Ötken jyly elımızden 45 myŋ, al biyl soŋǧy 6 aida 11 myŋ adam köşıp ketken. Qazaqstan demografiiasyn zertteuşı Maqsat İmandosov «Reseidıŋ statistikalyq komitetı biyl Qazaqstannan 31 myŋ adam köşıp keldı» dep resmi aqparat taratqanyn aitady. Bır sözben aitqanda, elımızden şet elge köşıp jatqan azamattardyŋ 90 paiyzy orys, ukrain, belarus diasporalary bolyp otyr. Olardyŋ elde qalǧany jaqsy ma, joq älde öz otandaryna köşkenı dūrys pa?
2020 jyldyŋ qaŋtar-mausym ailarynda Qazaqstannan 10 977 adam qonys audarǧan. Olardyŋ – 9,8 myŋnan astamy TMD memleketterın taŋdaǧan. Mäselen, Reseige – 9,5 myŋ, Özbekstanǧa – 131, Belorussiiaǧa – 101, Qyrǧyzstanǧa – 33, Ukrainaǧa – 22 jäne Äzırbaijanǧa – 16 adam köşıp ketken.
Keibır BAQ men azamattar «Qazaqstannan jappai halyq köşıp jatyr» dep qara aspandy töndırıp jatady. Şyn mänısınde, şet elge köşıp jatqan azamattardyŋ basym köpşılıgı qazaqtar emes, slavian ūlt ökılderı. Memlekettık tıldı üirenuge qūlyqty emes özge ūlt ökılderınıŋ elde qalǧany ūlttyq qauıpsızdıkke qater töndırmei me?
Saiasattanuşy Ashat Qasenǧalidıŋ aituynşa, azamattardyŋ öz otanyna köşıp jatuy eŋ aldymen olardyŋ demokratiialyq taŋdauy. Sondai-aq ol qonys audaruşylardyŋ 80 paiyzǧa juyǧy 30 jasqa deiıngı jastar ekenın eskerttı.
«Jastar negızınen oquǧa jäne jūmys ısteu üşın ketıp jatyr. Olardyŋ ketkenı bız üşın jaqsy. Bırınşıden, olar elde ömırge ūrpaq äkelmei tūryp ketedı. Eger elde qalatyn bolsa, ömırge ūrpaq äkelıp özge ūlt ökılderınıŋ sanyn köbeite beredı. Ekınşıden, ömırdıŋ zaŋdylyǧy boiynşa özınıŋ tarihi otanyna ketkenı dūrys. Mäselen, bızdıŋ elge şet elden 1 mln astam qandasymyz keldı. Sondyqtan da «özge ūlt ökılderı ketıp jatyr» dep qara aspandy töndırudıŋ qajetı joq. Osydan 1-1,5 ǧasyr būryn Stolypinnıŋ reformasy boiynşa küştep jäne öz erkımen kelse, endı olardyŋ ūrpaǧy öz elderıne qaityp jatyr», – deidı ol.
Saiasattanuşynyŋ aituynşa, 2014 jylǧy Qyrym jaǧdaiynan keiın Ükımet etek-jeŋın jinai bastaǧan. Alaida ol soltüstıktı qazaqylandyru jūmystarynyŋ älı bolsa kemşın tüsıp jatqanyn eskerttı.
«Künı keşe prezident soltüstıkke köşıp barǧanǧa berıletın tölemaqyny 35 AEK-ten 70 AEK-ke köteru turaly tapsyrma berdı. Sondai-aq şel elden keletın qandastarymyz soltüstıkke köşıp baratyn bolsa, bırden üi berıletının aitty. Negızı ükımet tarapynan äleumettık qoldau bar. Öitkenı soltüstıktı qazaqylandyrmasaq bilıktıŋ nyq boluy men rejimnıŋ saqtaluy ekıtalai. Alaida 70 AEK degen äleumettık kömektı älı de bolsa arttyru kerek. 2017 jyldary soltüstık Qazaqstan oblystaryn auyl şaruaşylyq salasynyŋ mamandarymen bırge aralaǧan bolatynbyz. Sonda terıskeidegı oblystar mal jäne egın şaruaşylyǧana öte qolaily ekenın baiqadyq. Bıraq jūmys ısteitın halyq az. Al oŋtüstıŋ keibır auyldarynda 20-30 myŋ adam tūrady. Halyq jaiylymdyq jäne egın egetın jerge talasyp jatady. Menıŋ oiymşa, halyqtyŋ soltüsıke köşuı turaly aqparatty sauatty jetkızuımız kerek siiaqty», – deidı saiasattanuşy.
2009 jyly ötuı tiıs halyq sanaǧy byltyr Prezident, al biyl pandameniiaǧa bailanysty 2021 jylǧa qaldyryldy. Aldaǧy uaqytta qazaqtyŋ ösımı qanşa paiyzǧa artyp, orys qanşa paiyzǧa azaiady.
«Menıŋ oiymşa, aldaǧy halyq sanaǧynda qazaqtyŋ ülesı 75 paiyzǧa jetedı. Sebebı elımızdegı qazaqtyŋ demografiialyq ösımı 2011 jyldan berı qarai öte jaqsy. Jylyna 320-330 myŋ qaraköz düniege keledı. Al elımızdegı orys diasporasynyŋ 19 paiyz degen 2009 jylǧy sanaqtaǧy körsetkış. Qazır orystardyŋ üles salmaǧy 12-15 paiyzdyŋ arasynda boluy mümkın. Öitkenı demografiialyq ösım boiynşa bırınşı orynda özbekter, ekınşı qazaqtar tūr. Al slavian ūlt ökılderınıŋ ösımı öte tömen. Demek aldaǧy jyldary orystardyŋ sany qazırgıden de azaiatyn bolady. Būl jerde eşqandai memlekettık saiasattyŋ qatysy joq. Bızdıŋ el tūrmaq,r Reseidıŋ özınde de analyq kapitalǧa 2,5 mln teŋge berse de, orys ūltynyŋ sany azaiyp jatyr. Jalpy 2030 jylǧy sanaqta elımızdegı orys diasporasynyŋ üles salmaǧy 10 paiyz boluy mümkın», – deidı Ashat Qasenǧali.
Saiasattanuşy qazaqtyŋ sany köbeise, ūlttyq mäselenı batyl şeşuge tura keledı. Mysaly, tıl mäselesı şeşıp, 1930 jyldary qazaqqa jasalǧan quǧyn-sürgındı aşyq aituǧa tura keledı.
Serık JOLDASBAI,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
Foto aşyq derekközden alyndy.
