Osvensim – nemıs faşisterınıŋ qolymen jasalǧan eŋ ülken jäne ūzaq jūmys ıstegen nasistık qūrbandardyŋ lagerı. Ol 1940 jyly 20 mamyrda qūryldy. Būl jerdı «ölım fabrikasy» dep te ataidy. Tarihşylardyŋ pıkırınşe, lagerde 1,4 - 1,8 million adam qaitys bolǧan. Beiresmi mälımetter boiynşa, azapqa toly jer 4 millionǧa juyq adamnyŋ ömırın jalmaǧan.
«Eŋbek sızdı azat etedı»
Älemdegı eŋ ırı konslagerdıŋ qaqpasynda «Arbeit macht frei» («Eŋbek sızdı azat etedı») degen jazu tūrǧan. Adamdar nebır qisynsyz jūmystarǧa jegılıp, eŋbekke qabıletsızderı bırden atyldy.Faşister lager tūtqyndarynyŋ kiımıne türlı tüstı üşbūryştar tıgıp, denelerıne tatuirovka salǧan. Köptegen tūtqyn qorlyqqa şydamai, öz erkımen toqqa tüsıp öldı.
Azapty ölım
1941 jyldyŋ qyrküiegınde lager bastyǧynyŋ orynbasary S.S.Obersturmfiurer Karl Fristıŋ būiryǧymen nemıster lager tūtqyndaryn gazben ulady. Olar auzy-mūrnynan qan ketıp, azaptanyp ölgen. Negızınen «Siklon B» gazy egeuqūiryqtardy öltıru üşın oilap tabylǧan edı jäne ol bügıngı künge deiın qoldanylyp keledı.Sondai-aq, lagerde arnaiy daiyndalǧan atu qabyrǧasy boldy. Milliondaǧan adam konslager peşterınde örteldı, al olardyŋ külı tyŋaitqyş retınde paidalanyldy.
Jaŋa tuǧan näresteler bırden ajal qūşqan
Lagerdegı ekıqabat äielderdıŋ taǧdyry tym auyr edı. Nemıster düniege kelgen säbilerdı su toly böşkege batyryp, itke ia tyşqanǧa tastaǧan.
Tūtqyndar aştyqtan qaitys boldy
Köpşılık Osvensimde aştyqtan qaitys boldy. Tūtqyndarǧa kündelıktı 700 kaloriiany qūraityn asty ışken edı (norma boiynşa auyr dene eŋbegımen ainalysatyn jūmysşyǧa 3000-4000 kaloriiany qūraityn as berıluı kerek). Taŋǧy asqa şöpterdıŋ qainatpasy, tüskı asqa şırıgen kökönısterden jasalǧan sorpa, keşkı asqa 300-350 gramm nan berılgen.
Konslagerdı 1945 jyly 7 qaŋtarda keŋes äskerlerı azat ettı. 7,5 myŋǧa juyq tırı qalǧan adam bosatyldy. Dese de, olardyŋ köpşılıgı özdıgınen jüre almaityn halde boldy.
Osvensim mūrajaiy
Adamdar lagerde jaqsy ömır süremız dep oilap, barlyq zattaryn özderımen bırge ala kelgenedı.Qazırgı taŋda Osvensim tūtqyndarynyŋ 4 myŋ chemodany, 110 myŋ jūp aiaq kiımı, 40 kg közıldırıgı, 2 tonna şaşy, myŋdaǧan baldaǧy saqtalǧan.
Diana ASAN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
