Aqyn Abaıdyń óleńinde:
"Qynamende, jar-jar men betashar bar;
Óleńsiz solar qyzyq bola ma gúl?" degen joldar bar.
Osy joldardaǵy “qynamende” qandaı dástúr?
Bul dástúrdi “uryn barýmen” shatastyryp jatady. Osy tusta biz fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Mekemtas Myrzahmetulynyń zertteýin usynamyz.
“Kelin alýǵa kelgen qudalardy asta-tók syıtabaq tartyp, qurmettep kútýmen birge olarǵa qyz beretin jaq eski salt boıynsha qynamende dep atalatyn oıyn-saýyqtyń talabyn qoıyp, qudalaryna ne iste dese sony eki etpeı oryndaýy kerek eken. Mysaly, qudalardyń betine battastyryp balshyq jaǵý nemese bir qudany shańyraqqa tańyp qoıyp, aýyl jigitteri “Assalaýmaǵaleıkúm, quda-eke, shóldep qalypsyń ǵoı, qymyz ishińiz” - dep qol qýsyryp, tostaǵan usynsa, shańyraqta tańýly quda qımyldaýǵa shamasy kelmeı qınalsa, otyrǵandar dý kúlisip, máz bolysady eken.
Keıde eń úlken saqaldy qudany ustap alyp, ógizdiń ústine teris aınaldyryp minip, basyna jaýlyq salyp, aýyldy aınaldyra qýǵanda qudanyń saqaly jekildep, jaýlyǵy jelmen jelpildep bara jatqandaǵy kúlkili kórinisine otyrǵandar ishek-silesi qatyp jabyla kúlip rahattanady eken”
“Qynamende” sózi qalaı paıda bolǵan?
Qynamende oıyn-saýyǵynyń budan basqa neshe túrlerin jasap, qudalaryn ábden sharshatqan kezde aýyl aqsaqaldary “Eı, jigitter, osy oıyndaryń da jeter endi. Qudalardy qınamańdar, toqtatyńdar” dep basý aıta kelip qynamende sózi paıda boldy.
Shamasy, qynamende oıyn saýyǵy qazaqy qalpymyz buzylmaı turǵan zamanda arnaıy, ózindik qaıtalanbas turaqty qalpy bolǵan sııaqty, biraq olar bizdiń tarıhı sanamyz shaıylyp óshýine baılanysty umytylyp ketken. Biraq qynamende dástúriniń keıbir birli-jarymdy túrleri búgingi zamanda quda túsý, qyz uzatý toılarynda qudalardyń betine balshyq jaǵý ornyna un jaǵý, syıly qudany tórden esikke qaraı tartý sııaqty ózgergen túrlerin ár toıda-aq kórip júrmiz. El arasynda quıma qulaq aýyl aqsaqaldarynan surap bilý arqyly qynamende oıyn saýyǵy túrlerin qaıta jandandyryp, jańǵyrtyp, zaman talabyna oraı jetildire túsken jón bolar. Toıdyń sánin keltirip, toıǵa kelgenderdi oıyn kúlkige qynamendeniń jańa túrleri arqyly tamashalap kóńildendirýge árekettený - qajettilikke aınalýda. Az bolsa da ótkende umytylǵan tarıhı jadymyzdy jańartyp, ata dástúrmizdi jańǵyrtyp damytý arqyly tolyqtyra berýge mindettimiz.
Aıaýlym ÁBDILDA, Adyrna ulttyq portaly
