ءبىز كۇندەلىكتى باق بەتتەرىنەن الەم ەلدەرىندە ورىن الىپ جاتقان جەر سىلكىنىستەرى، سۋ تاسقىندارى، قۇرعاقشىلىقتار سالدارىنان ادامداردىڭ ءولىم-ءجىتىمى، قالالار مەن كاسىپورىنداردىڭ قيراۋى، سونداي-اق قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋى اسەرىنەن تابيعاتتاعى تەپە-تەڭدىكتىڭ بۇزىلۋىنا اكەپ سوعاتىن باسقا دا اپاتتار جايلى حابار الىپ جاتامىز. وسىنداي تابيعي ءزىلزالالار مەن ءتىلسىز اپاتتار ادامزات ومىرىنە ۇلكەن قاۋىپ توندىرەدى. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەتىن بولساق، ادامداردىڭ قايعىلى جاعدايلاردان قازا بولۋى جۇرەك-قانتامىرى جانە ونكولوگيالىق اۋرۋلاردان كەيىن ءۇشىنشى ورىندى الىپ تۇر.
تابيعي جانە تەحنوگەندىك سيپاتتاعى توتەنشە جاعدايلارعا نەلەر جاتادى؟
تابيعي سيپاتتاعى توتەنشە جاعدايلارعا جەر سiلكiنiسi, سەل، كوشكiن، سۋ تاسقىنى، تابيعي ءورت، iندەتتەر مەن مالدىڭ جۇقپالى اۋرۋلارى، اۋىلشارۋاشىلىق وسiمدiكتەرiنiڭ جانە ورمانداردىڭ كەسەلدەرi مەن زيانكەستەرi ارقىلى زاقىمدانۋىن تۋعىزعان توتەنشە جاعدايلار جاتسا، تەحنوگەندiك سيپاتتاعى توتەنشە جاعدايلارعا اۋە اپاتتارى، ونەركاسiپ، كولiك اۆاريالارى جانە باسقا دا اۆاريالار، ءورت (جارىلىس), ۇيلەر مەن عيماراتتاردىڭ كەنەتتەن قيراۋى، بوگەندەردiڭ بۇزىلۋى كىرەدى.
بۇل اپاتتار قانداي قاۋىپتەردىڭ ورىن الۋىنا اكەلەدى?
تابيعاتتىڭ ءتىلسىز اپاتى ايتىپ كەلمەيدى. ال ادامنىڭ ءوزىنىڭ سەبەپتەرىنەن تۋىندايتىن توتەنشە جاعدايلاردى جان-جاقتى ويلاستىرۋ ارقىلى بولدىرماۋعا بولادى. مىسالى، ءسىز تابيعات اياسىندا دەمالۋعا بارعاندا ءورت قاۋىپسىزدىگىنىڭ ەرەجەرىن ساقتاۋ ارقىلى دالا ءورتىنىڭ تۋىنداۋىنىڭ الدىن الاسىز نەمەسە زياندى ونەركاسىپ قالدىقتارىن بەي-بەرەكەت تاستاماۋمەن كۇرەسە وتىرىپ، ەكولوگيالىق تەپە-تەڭدىكتىڭ ساقتالۋىنا ءوز ۇلەسىڭىزدى قوساسىز. جىل سايىن ورىن العان توتەنشە جاعدايلار ورتاشا ەسەپپەن 2,5 – 3 ملن ادامنىڭ ءومىرىن جالمايدى. سونداي-اق، 50 – 100 ملرد دوللار شاماسىندا ماتەريالدى زيان كەلتىرەدى. مىسالى، چەرنوبولدا بولعان اەس تەحنوگەندى اپاتى ميلليونداعان ادامعا ءوز زيانىن تيگىزدى. ال جاپونياداعى قولدان جاساعان يادرولىق جارىلىستاردىڭ سالدارىنان ءجۇز مىڭداي ادام كوز جۇمدى.
تابيعي جانە تەحنوگەندiك سيپاتتاعى توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ مەن ولاردى جويۋ جونiندەگi شارالارعا كىمدەر قاتىسادى؟
تابيعي جانە تەحنوگەندiك سيپاتتاعى توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ مەن ولاردى جويۋ جونiندەگi شارالارعا ازاماتتىق قورعانىس كۇشتەرى قاتىسادى. ولاردىڭ قۇرامىنا اسكەري بولiمدەر، اۋماقتىق جانە ۆەدومستۆولىق اسكەريلەندiرiلمەگەن قۇرىلىمدار، مامانداندىرىلعان اۆاريالىق-قۇتقارۋ قىزمەتتەرi كىرەدى. ازاماتتىق قورعانىس شارالارىن كەشەندi تۇردە جانە سارالاپ جۇرگiزۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكiمەتi بەلگiلەيتiن تارتiپپەن ازاماتتىق قورعانىس بويىنشا قالالاردى توپتارعا، ال ۇيىمداردى ساناتتارعا جاتقىزۋ ماڭىزدىلىق دارەجەسiنە قاراي جۇزەگە اسىرىلادى، ونىڭ شارالارىن ۇيىمداستىرۋ مەن جۇزەگە اسىرۋعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتالىق، جەرگiلiكتi اتقارۋشى ورگاندارىنىڭ جانە ۇيىمداردىڭ باسشىلارى جاۋاپتى بولادى.ولار جىل سايىن ۇكىمەتكە ازاماتتىق قورعانىس شارالارىنىڭ ورىندالۋى جونىندە ەسەپ بەرەدى.
توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋدىڭ جانە جويۋدىڭ مەملەكەتتiك جۇيەسiنiڭ نەگiزگi مiندەتتەرi قانداي؟
مەملەكەتتىڭ جۇيەنىڭ مىندەتتەرىن تومەندەگىدەي جۇيەلەيمىز:
1)بەيبiت ۋاقىتتا نەمەسە سوعىس كەزiندە توتەنشە جاعدايلار ورىن العان جاعدايدا قاۋىپتىڭ الدىن الۋ، ادامداردىڭ ءومiرi مەن دەنساۋلىعىن، ماتەريالدىق جانە مادەني قۇندىلىقتاردى، قورشاعان تابيعي ورتانى قورعاۋ سالاسىندا بiرىڭعاي مەملەكەتتiك ساياسات جۇرگiزۋ;
2) توتەنشە جاعدايلاردىڭ پايدا بولۋ قاۋپi يا پايدا بولۋى تۋرالى بەلگiلەنگەن تارتiپپەن اقپارات بەرiپ، قىزمەتكەرلەر مەن حالىقتى بۇل جونiندە حاباردار ەتۋ;
3) توتەنشە جاعدايلارعا دەن قويۋ، ولاردىڭ زارداپتارىن جويۋ، ولاردىڭ تۋىنداۋ سەبەپتەرiن تەكسەرۋ ءتارتiبiن ايقىنداۋ;
4) توتەنشە جاعدايلاردىڭ الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق زارداپتارىن بولجاۋ جانە باعالاۋ;
5) جۇمىسىنىڭ ورنىقتىلىعىن ارتتىرۋ جانە قىزمەتكەرلەر مەن حالىقتىڭ قاۋiپسiزدiگiن قامتاماسىز ەتۋ جونiندەگi شارالاردى جوسپارلاۋ;
6) اۆاريالار، اپاتتار، تابيعي جانە ەكولوگيالىق زiلزالالار، جۇقپالى اۋرۋلار، ەپيزووتيالار، ەپيفيتوتيالار پايدا بولعان كەزدە توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋعا، ادامدى جانە ونىڭ تiرشiلiك ەتۋ ورتاسىن قورعاۋعا، شارۋاشىلىق جۇرگiزۋ جانە الەۋمەتتiك سالا وبەكتiلەرiنiڭ تۇراقتى جۇمىس iستەۋiن ارتتىرۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتiك ماقساتتى جانە عىلىمي-تەحنيكالىق باعدارلامالار ازiرلەۋدi جانە ولاردى ورىنداۋدى ۇيىمداستىرۋ.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
