وتكەن جىلى ەلىمىزدەن 45 مىڭ، ال بيىل سوڭعى 6 ايدا 11 مىڭ ادام كوشىپ كەتكەن. قازاقستان دەموگرافياسىن زەرتتەۋشى ماقسات يماندوسوۆ «رەسەيدىڭ ستاتيستيكالىق كوميتەتى بيىل قازاقستاننان 31 مىڭ ادام كوشىپ كەلدى» دەپ رەسمي اقپارات تاراتقانىن ايتادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەلىمىزدەن شەت ەلگە كوشىپ جاتقان ازاماتتاردىڭ 90 پايىزى ورىس، ۋكراين، بەلارۋس دياسپورالارى بولىپ وتىر. ولاردىڭ ەلدە قالعانى جاقسى ما، جوق الدە ءوز وتاندارىنا كوشكەنى دۇرىس پا؟
2020 جىلدىڭ قاڭتار-ماۋسىم ايلارىندا قازاقستاننان 10 977 ادام قونىس اۋدارعان. ولاردىڭ – 9,8 مىڭنان استامى تمد مەملەكەتتەرىن تاڭداعان. ماسەلەن، رەسەيگە – 9,5 مىڭ، وزبەكستانعا – 131, بەلورۋسسياعا – 101, قىرعىزستانعا – 33, ۋكرايناعا – 22 جانە ازىربايجانعا – 16 ادام كوشىپ كەتكەن.
كەيبىر باق مەن ازاماتتار «قازاقستاننان جاپپاي حالىق كوشىپ جاتىر» دەپ قارا اسپاندى ءتوندىرىپ جاتادى. شىن مانىسىندە، شەت ەلگە كوشىپ جاتقان ازاماتتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى قازاقتار ەمەس، سلاۆيان ۇلت وكىلدەرى. مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە قۇلىقتى ەمەس وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ەلدە قالعانى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە قاتەر توندىرمەي مە؟
ساياساتتانۋشى اسحات قاسەنعاليدىڭ ايتۋىنشا، ازاماتتاردىڭ ءوز وتانىنا كوشىپ جاتۋى ەڭ الدىمەن ولاردىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى. سونداي-اق ول قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ 80 پايىزعا جۋىعى 30 جاسقا دەيىنگى جاستار ەكەنىن ەسكەرتتى.
«جاستار نەگىزىنەن وقۋعا جانە جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن كەتىپ جاتىر. ولاردىڭ كەتكەنى ءبىز ءۇشىن جاقسى. بىرىنشىدەن، ولار ەلدە ومىرگە ۇرپاق اكەلمەي تۇرىپ كەتەدى. ەگەر ەلدە قالاتىن بولسا، ومىرگە ۇرپاق اكەلىپ وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ سانىن كوبەيتە بەرەدى. ەكىنشىدەن، ءومىردىڭ زاڭدىلىعى بويىنشا ءوزىنىڭ تاريحي وتانىنا كەتكەنى دۇرىس. ماسەلەن، ءبىزدىڭ ەلگە شەت ەلدەن 1 ملن استام قانداسىمىز كەلدى. سوندىقتان دا «وزگە ۇلت وكىلدەرى كەتىپ جاتىر» دەپ قارا اسپاندى ءتوندىرۋدىڭ قاجەتى جوق. وسىدان 1-1,5 عاسىر بۇرىن ءستولىپيننىڭ رەفورماسى بويىنشا كۇشتەپ جانە ءوز ەركىمەن كەلسە، ەندى ولاردىڭ ۇرپاعى ءوز ەلدەرىنە قايتىپ جاتىر»، – دەيدى ول.
ساياساتتانۋشىنىڭ ايتۋىنشا، 2014 جىلعى قىرىم جاعدايىنان كەيىن ۇكىمەت ەتەك-جەڭىن جيناي باستاعان. الايدا ول سولتۇستىكتى قازاقىلاندىرۋ جۇمىستارىنىڭ ءالى بولسا كەمشىن ءتۇسىپ جاتقانىن ەسكەرتتى.
«كۇنى كەشە پرەزيدەنت سولتۇستىككە كوشىپ بارعانعا بەرىلەتىن تولەماقىنى 35 اەك-تەن 70 اەك-كە كوتەرۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى. سونداي-اق شەل ەلدەن كەلەتىن قانداستارىمىز سولتۇستىككە كوشىپ باراتىن بولسا، بىردەن ءۇي بەرىلەتىنىن ايتتى. نەگىزى ۇكىمەت تاراپىنان الەۋمەتتىك قولداۋ بار. ويتكەنى سولتۇستىكتى قازاقىلاندىرماساق بيلىكتىڭ نىق بولۋى مەن رەجيمنىڭ ساقتالۋى ەكىتالاي. الايدا 70 اەك دەگەن الەۋمەتتىك كومەكتى ءالى دە بولسا ارتتىرۋ كەرەك. 2017 جىلدارى سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىن اۋىل شارۋاشىلىق سالاسىنىڭ ماماندارىمەن بىرگە ارالاعان بولاتىنبىز. سوندا تەرىسكەيدەگى وبلىستار مال جانە ەگىن شارۋاشىلىعانا وتە قولايلى ەكەنىن بايقادىق. بىراق جۇمىس ىستەيتىن حالىق از. ال ءوڭتۇستىڭ كەيبىر اۋىلدارىندا 20-30 مىڭ ادام تۇرادى. حالىق جايىلىمدىق جانە ەگىن ەگەتىن جەرگە تالاسىپ جاتادى. مەنىڭ ويىمشا، حالىقتىڭ سولتۇسىكە كوشۋى تۋرالى اقپاراتتى ساۋاتتى جەتكىزۋىمىز كەرەك سياقتى»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
2009 جىلى ءوتۋى ءتيىس حالىق ساناعى بىلتىر پرەزيدەنت، ال بيىل پاندامەنياعا بايلانىستى 2021 جىلعا قالدىرىلدى. الداعى ۋاقىتتا قازاقتىڭ ءوسىمى قانشا پايىزعا ارتىپ، ورىس قانشا پايىزعا ازايادى.
«مەنىڭ ويىمشا، الداعى حالىق ساناعىندا قازاقتىڭ ۇلەسى 75 پايىزعا جەتەدى. سەبەبى ەلىمىزدەگى قازاقتىڭ دەموگرافيالىق ءوسىمى 2011 جىلدان بەرى قاراي وتە جاقسى. جىلىنا 320-330 مىڭ قاراكوز دۇنيەگە كەلەدى. ال ەلىمىزدەگى ورىس دياسپوراسىنىڭ 19 پايىز دەگەن 2009 جىلعى ساناقتاعى كورسەتكىش. قازىر ورىستاردىڭ ۇلەس سالماعى 12-15 پايىزدىڭ اراسىندا بولۋى مۇمكىن. ويتكەنى دەموگرافيالىق ءوسىم بويىنشا ءبىرىنشى ورىندا وزبەكتەر، ەكىنشى قازاقتار تۇر. ال سلاۆيان ۇلت وكىلدەرىنىڭ ءوسىمى وتە تومەن. دەمەك الداعى جىلدارى ورىستاردىڭ سانى قازىرگىدەن دە ازاياتىن بولادى. بۇل جەردە ەشقانداي مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ قاتىسى جوق. ءبىزدىڭ ەل تۇرماق،ر رەسەيدىڭ وزىندە دە انالىق كاپيتالعا 2,5 ملن تەڭگە بەرسە دە، ورىس ۇلتىنىڭ سانى ازايىپ جاتىر. جالپى 2030 جىلعى ساناقتا ەلىمىزدەگى ورىس دياسپوراسىنىڭ ۇلەس سالماعى 10 پايىز بولۋى مۇمكىن»، – دەيدى اسحات قاسەنعالي.
ساياساتتانۋشى قازاقتىڭ سانى كوبەيسە، ۇلتتىق ماسەلەنى باتىل شەشۋگە تۋرا كەلەدى. مىسالى، ءتىل ماسەلەسى شەشىپ، 1930 جىلدارى قازاققا جاسالعان قۋعىن-سۇرگىندى اشىق ايتۋعا تۋرا كەلەدى.
سەرىك جولداسباي،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى.
