جاھاندى جايپاپ جاتقان پاندەميا بارشانى ابىگەرگە سالىپ، ءومىر ءسۇرۋ سالتىمىز بەن كوپتەگەن سالانىڭ قىزمەتىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋدە. بۇل جاعدايدا، اسىرەسە، ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا دۇرىس شەشىم قابىلداۋ بارىنەن ماڭىزدى بوپ تۇر. ءداستۇرلى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى مەن قاشىقتان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ قايسىبىرىن تاڭداۋ كەرەكتىگى ءبىراز ۋاقىت تالقىلاۋعا تۇسكەن-ءدى. كوپتەگەن ساراپشىلاردىڭ زەرتتەۋىنە سۇيەنسەك، قاۋىپسىزدىك شارالارىن قاتاڭ ساقتاي وتىرىپ، جاڭا وقۋ جىلىن ءداستۇرلى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىمەن باستاۋ ءتيىمدى كورىنەدى. ەندەشە، ءداستۇرلى وقىتۋدىڭ ارتىقشىلىقتارىن ساراپتاپ كورسەك.
الەمدىك زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەر كورونوۆيرۋس ينفەكتسياسىن جۇقتىرعان جاعداي از جانە ۆيرۋس وڭ ناتيجە كورسەتكەن بالالاردا تەك جەڭىل سيمپتومدار بايقالعان. ماسەلەن، قىتايداعى اۋرۋدى باقىلاۋ جانە الدىن الۋ ورتالىعى 20 اقپانعا دەيىنگى Covid-19 ۆيرۋسىن جۇقتىرعان 72 314 جاننىڭ 2%-ىن 19 جاسقا دەيىنگى بالالار قۇرايتىندىعى تۋرالى مالىمەتتەر كەلتىرگەن.
ال ددسۇ-نىڭ قىتايداعى وكىلىنىڭ اقپان ايىنداعى ەسەبىنە سۇيەنسەك، جۇقتىرعانداردىڭ تەك 2,4%-ى – 19 جاسقا تولماعان، ولاردىڭ 2,5%-ىندا اۋرۋ اۋىر تۇرگە، ال 0,2%-ىندا اسا اۋىر جاعدايعا اينالىپتى. امەريكالىق زەرتتەۋلەر بويىنشا 500-دەن استام ۆيرۋس جۇقتىرعان بالالار اراسىندا بىردە-ءبىر ءولىم بولماعان (بۇل توپتاعى ۆيرۋس جۇقتىرعان بالالار تەك 1% قۇرادى). قىتايلىق زەرتتەۋلەردە Covid-19 ۆيرۋسىن جۇقتىرعان بالالاردىڭ جارتىسىنان كوبى جەڭىل سيمپتومداردى سەزىنگەنى ايتىلعان.
ۇشتەن بىرىندە پنەۆمونيا بەلگىلەرى، كوبىندە ىستىعى كوتەرىلۋ مەن جوتەل بولعانىمەن، تىنىس الۋ قيىندىقتارى كەزدەسپەگەن.
وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە Covid-19 ۆاكتسيناسىن جاساۋشى عالىمدار توبىن باسقارۋشى ەندريۋ پوللاردا bbc.com-گە بەرگەن سۇقباتىندا: «كورونوۆيرۋس جايلى وسىعان دەيىن جينالعان مالىمەتتەر بويىنشا مىناداي نارسە انىقتالعان: ءتىپتى، وتە اۋىر، يممۋنوسۋپرەسسيۆتى تەراپيا قابىلداۋى كەرەك نەمەسە ونكولوگيالىق اۋرۋى بار بالالار ەرەسەكتەرگە، اسىرەسە، ەگدە جاستاعى قاريالارعا قاراعاندا جەڭىل تۇردە اۋىرعان»،- دەيدى.
قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ رەسمي وكىلى باعدات قوجاحمەتوۆتىڭ حابارلاۋىنشا، ناۋرىز ايىنان بەرى قازاقستاندا 2257 بالا وسى ۆيرۋستى جۇقتىرعان (ۆيرۋس جۇقتىرعان قازاقستاندىقتاردىڭ جالپى سانىنىڭ 2%-دان استامىن قۇرايدى). قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى كەيبىر بالالار توبىنا كوشەدە ماسكا كيمەۋگە رۇقسات بەردى.
Covid-19 كورونوۆيرۋسىنىڭ مەكتەپ وقۋشىلارىنا تومەن اسەر ەتۋ فاكتورىن ەسكەرە وتىرىپ، بارلىق سانيتارلىق نورمالاردى مۇقيات ساقتاپ، مەكتەپتەگى جاعدايدى قاداعالايتىن كەزەكشى توپتى قۇرا وتىرىپ، جاڭا وقۋ جىلىن ۇيىمداستىرۋعا بولادى. ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ وسى رەجيم ارقىلى قازاقستان بويىنشا 530 مىڭعا جۋىق وقۋشى ءبىلىم الا الاتىنىن مالىمدەدى. بۇل تەك مەملەكەتتىك قانا ەمەس، جەكە مەكتەپتەرگە دە قاتىستى.
قر ءبىلىم جانە عىلىم ۆيتسە-ءمينيسترى بيبىگۇل اسىلوۆا بۇل پىكىردى قولداي وتىرىپ، جەكە مەكتەپتەردى ىسكە قوسۋ مەكتەپتەردىڭ جابىلۋ ءۇردىسىن تومەندەتىپ، جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ كوپتەپ اشىلۋىنا اسەر ەتەتىن پيلوتتىق جوبا بولا الاتىنىن ايتقان. بيبىگۇل اسىلوۆا ءوز سوزىندە: ء"بىز بارلىق نورمالار مەن تالاپتاردى ساقتاي وتىرىپ، جەكە مەكتەپتەردى اشۋ تۋرالى باستامانى قولدايمىز. كوپتەگەن جەكە ۇيىمدار ءتورتىنشى توقساندا-اق سانيتارلىق قاۋىپسىزدىكتىڭ بارلىق تالاپتارىن ساقتاي وتىرىپ جۇمىستى جالعاستىرۋعا دايىن بولدى",- دەپ ايتقان.
وقۋشىلاردىڭ كەيبىر ساناتتارىنا قاشىقتان ءبىلىم بەرۋدى قولدانا المايتىن جاعداي دا بولادى . مىسالى، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالار مامان-مۇعالىممەن تىكەلەي بايلانىس جاساۋ ءتيىس.
وسى جايلاردى ەسكەرە كەلە، ۆيتسە-مينيستر: "ەرەكشە بالالارمەن اينالىساتىن ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى، تۇزەتۋ سىنىپتارى بار. ولاردى اشۋىمىز كەرەك. ويتكەنى بالالار ونلاين رەجيمدە وقي المايدى، ارىقاراي دامۋ ءۇشىن مۇعالىممەن تىكەلەي بايلانىس قاجەت. ارينە، مۇنداي مەكەمەلەردى اشۋ كەزىندە اتا-انالاردىڭ وفلاين نەمەسە قاشىقتان وقىتۋ تالابى ەسكەرىلەدى", - دەپ تولىقتىرعان.
مەكتەپتەر بارلىق قاۋىپسىزدىك تالاپتارىن ساقتاي وتىرىپ اشىلۋى ءتيىس. وقىتۋدىڭ ءداستۇرلى فورماسىن قايتا باستاۋدىڭ مىندەتتى شارتتارى: سىنىپتاردى ىرىكتەپ تولتىرۋ، ددۇ بەكىتكەن الەۋمەتتىك قاشىقتىققا سايكەس بالالاردى وتىرعىزۋ، وقۋشىلار مەن مۇعالىمدەردىڭ، سونداي-اق وقۋ ورىندارىنىڭ باسقا دا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ماسكا، قولعاپ كيۋى، كابينەتتەردى، دالىزدەردى جانە باسقا دا ورىنداردى ۇنەمى سانيتارلىق تالاپقا ساي تازالاۋ، ءۇزىلىس كەزىندە، بوس ۋاقىتتا، تۇسكى اس كەزىندە قاشىقتىقتى ساقتاۋ، مەكتەپتەگى بارلىق ادامنىڭ، سونداي-اق اتا-انالاردىڭ، بالالاردى اكەلىپ-اكەتەتىن ادامداردىڭ تەمپەراتۋراسىن ۇنەمى ولشەۋ.
كورونوۆيرۋسقا قارسى مۇنداي قورعانىس شارالارىن قاتاڭداتا وتىرىپ، جاڭا وقۋ جىلىن ءداستۇرلى ءبىلىم بەرۋ فورماسىندا وتكىزۋدى الەمنىڭ وزگە دە مەملەكەتتەرى قابىلداۋدا. ماسەلەن، گەرمانيا، يزرايل، قىتاي، ۋرۋگۆاي، جاپونيا. سونداي-اق اۆستراليا مەن دانيانىڭ كەيبىر ايماقتارىندا 12 جاسقا دەيىنگى بالالاردى مەكتەپتە وقىتپاق.
ينفەكتسيونيستردىڭ ايتۋىنشا، قاشىقتىق ساقتاپ وتىرعىزۋ سەكىلدى قاۋىپسىزدىك شارالارىن قاتاڭ ورىنداعان جاعدايدا بالالار كورونوۆيرۋس جۇقتىرمايدى، سونداي-اق مۇنداي شارالار كۇزدە تارالاتىن جرۆي-ءدىڭ دە الدىن الادى.
جەكە مەكتەپتەردى ايماقتىق باعالاۋ جانە رۇقسات بەرۋ
وقۋ جىلىن قايتا باستاۋ فورماتى ەلىمىزدىڭ ءاربىر جەكە ءوڭىرىنىڭ ەپيدەميولوگيالىق جاعدايىنا دا بايلانىستى. قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا كوروناۆيرۋس جۇقتىرعاندار سانى بويىنشا نۇرسۇلتان، الماتى، اقتوبە وبلىسى، قاراعاندى وبلىسى جانە بقو كوش باستاپ تۇر. سوندىقتان مۇندا ءداستۇرلى وقىتۋ فورماتىنا ورالۋ ەرەكشە نازار اۋدارارلىق. بۇل تەك تاماشا تەحنيكالىق قۇرالدارمەن جابدىقتالىپ، ءارى قاۋىپسىزدىكتىڭ بارلىق زاماناۋي ستاندارتتارىن ساقتاپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە وقىتۋدى قايتا باستاۋ ارقىلى سەكتوردىڭ شىعىندارىن ازايتىپ، مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە سالىق جارنالارىن كوبەيتەتىن جەكە مەنشىك مەكتەپتەرگە دە قاتىستى.
سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىك وقۋ ورىندارى مەن جەكە مەكتەپتەر اراسىندا ءداستۇرلى وقۋدى قايتارۋعا دايىندىق اراسىندا ايىرماشىلىق بار ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك. بۇل جاعدايدا مەكتەپ عيماراتتارىنىڭ تەحنيكالىق دايىندىق دەڭگەيى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قاۋىپسىز ورتا قۇرۋ ادىستەرى، سونىمەن قاتار ەرەسەكتەردىڭ پەداگوگيكالىق كاسىبيلىگى مەن بالالاردى كارانتينگە دەيىنگى كەزەڭدەردەگى قالىپتى ەمەس جاعدايلاردا وقىتۋ قابىلەتى دە ءبىر-بىرىنەن ەرەكشەلەنەدى. جەكە سەكتور مەن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ قۇرىلىمى دا ءبىر-بىرىنە ۇقسامايدى. سوندىقتان مۇندا مەكتەپتى، مۇعالىم مەن بالالاردى دايىندايتىن ءارتۇرلى الگوريتمدەر قاجەت.
كەمبريدج جانە بريستول ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ زەرتتەۋلەرى دە ءداستۇرلى وقىتۋدى ۇزاق ۋاقىتقا توقتاتۋ – جاس ۇرپاقتىڭ بولاشاق كوممۋنيكاتسيالىق جانە كاسىبي داعدىلارىنا تەرىس اسەر ەتەتىنىن كورسەتكەن. "بارلىق ەل وقۋشىلاردى مەكتەپكە قايتارۋعا باسىمدىق بەرۋى كەرەك", – دەيدى ولار.
اتا-انالاردىڭ كوزقاراسى قانداي؟
ۇلكەندەر دە ءداستۇرلى-وففلاين وقىتۋدى قايتارۋ كەرەك دەگەن پىكىردە. اتا-انالاردىڭ كوپشىلىگى بالالارىنىڭ مەكتەپكە بارىپ وقىعانىن قالايدى. وعان باستى سەبەپ بالالاردىڭ قارىم-قاتىناس ورناتۋى، وزگەلەرمەن ارالاسۋى، قوعامنان ءوز ورنىن تابۋى قيىنداپ كەتەتىندىگى ەكەن. سونداي-اق اتا-انالاردىڭ كوپشىلىگى قاشىقتان جۇمىس ىستەۋگە كوشكەندىكتەن، بالالارىنىڭ ساباعىن قاداعالاۋعا ۋاقىتتارى دا بولمايدى. ال كەيبىر اتا-انالاردىڭ الاڭدايتىنى – بالالاردىڭ ۆيدەو ارقىلى ءبىلىمدى بويىنا ءسىڭىرۋى قيىن. سونىڭ سالدارىنان بالالارى ءبىلىمسىز بوپ قالا ما دەپ قورقادى.
شىمكەنتتىك كوپ بالالى انا جازيرا باقىتجانقىزى: «ءوزىم كوپ بالالى انامىن. بيىل بالالارىمنىڭ الدى ءبىرىنشى سىنىپقا، ەكىنشىسى دايارلىق توبىنا بارۋى ءتيىس. بالالارىمنىڭ ورتامەن تەز ءتىل تابىسىپ، قوعامنان ءوز ورنىن تابا الاتىنداي ازامات بولعانىن قالايمىن. ءارى باسقا بالالارىم ءالى كىشكەنتاي بولعاندىقتان، ۇلكەندەرىنىڭ ساباعىن قاداعالاۋعا مۇرشام بولماي قالۋى مۇمكىن. مۇنداي جاعدايدا ولاردىڭ ساباق ۇلگەرىمى تومەندەپ قالماسا دەيمىن. جانە ۆيدەو ساباقتار ارقىلى بالا جان-جاقتى ءتۇسىنىپ، تەرەڭ ءبىلىم الا المايتىن سەكىلدى. ال بالانىڭ ءبىلىمىنىڭ ىرگەتاسى بەرىك قالانۋى ونىڭ بولاشاعىن دا شەشەدى. سول سەبەپتى قاۋىپسىزدىكتى قاتاڭ ساقتاي وتىرىپ، بالامدى مەكتەپكە جىبەرۋگە ءازىرمىن»، - دەيدى.
الماتىلىق جۇلدىز سەيىلبەك: «ءتورت بالام بار. بىرەۋى عانا مەكتەپكە بارمايدى. ۇشەۋى مەكتەپ جاسىندا، باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى. بارىنە بىردەي قۇرال-جابدىقپەن قامتي المايمىز. ءارى ءوزىم دە، اكەسى دە جۇمىستاعى ادامدارمىز. بالالاردىڭ ساباعىن قاداعالاۋعا تەك كەشكە مۇمكىندىگىمىز بار. ول جەتكىلىكسىز دەپ ويلايمىن. بالا تۇسىنبەگەنىن كىمنەن سۇرايدى؟ وسى كۇنگە دەيىن ساباق ۇلگەرىمدەرى وتە جاقسى بوپ كەلدى. ارىقاراي دا سولاي بولسا دەيمىن. بالكىم، ءوز بەتىنشە يگەرەتىن جوعارى سىنىپتا وقىعاندا، ونلايىن فورماتقا كەلىسۋگە بولاتىن شىعار. بىراق، باستاۋىش سىنىپتا ەمەس»، - دەگەن پىكىردە.
وسىنداي ساراپتامالار مەن اتا-انالاردىڭ ۋاجدەرىنە جۇگىنە، بالالاردى مەكتەپكە قايتارۋداعى بەس ارتىقشىلىقتى سانامالاپ كورسەك:
- ءتارتىپتى جانە قۇرىلىمدى وقىتۋ: اتا-انانىڭ بارلىق پاننەن حابارى بولماۋى مۇمكىن. ال مۇعالىم ءوز سالاسىنا ماماندانعان. بالا مۇعالىمنەن جان-جاقتى ءبىلىم الا الادى.
- ءوز قاتارىمەن جانە ۇستازدارىمەن قارىم-قاتىناس. بالا ءۇشىن كوپشىلىكپەن جۇزبە-ءجۇز ارالاسۋ ماڭىزدى. جانە ۇستازدارعا دا بالالارعا بەتپە-بەت ءبىلىم بەرگەن ىڭعايلى. قاي وقۋشىنىڭ تاقىرىپتى قانشالىقتى دەڭگەيدە مەڭگەرگەنىن كوزبە-كوز كورە الادى.
- كۇندەلىكتى ءبىر ءسات تازا اۋادا سەرۋەندەۋ، ويناۋ. كۇندەلىكتى ادام ءبىر مەزگىل تازا اۋامەن تىنىستاۋى كەرەك. ارينە، بالالارعا اۋلادا جۇرۋگە، ويناۋعا رۇقسات بەرىلدى. بىراق بۇل قاۋىپسىز ەمەس پە؟ ال مەكتەپ اۋلاسىندا بالانى مۇعالىمدەر قاداعالاپ تۇرادى.
- تەحنولوگيامەن قامتۋ قاجەت ەمەس. ۇيدە وقىعان جاعدايدا مىندەتتى تۇردە تەحنيكا الۋى كەرەك. ونى بارلىق اتا-انانىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيدى. از قامتىلعان وتباسىلار دا بار. بۇل جاعدايدا مەملەكەتكە اۋىرتپالىق تۇسەدى.
- اتا-انانىڭ ۋاقىتىن المايدى. بالانىڭ ۇيدە وقۋى اتا-اناعا كوپ زيانىن تيگىزەدى. ولاردىڭ قارجىلىق جاعدايىنا، فيزيكالىق، پسيحولوگيالىق جاعدايلارىنا دا اسەر ەتپەي قويمايدى. عالامتوردىڭ دا قيىندىق تۋدىراتىنى بار. كەيبىر اتا-انالار بالاسىن ۇيدە وقىتۋ ءۇشىن ەڭبەك دەمالىسىن الۋعا ءماجبۇر. كوكتەمگى كارانتين ساتىندە كوپتەگەن اتا-انالاردىڭ ەموتسياسىن تەجەي الماعانىنان الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى حاباردار بولارسىز؟
ايجان پەردەبەكقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
