرۋدىڭ بەلگىلەنگەن ناتيجەلەرىنە قول جەتكىزىلدى. قازىرگى زامانعى تالاپتارعا ساي كەلەتىن ءورت ءسوندىرۋدىڭ جاڭا جانە ءتيىمدى تەحنولوگيالارى ەنگىزىلدى. ورتكە قارسى قىزمەتتى قايتا جاراقتاندىرۋ ءىس-شارالارىنىڭ ىسكە اسىرىلۋى جەدەل قىزمەتتەردىڭ ورتتەرگە جانە باسقا توتەنشە جاعدايلارعا دەن قويۋىنىڭ ۇتقىرلىعى مەن جەدەلدىگىنىڭ ارتۋىنا الىپ كەلدى، ول ءوز كەزەگىندە ورتتەردى وقشاۋلاۋ مەن جويۋ ۋاقىتىن قىسقارتۋعا، ولاردىڭ سالدارىنان ادام جانە ماتەريالدىق شىعىنداردى تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
تاۋەلسىزدىكتىڭ قىسقا تاريحي مەرزىمىندە قازاقستاننىڭ توتەنشە قىزمەتى دە ەلەۋلى دامۋعا قول جەتكىزدى. وسىدان 29 جىل بۇرىن مينيسترلەر كابينەتى جانىنداعى كوميسسيا تۇرىندەگى توتەنشە ۆەدومستۆونىڭ سانى 4 ادامدى قۇرايتىن. بۇگىندە تجم قۇرىلىمى ءوزىنىڭ تولىقتىرىلۋى بويىنشا العاندا كەڭەستىك كەزەڭنەن كەيىنگى كەڭىستىكتە وعان تەڭەسەر مۇنداي قۇرىلىم جوق. مينيسترلىك قۇرامىنا تابيعي جانە تەحنوگەندىك سيپاتتاعى توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ جانە ولاردى جويۋ، ونەركاسىپتىك جانە ءورت قاۋىپسىزدىگى، ازاماتتىق قورعانىس، مەملەكەتتىك ماتەريالدىق رەزەرۆ، اپاتتار مەديتسيناسى قىزمەتى، قۇتقارۋ اۆياتسياسى سالاسىنداعى ماڭىزدى مەملەكەتتىك فۋنكتسيالار بىرىكتىرىلگەن. وسى كوپ فۋنكتسيونالدى قۇرىلىم مەملەكەتتىڭ ازاماتتارى مەن ەكونوميكالىق الەۋەتىنىڭ قازىرگى زامانعى تابيعي جانە تەحنوگەندىك قاۋىپتەردەن قورعالۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
بەلگىلى بولعانداي، ەلىمىزدە توتەنشە جاعدايلاردى الدىن الۋ جانە ولاردان قورعانۋ شارالارى لايىقتى دەڭگەيدە دامۋ ۇستىندە دەپ ايتۋعا بولادى.
د.امانجولۇلى،
“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
