Biz kúndelikti BAQ betterinen álem elderinde oryn alyp jatqan jer silkinisteri, sý tasqyndary, qurǵaqshylyqtar saldarynan adamdardyń ólim-jitimi, qalalar men kásiporyndardyń qıraýy, sondaı-aq qorshaǵan ortanyń lastanýy áserinen tabıǵattaǵy tepe-teńdiktiń buzylýyna ákep soǵatyn basqa da apattar jaıly habar alyp jatamyz. Osyndaı tabıǵı zilzalalar men tilsiz apattar adamzat ómirine úlken qaýip tóndiredi. Statıstıkalyq málimetterge súıetin bolsaq, adamdardyń qaıǵyly jaǵdaılardan qaza bolýy júrek-qantamyry jáne onkologııalyq aýrýlardan keıin úshinshi oryndy alyp tur.
Tabıǵı jáne tehnogendik sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılarǵa neler jatady?
Tabıǵı sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılarǵa jer silkinisi, sel, kóshkin, sý tasqyny, tabıǵı órt, indetter men maldyń juqpaly aýrýlary, aýylsharýashylyq ósimdikteriniń jáne ormandardyń keselderi men zııankesteri arqyly zaqymdanýyn týǵyzǵan tótenshe jaǵdaılar jatsa, tehnogendik sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılarǵa áýe apattary, ónerkásip, kólik avarııalary jáne basqa da avarııalar, órt (jarylys), úıler men ǵımarattardyń kenetten qıraýy, bógenderdiń buzylýy kiredi.
Bul apattar qandaı qaýipterdiń oryn alýyna ákeledi?
Tabıǵattyń tilsiz apaty aıtyp kelmeıdi. Al adamnyń óziniń sebepterinen týyndaıtyn tótenshe jaǵdaılardy jan-jaqty oılastyrý arqyly boldyrmaýǵa bolady. Mysaly, siz tabıǵat aıasynda demalýǵa barǵanda órt qaýipsizdiginiń erejerin saqtaý arqyly dala órtiniń týyndaýynyń aldyn alasyz nemese zııandy ónerkásip qaldyqtaryn beı-bereket tastamaýmen kúrese otyryp, ekologııalyq tepe-teńdiktiń saqtalýyna óz úlesińizdi qosasyz. Jyl saıyn oryn alǵan tótenshe jaǵdaılar ortasha eseppen 2,5 – 3 mln adamnyń ómirin jalmaıdy. Sondaı-aq, 50 – 100 mlrd dollar shamasynda materıaldy zııan keltiredi. Mysaly, Chernobolda bolǵan AES tehnogendi apaty mıllıondaǵan adamǵa óz zııanyn tıgizdi. Al Japonııadaǵy qoldan jasaǵan ıadrolyq jarylystardyń saldarynan júz myńdaı adam kóz jumdy.
Tabıǵı jáne tehnogendik sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alý men olardy joıý jónindegi sharalarǵa kimder qatysady?
Tabıǵı jáne tehnogendik sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alý men olardy joıý jónindegi sharalarǵa azamattyq qorǵanys kúshteri qatysady. Olardyń quramyna áskerı bólimder, aýmaqtyq jáne vedomstvolyq áskerılendirilmegen qurylymdar, mamandandyrylǵan avarııalyq-qutqarý qyzmetteri kiredi. Azamattyq qorǵanys sharalaryn keshendi túrde jáne saralap júrgizý maqsatynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti belgileıtin tártippen azamattyq qorǵanys boıynsha qalalardy toptarǵa, al uıymdardy sanattarǵa jatqyzý mańyzdylyq dárejesine qaraı júzege asyrylady, onyń sharalaryn uıymdastyrý men júzege asyrýǵa Qazaqstan Respýblıkasynyń ortalyq, jergilikti atqarýshy organdarynyń jáne uıymdardyń basshylary jaýapty bolady.Olar jyl saıyn Úkimetke azamattyq qorǵanys sharalarynyń oryndalýy jóninde esep beredi.
Tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alýdyń jáne joıýdyń memlekettik júıesiniń negizgi mindetteri qandaı?
Memlekettiń júıeniń mindetterin tómendegideı júıeleımiz:
1)beıbit ýaqytta nemese soǵys kezinde tótenshe jaǵdaılar oryn alǵan jaǵdaıda qaýiptiń aldyn alý, adamdardyń ómiri men densaýlyǵyn, materıaldyq jáne mádenı qundylyqtardy, qorshaǵan tabıǵı ortany qorǵaý salasynda biryńǵaı memlekettik saıasat júrgizý;
2) tótenshe jaǵdaılardyń paıda bolý qaýpi ıa paıda bolýy týraly belgilengen tártippen aqparat berip, qyzmetkerler men halyqty bul jóninde habardar etý;
3) tótenshe jaǵdaılarǵa den qoıý, olardyń zardaptaryn joıý, olardyń týyndaý sebepterin tekserý tártibin aıqyndaý;
4) tótenshe jaǵdaılardyń áleýmettik-ekonomıkalyq zardaptaryn boljaý jáne baǵalaý;
5) jumysynyń ornyqtylyǵyn arttyrý jáne qyzmetkerler men halyqtyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý jónindegi sharalardy josparlaý;
6) avarııalar, apattar, tabıǵı jáne ekologııalyq zilzalalar, juqpaly aýrýlar, epızootııalar, epıfıtotııalar paıda bolǵan kezde tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alýǵa, adamdy jáne onyń tirshilik etý ortasyn qorǵaýǵa, sharýashylyq júrgizý jáne áleýmettik sala obektileriniń turaqty jumys isteýin arttyrýǵa baǵyttalǵan memlekettik maqsatty jáne ǵylymı-tehnıkalyq baǵdarlamalar ázirleýdi jáne olardy oryndaýdy uıymdastyrý.
«Adyrna» ulttyq portaly
