اقىن ابايدىڭ ولەڭىندە:
"قىنامەندە، جار-جار مەن بەتاشار بار;
ولەڭسىز سولار قىزىق بولا ما گۇل؟" دەگەن جولدار بار.
وسى جولدارداعى “قىنامەندە” قانداي ءداستۇر؟
بۇل ءداستۇردى “ۇرىن بارۋمەن” شاتاستىرىپ جاتادى. وسى تۇستا ءبىز فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلىنىڭ زەرتتەۋىن ۇسىنامىز.
“كەلىن الۋعا كەلگەن قۇدالاردى استا-توك سىيتاباق تارتىپ، قۇرمەتتەپ كۇتۋمەن بىرگە ولارعا قىز بەرەتىن جاق ەسكى سالت بويىنشا قىنامەندە دەپ اتالاتىن ويىن-ساۋىقتىڭ تالابىن قويىپ، قۇدالارىنا نە ىستە دەسە سونى ەكى ەتپەي ورىنداۋى كەرەك ەكەن. مىسالى، قۇدالاردىڭ بەتىنە باتتاستىرىپ بالشىق جاعۋ نەمەسە ءبىر قۇدانى شاڭىراققا تاڭىپ قويىپ، اۋىل جىگىتتەرى “اسسالاۋماعالەيكۇم، قۇدا-ەكە، شولدەپ قالىپسىڭ عوي، قىمىز ءىشىڭىز” - دەپ قول قۋسىرىپ، توستاعان ۇسىنسا، شاڭىراقتا تاڭۋلى قۇدا قيمىلداۋعا شاماسى كەلمەي قينالسا، وتىرعاندار دۋ كۇلىسىپ، ءماز بولىسادى ەكەن.
كەيدە ەڭ ۇلكەن ساقالدى قۇدانى ۇستاپ الىپ، وگىزدىڭ ۇستىنە تەرىس اينالدىرىپ ءمىنىپ، باسىنا جاۋلىق سالىپ، اۋىلدى اينالدىرا قۋعاندا قۇدانىڭ ساقالى جەكىلدەپ، جاۋلىعى جەلمەن جەلپىلدەپ بارا جاتقانداعى كۇلكىلى كورىنىسىنە وتىرعاندار ىشەك-سىلەسى قاتىپ جابىلا كۇلىپ راحاتتانادى ەكەن”
“قىنامەندە” ءسوزى قالاي پايدا بولعان؟
قىنامەندە ويىن-ساۋىعىنىڭ بۇدان باسقا نەشە تۇرلەرىن جاساپ، قۇدالارىن ابدەن شارشاتقان كەزدە اۋىل اقساقالدارى “ەي، جىگىتتەر، وسى ويىندارىڭ دا جەتەر ەندى. قۇدالاردى قيناماڭدار, توقتاتىڭدار” دەپ باسۋ ايتا كەلىپ قىنامەندە ءسوزى پايدا بولدى.
شاماسى، قىنامەندە ويىن ساۋىعى قازاقى قالپىمىز بۇزىلماي تۇرعان زاماندا ارنايى، وزىندىك قايتالانباس تۇراقتى قالپى بولعان سياقتى، بىراق ولار ءبىزدىڭ تاريحي سانامىز شايىلىپ وشۋىنە بايلانىستى ۇمىتىلىپ كەتكەن. بىراق قىنامەندە ءداستۇرىنىڭ كەيبىر ءبىرلى-جارىمدى تۇرلەرى بۇگىنگى زاماندا قۇدا ءتۇسۋ، قىز ۇزاتۋ تويلارىندا قۇدالاردىڭ بەتىنە بالشىق جاعۋ ورنىنا ۇن جاعۋ، سىيلى قۇدانى توردەن ەسىككە قاراي تارتۋ سياقتى وزگەرگەن تۇرلەرىن ءار تويدا-اق كورىپ ءجۇرمىز. ەل اراسىندا قۇيما قۇلاق اۋىل اقساقالدارىنان سۇراپ ءبىلۋ ارقىلى قىنامەندە ويىن ساۋىعى تۇرلەرىن قايتا جانداندىرىپ، جاڭعىرتىپ، زامان تالابىنا وراي جەتىلدىرە تۇسكەن ءجون بولار. تويدىڭ ءسانىن كەلتىرىپ، تويعا كەلگەندەردى ويىن كۇلكىگە قىنامەندەنىڭ جاڭا تۇرلەرى ارقىلى تاماشالاپ كوڭىلدەندىرۋگە ارەكەتتەنۋ - قاجەتتىلىككە اينالۋدا. از بولسا دا وتكەندە ۇمىتىلعان تاريحي جادىمىزدى جاڭارتىپ، اتا ءداستۇرمىزدى جاڭعىرتىپ دامىتۋ ارقىلى تولىقتىرا بەرۋگە مىندەتتىمىز.
اياۋلىم ءابدىلدا، ادىرنا ۇلتتىق پورتالى
