وسۆەنتسيم – نەمىس فاشيستەرىنىڭ قولىمەن جاسالعان ەڭ ۇلكەن جانە ۇزاق جۇمىس ىستەگەن ناتسيستىك قۇربانداردىڭ لاگەرى. ول 1940 جىلى 20 مامىردا قۇرىلدى. بۇل جەرءدى «ءولىم فابريكاسى» دەپ تە اتايدى. تاريحشىلاردىڭ پىكىرىنشە، لاگەردە 1,4 - 1,8 ميلليون ادام قايتىس بولعان. بەيرەسمي مالىمەتتەر بويىنشا، ازاپقا تولى جەر 4 ميلليونعا جۋىق ادامنىڭ ءومىرىن جالماعان.
«ەڭبەك ءسىزدى ازات ەتەدى»
الەمدەگى ەڭ ءىرى كونتسلاگەردىڭ قاقپاسىندا «Arbeit macht frei» («ەڭبەك ءسىزدى ازات ەتەدى») دەگەن جازۋ تۇرعان. ادامدار نەبىر قيسىنسىز جۇمىستارعا جەگىلءىپ، ەڭبەككە قابىلەتسىزدەرءى بىردەن اتىلدى.فاشيستەر لاگەر تۇتقىندارىنىڭ كيىمىنە ءتۇرلى ءتۇستى ءۇشبۇرىشتار تىگىپ، دەنەلەرىنە تاتۋيروۆكا سالعان. كوپتەگەن تۇتقىن قورلىققا شىداماي, ءوز ەركىمەن توققا ءتۇسىپ ءولءدى.
ازاپتى ءولىم
1941 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە لاگەر باستىعىنىڭ ورىنباسارى س.س.وبەرستۋرمفيۋرەر كارل ءفريتستىڭ بۇيرىعىمەن نەمىستەر لاگەر تۇتقىندارىن گازبەن ۋلادى. ولار اۋزى-مۇرنىنان قان كەتىپ، ازاپتانىپ ءولگەن. نەگىزىنەن «تسيكلون ب» گازى ەگەۋقۇيرىقتاردى ءولتىرۋ ءۇشىن ويلاپ تابىلعان ەدى جانە ول بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قولدانىلىپ كەلەدى.سونداي-اق، لاگەردە ارنايى دايىندالعان اتۋ قابىرعاسى بولدى. ميلليونداعان ادام كونتسلاگەر پەشتەرىندە ورتەلدى، ال ولاردىڭ كۇلى تىڭايتقىش رەتىندە پايدالانىلدى.
جاڭا تۋعان نارەستەلەر بىردەن اجال قۇشقان
لاگەردەگى ەكىقابات ايەلدەردىڭ تاعدىرى تىم اۋىر ەدى. نەمىستەر دۇنيەگە كەلگەن سابيلەردى سۋ تولى بوشكەگە باتىرىپ، يتكە يا تىشقانعا تاستاعان.
تۇتقىندار اشتىقتان قايتىس بولدى
كوپشىلىك وسۆەنتسيمدە اشتىقتان قايتىس بولدى. تۇتقىندارعا كۇندەلىكتى 700 كالوريانى قۇرايتىن استى ءىشكەن ەدى (نورما بويىنشا اۋىر دەنە ەڭبەگىمەن اينالىساتىن جۇمىسشىعا 3000-4000 كالوريانى قۇرايتىن اس بەرىلۋى كەرەك). تاڭعى اسقا شوپتەرءدىڭ قايناتپاسى، تۇسكى اسقا شىرىگەن كوكونىستەردەن جاسالعان سورپا، كەشكى اسقا 300-350 گرامم نان بەرىلگەن.
كونتسلاگەردى 1945 جىلى 7 قاڭتاردا كەڭەس اسكەرلەرى ازات ەتتى. 7,5 مىڭعا جۋىق ءتىرى قالعان ادام بوساتىلدى. دەسە دە، ولاردىڭ كوپشىلىگى وزدىگىنەن جۇرە المايتىن حالدە بولدى.
وسۆەنتسيم مۇراجايى
ادامدار لاگەردە جاقسى ءومىر سۇرەمىز دەپ ويلاپ، بارلىق زاتتارىن وزدەرىمەن بىرگە الا كەلگەنەدى.قازىرگى تاڭدا وسۆەنتسيم تۇتقىندارىنىڭ 4 مىڭ چەمودانى، 110 مىڭ جۇپ اياق كيىمى، 40 كگ كوزىلدىرىگى، 2 توننا شاشى، مىڭداعان بالداعى ساقتالعان.
ديانا اسان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
