زاڭسىزدىقپەن زاڭدى بۇزا وتىرىپ كۇرەسۋگە بولمايدى – «اقجول» پارتياسى كاسىپكەرلەردى مونيتورينگتىك توپتاردىڭ زاڭسىزدىعىنان قورعاۋدى سۇرايدى دەپ حابارلايدى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى پارتيانىڭ ءباسپاسوز ورتالىعىنا سىلتەمە جاساپ. مۇنداي دەپۋتاتتىق ساۋالدى كەشە ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا ازات پەرۋاشەۆ جولدادى.
«اقجول» دەموكراتيالىق پارتياسىنا تاراز، الماتى، اقتوبە، تالدىقورعان، وسكەمەن، ورال جانە باسقا دا وڭىرلەردىڭ كاسىپكەرلەرىنەن «مونيتورينگتىك توپتاردىڭ» تاراپىنان قۋدالانۋ تۋرالى نارازىلىق وتىنىشتەر كەلىپ تۇسۋدە.
شىنىندا دا، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق شەكتەۋلەرگە قاتىستى جاسىرىن تويلار مەن كەشتەردىڭ انىقتالۋى تۋرالى ءجيى جاريالانادى. پاندەميانىڭ تارالۋىنا قاۋىپ توندىرەتىن مۇنداي فاكتىلەردىڭ مىندەتتى تۇردە جولىن كەسىپ جانە ولاردى ۇيىمداستىرۋشىلاردى جاۋاپقا تارتۋ كەرەك» دەيدى پارتيا وكىلدەرى.
سونىمەن قاتار، قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋدىڭ جاقتاۋشىلارى رەتىندە ءبىزدى مونيتورينگتىك توپتاردىڭ قولداناتىن ادىستەرى كۇمان تۋعىزادى. كاسىپكەرلەردىڭ ايتۋىنشا، كەيدە بۇل توپتاردىڭ قۇرامىندا قوعامدىق بەلسەندىلەر مەن اكىمدىك قىزمەتكەرلەرى بار، ولار مەن بىرگە پوليتسيا جاساقتارى ءوزارا ءىس-قيمىل جاسايدى.
رەيد كەزىندە مونيتورينگتىك توپتار بيزنەس وبەكتىلەرىنە كىرىپ، كاسىپكەرلەردەن ناقتى نەمەسە جالعان بۇزۋشىلىقتار تۋرالى تۇسىنىكتەمەلەر الادى. سودان كەيىن، وسى تۇسىندىرمەلەر نەگىزىندە تەكسەرۋگە مۇلدەم قاتىسپاعان سەس قىزمەتكەرلەرى اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق تۋرالى حاتتاما جاسايدى جانە ەشقانداي ەسكەرتۋسىز قوماقتى ايىپپۇلدار سالادى.
سونداي-اق، بوپسالاۋ جانە تىكەلەي ارانداتۋ تۋرالى دا ايتىلادى. وندا تەكسەرۋشىلەر تۇتىنۋشى رەتىندە ارەكەت ەتىپ، بيزنەستى زاڭدى بۇزۋعا يتەرمەلەيدى (مىسالى، كافەدە وتىرىپ، ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ كافەنى بوساتۋدان باس تارتادى), سودان سوڭ «بۇزۋشىلىقتى» تىركەيدى.
سونىمەن قاتار، كاسىپكەرلىكتى تەكسەرۋلەردى جۇرگىزۋ ءتارتىبى قر كاسىپكەرلىك كودەكسى مەن ناقتى انىقتالعان جانە رەتتەلگەن. اتاپ ايتقاندا، ءاربىر تەكسەرۋدى بيزنەس سۋبەكتىسى تەكسەرىلەتىن سالادا مەملەكەتتىك ۋاكىلەتتى ورگان جۇرگىزۋى ءتيىس. ياعني، سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق تالاپتاردىڭ ساقتالۋىن تەكسەرۋدى مىندەتتى تۇردە سەس باسقارۋى ءتيىس.
كودەكستىڭ 155-بابىنا سايكەس باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ سۋبەكتىلەرى (بۇل جاعدايدا سەس وكىلدەرى) قۇقىقبۇزۋشىلىقتى تىركەۋ ءۇشىن عانا ءۇشىنشى تۇلعالاردى باقىلاۋ وبەكتىسىندە بولعان كەزىندە عانا تەكسەرۋگە قاتىستىرۋعا قۇقىلى. دەمەك، سەس قىزمەتكەرلەرى ءوز وكىلەتتىكتەرىن باسقا ادامدارعا بەرمەستەن بۇرىن وزدەرى تەكسەرۋلەر جۇرگىزۋى كەرەك. ال بۇگىن بارلىق جەردە كەرىسىنشە جاسالۋدا.
مىسالى، سەس قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاتىسۋىنسىز مونيتورينگتىك توپتار (پوليتسيا ىرىكتەپ العان تۇسىنىكتەمەلەرى بويىنشا حاتتامالار مەن ايىپپۇلداردى عانا رەسىمدەيتىن) كاسىپكەرلەردى قر اقبك-ءنىڭ 425 بابى (حالىقتىڭ سانيتاريالىق-ەپيدەميولوگيالىق ساۋلىعى سالاسىنداعى زاڭناما تالاپتارىن، سونداي-اق گيگيەنالىق نورماتيۆتەردى بۇزۋ) جانە 462 بابى (مەملەكەتتىك ينسپەكتسيالار مەن مەملەكەتتىك باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ ورگاندارىنىڭ لاۋازىمدى ادامدارىنا ولاردىڭ قىزمەتتىك مىندەتتەرىن ورىنداۋىنا كەدەرگى كەلتىرۋ، قاۋلىلاردى، نۇسقامالاردى جانە وزگە دە تالاپتاردى ورىنداماۋ) تالاپتارى بويىنشا جاۋاپكەرشىلىككە تارتادى.
الايدا بۇل باپتاردىڭ ەشقايسىسى اكىمدىك وكىلدەرىنىڭ دە، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ دە، قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ دە قۇزىرەتىنە كىرمەيدى.
كاسىپكەرلىك كودەكسىنىڭ 133-بابىنا سايكەس قۇقىققورعاۋ ورگاندارى جەكە كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنە قاتىستى باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ ءىس-شارالارىن جەدەل-ىزدەستىرۋ قىزمەتى، قىلمىستىق قۋدالاۋ، اكىمشىلىك ءىس جۇرگىزۋ شەڭبەرىندە عانا جۇرگىزەدى. پوليتسيا، پروكۋراتۋرا، اكىمدىك وكىلدەرى، ءتىپتى بەلسەندىلەر جۇرگىزەتىن شاعىن جانە ورتا بيزنەس جۇمىسىنىڭ بۇقارالىق نەمەسە ۋاقىتشا رەجيمىن تەكسەرۋ زاڭ نورمالارىنا سايكەس كەلمەيدى.
«اقجول» دەموكراتيالىق پارتياسى زاڭ بۇزۋشىلار مەن زاڭدى بۇزا وتىرىپ كۇرەسۋگە بولمايدى دەپ سانايدى.
مەملەكەت زاڭنامالىق نورمالاردىڭ ورىندالۋىن تەك زاڭعا سۇيەنە وتىرىپ تالاپ ەتۋى قاجەت. ايتپەسە، ول شەكتەن تىس جۇگەنسىزدىك پەن زاڭسىزدىقتىڭ شەڭبەرىنە اينالۋى مۇمكىن.
كاسىپكەرلىك كودەكستە كاسىپكەرلەردىڭ زاڭدى قۇقىقتارىن قورعاۋعا ءتيىس پروكۋراتۋرا ورگاندارىندا بيزنەستىڭ بارلىق تەكسەرىستەرىن مىندەتتى تۇردە تىركەۋ تۋرالى باپتىڭ بەلگىلەنگەنى كەزدەيسوق ەمەس.
بىراق پروكۋراتۋرانىڭ زاڭسىز تەكسەرىلەتىن بيزنەستى قورعاعانى تۋرالى بىردە-ءبىر فاكت ەستىلمەيدى. بالكىم، مۇنداي تەكسەرۋلەر تىركەلمەيتىن دە شىعار.
مۇمكىن، كاسىپكەرلەر ايتقانداي، زاڭسىز تەكسەرۋلەر ءجيى ۇلكەن ايىپپۇلداردى سالۋ قاۋپى بار مونيتورينگتىك توپ مۇشەلەرىنىڭ بوپسالاۋىمەن جۇرگىزىلەدى. وسىلاي بيزنەس سىبايلاس جەمقورلىق تالاپتارىنىڭ نىسانىنا اينالىپ، وسىنداي بوپسالاۋ ارەكەتتەرىنە كونۋگە ءماجبۇر.
بۇل تۇرعىدا تەكسەرۋشىلەر وزدەرىنىڭ ىس–ارەكەتتەرىن كاسىپكەرلىك كودەكستىڭ 144-بابىنىڭ 6-تارماعىنا سىلتەي وتىرىپ، بۇركەنەدى. اتالمىش باپقا سايكەس ەپيدەميا تۋىنداعان نەمەسە قاۋىپ تونگەن جاعدايدا وبەكتىلەرگە جوسپاردان تىس تەكسەرۋ جۇرگىزىلەدى. مۇنداي تەكسەرۋدىڭ نەگىزى سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ورگاننىڭ زاڭبۇزۋشىلىق تۋرالى اقپارات الۋى بولىپ تابىلادى.
الايدا، ول كەزدە تەكسەرۋدى سەس ءوزى جۇرگىزۋى كەرەك جانە كەلەسى كۇنى پروكۋراتۋرا ورگاندارىندا تىركەۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، تەكسەرۋ ءتيىستى اقپاراتتى العاننان كەيىن كاسىپكەرلەردى قورقىتۋمەن ەمەس، تىپتەن ولاردى بۇزۋشىلىقتارعا ارانداتۋ ارقىلى جۇرگىزىلمەۋى كەرەك.
بۇگىندە پرەزيدەنت پەن ۇكىمەت ەكونوميكانى قالپىنا كەلتىرۋ جانە شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋ بويىنشا ماڭىزدى شارالاردى قابىلداۋدا. الايدا مونيتورينگتىك توپتاردىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرى مەملەكەت پەن بيزنەستىڭ كۇش-جىگەرىنە نۇقسان كەلتىرەدى.
كەيبىر ازاماتتاردىڭ جاۋاپسىزدىعىن ەسكەرسەك مونيتورينگتىك توپتار مۇمكىن كەرەك تە شىعار. بىراق ولاردىڭ وكىلەتتىكتەرىن رەتتەۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداپ وتىرعانى انىق.
جاقىندا عانا پرەزيدەنت ق. توقاەۆ پاندەمياعا قارسى ءىس-شارالار سالاسىنداعى بارلىق سىبايلاس جەمقورلىق قاۋپى بار ۋچاسكەلەردى قاتاڭ باقىلاۋعا الۋدى تاپسىردى. تەكسەرۋشى ورگانداردىڭ، ياعني پوليتسيانىڭ، اكىمدىكتەردىڭ، مونيتورينگتىك توپتاردىڭ جۇمىس ساپاسىنا ەرەكشە نازار اۋدارۋدى تالاپ ەتكەنى اتاپ ءوتىلدى جانە تەكسەرۋشىلەردى وكىلەتتىكتەردى تەرىس پايدالانباۋعا، دۇرىس باسقارۋعا جانە «كىمدى قالاسام، سونى تەكسەرەمىن» دەگەن قاعيداتتى قولدانباۋعا شاقىردى.
وسىعان بايلانىستى، «اقجول» فراكتسياسىنىڭ دەپۋتاتتارى شۇعىلتۇردە:
1) كاسىپكەرلەردى زاڭسىز ارەكەتتەردەن قورعاۋ جانە ولارعا قارسى ءىس-قيمىل جاساۋ قۇقىقتارىن ەسكەرە وتىرىپ، مونيتورينگتىك توپتاردىڭ جۇمىسىن زاڭناماعا سايكەس رەتتەۋدى;
2) پروكۋراتۋرا ورگاندارىنا – بيزنەستى تەكسەرۋدى مىندەتتى تىركەۋدى، ولاردىڭ زاڭدىلىعىن جانە كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋىن باقىلاۋدى قامتاماسىز ەتۋدى سۇرايمىز.
